Month: Νοέμβριος 2022

Στοιχειοθετῶντας ποιητικὰ τὸν Δημήτρη Ἀρμάο

Τὸ ΝΕΟ ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ, μὲ τὴν ἀφορμὴ τῆς πρόσφατης κυκλοφορίας τοῦ 6ου τεύχους του ποὺ εἶναι ἀφιερωμένο στὸν ΔΗΜΗΤΡΗ ΑΡΜΑΟ, σᾶς προσκαλεῖ στὴν ἐκδήλωση ποὺ πρόκειται νὰ γίνει

στὶς 10 Δεκεμβρίου 2022, ὥρα 12:00 το μεσημέρι,

στὸν Κῆπο τοῦ Μουσείου (Πατησίων 44, Ἀθήνα 106 82 – μπροστὰ ἀπὸ τὸ Ἐθνικὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο).

Τὴν ἐκδήλωση θὰ προλογίσει ὁ Κώστας Κουτσουρέλης, διευθυντὴς τοῦ περιοδικοῦ, ἐνῶ γιὰ τὸν Δημήτρη Ἀρμάο θὰ μιλήσουν οἱ:

Γιῶργος Βέης (συγγραφέας, κριτικός, μεταφραστής)
Ἀναστάσης Βιστωνίτης (συγγραφέας, δοκιμιογράφος, ἀρθρογράφος, μεταφραστής)
Θανάσης Τριαρίδης (συγγραφέας, δοκιμιογράφος)

Ἐπιπλέον, θὰ ἀκουστοῦν κομμάτια σὲ κλασικὴ κιθάρα ἀπὸ τὸν Πτολεμαῖο Ἀρμάο καὶ θ΄ ἀναγνωστοῦν ποιήματα καὶ κείμενα τοῦ συγγραφέα ἀπὸ παλιοὺς μαθητές, συνεργάτες καὶ φίλους του.

Τὴν ἐκδήλωση θὰ συντονίσει ὁ Θανάσης Γαλανάκης, ἀρχισυντάκτης τοῦ περιοδικοῦ.

Στὸν χῶρο θὰ διατίθεται τὸ τεῦχος 6, ὅπως ἐπίσης καὶ παλαιότερα τεύχη τοῦ περιοδικοῦ.

Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ιστορητής και βάρδος

*

Προδημοσίευση από τον τόμο Ιστορητής και βάρδος. Ο ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824-1979), Εισαγωγή-Ανθολόγηση Κώστας Κουτσουρέλης, που κυκλοφορεί αυτή την εβδομάδα από το Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος στη σειρά «Δύο Αιώνες Ελληνικής Ποίησης».

«Ο Βαλαωρίτης δεν είναι λυρικός», προειδοποιεί τον αναγνώστη ο Κωστής Παλαμάς – ίσως για να τον προφυλάξει από την διαδεδομένη ήδη στον καιρό του παρεξήγηση ότι η ποίηση ταυτίζεται με το λυρικό της γένος. Ωστόσο δεν έχει εντελώς δίκιο. Το μέγιστο μέρος του έργου του Βαλαωρίτη το αποτελούν ασφαλώς τα αφηγηματικά του ποιήματα. Όμως ο Βαλαωρίτης είναι κάτι παραπάνω από ιστορητής, από εικονογράφος των μακραίωνων εθνικών παθών, για να θυμίσω μια από τις σημασίες της λέξης. Είναι βάρδος με το πλατύ περιεχόμενο που προσέδιδε στον όρο ο 19^ος αιώνας, ποιητής δηλαδή που συνδέει οργανικά και αναπόσπαστα τον επικό με τον λυρικό και τον ελεγειακό τόνο. Παρότι ποιοτικά σημαντική, ποσοτικά αυτή του η πλευρά είναι αφανέστερη. Οι λυρικές στιγμές του συχνά είναι κρυμμένες σε εκτενέστερα έργα του, λειτουργούν ως πρελούδια ή ιντερμέδια τα οποία παρενείρονται στην αφήγηση και ρυθμίζουν τη ροή της. Στην Κυρά Φροσύνη, για παράδειγμα, βλέπουμε τον ποιητή να περιγράφει λυρικότατα την Λίμνη των Ιωαννίνων.

Κρυφά το γλυκοχάραμα προβαίνει από τον Πίνδο
ραντίζοντας με τη δροσιά το κάθε πάτημά του.
Κοιμάται η λίμνη ατάραχη, και στου γιαλού την άκρη
ακούεται γλυκά γλυκά λίγος αφρός να παίζει,
σαν ήσυχος ανασασμός μικρού παιδιού στον ύπνο.

Κύριο γνώρισμά του βαλαωριτικού λυρισμού είναι η βαθιά τρυφερότητα:

Στον κόσμο σ’ είδα μιαν αυγή, στον ουρανό μου αστέρι,
στον έρημό μου το γιαλό μονάκριβη αρμυρήθρα,
βυζασταρούδι γαλανό, δροσάτο σαν τη φτέρη,
ξανθό σαν την κερήθρα.

(περισσότερα…)

Κυνηγώντας λέξεις σε εικόνες της Μάνης

του ΗΛΙΑ ΜΑΛΕΒΙΤΗ

Η Μάνη που τριγυρνάω τα τελευταία είκοσι χρόνια αποτελεί πια έναν τόπο διαρκούς μαθητείας στην έκπληξη, όσο περισσότερο την μαθαίνω. Έναν τόπο όπου το βλέμμα ασκείται στην ενόραση μικρών αποκαλυπτικών στιγμών διαμέσου μιας ακαταπόνητης επιμονής της ενατένισης στη φθορά, την καταπόνηση, την εγκατάλειψη, το ερείπωμα πολλές φορές των στοιχειωδών, που κάποτε-κάποτε φαντάζουν ως στοιχεία εξαρθρωμένα, περιττά, συνοδευτικά μόνον παραφερνάλια μιας γυμνής, ηλιομαστιγωμένης, βραχόσπαρτης και θαλασσόδαρτης προεξοχής του Ταϋγέτου στη Μεσόγειο. Όχι! τίποτα δεν είναι κρυμμένο, παραχωμένο ή άδηλο· μάλλον το Κλεμμένο γράμμα του Πόε θυμίζουν. Το βλέμμα είναι που πρέπει ν’ ασκηθεί να ψάχνει και να ρωτά, να χαϊδεύει, να (ξανα)βλέπει, πέρα απ’ την προφάνεια και την επιβολή του περιττού και του δεδομένου. (περισσότερα…)

Ο Αντώνης έγινε Γιάννης

του ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΑΡΘΑΛΙΤΗ

Στη βιβλιοθήκη μου βρισκόταν εδώ και αρκετά χρόνια αδιάβαστο το Παιδί του Jules Vallès σε μια καλαίσθητη έκδοση της Imprimerie Νationale με προμετωπίδα του Γαλάνη (τα πλήρη στοιχεία: Jules Vallès, L’enfant, Paris 1953). Φέτος, λοιπόν, το καλοκαίρι αποφάσισα να διαβάσω αυτό το συναρπαστικό και σκληρό βιβλίο. Καθώς προχωρούσα την ανάγνωσή μου, πέφτω πάνω στο κεφάλαιο της γιορτής του πατέρα:

«Το επόμενο Σάββατο είναι η γιορτή του πατέρα μου. Η μητέρα μου μού το ‘χει πει τουλάχιστον εξήντα φορές τις τελευταίες δεκαπέντε μέρες. Μου το επαναλαμβάνει με έναν τόνο λιγάκι εκνευρισμένο. Φαίνεται πως δεν είμαι αρκετά συγκινημένος. “Τον πατέρα σου τον λένε Αντώνη”».

Ακολουθεί η αποστήθιση του χαιρετισμού:

«Η ανησυχία μου μεγαλώνει όταν η μητέρα μου μού αναγγέλλει πως πρέπει να χαρίσω στον πατέρα μου μια γλάστρα με λουλούδια. Πόσο δύσκολο είναι! Αλλά η μητέρα μου ξέρει πώς εκφράζονται τα συναισθήματα, πώς εκφράζεται η χαρά να συγχαρώ τον πατέρα μου επειδή τον λένε Αντώνη. Κάνουμε πρόβες».

Η σύνταξη της προσφώνησης δεν είναι διόλου εύκολη υπόθεση: ο Ζακ ή, αν προτιμάτε, Ιάκωβος, (έτσι λέγεται ο γιος) είναι κακογράφος και χαλάει τρία χαρτιά προσφωνήσεων με χρυσές γραμμές και περιστέρια. Στη συνέχεια είναι η σκηνή της αγοράς μιας γλάστρας με γεράνια. Κι έπειτα φτάνει η μέρα της γιορτής. Ο γιος επισκέπτεται τον πατέρα στο κρεβάτι, αλλά όπως προσπαθεί να ανέβει για να του προσφέρει τη γλάστρα, πέφτει και το χώμα της σκορπίζεται πάνω στο κρεβάτι (ό.π., σελ. 82-87).

Σας θυμίζει τίποτε αυτή η ιστορία; Είναι απαράλλακτη «Η Εορτή του Πατρός μου» του Ροΐδη, που περιλαμβάνεται ὠς και στα σχολικά βιβλία! (περισσότερα…)

Hans Magnus Enzensberger (1929-2022)

Γεννήθηκε το μακρινό 1929 στο Καουφμπώυρεν της Βαυαρίας. Ποιητής, μεταφραστής, δοκιμιογράφος, πεζογράφος, εκδότης βιβλίων και διευθυντής περιοδικών, δημοσιογράφος, διανοούμενος, στοχαστής, κριτικός των ΜΜΕ, μέλος της θρυλικής Gruppe 47, πολυώνυμος, κοσμογυριστής και πολύγλωσσος, πνεύμα ελεύθερο και οίστρος ενοχλητικός, υπερασπιστής των Λύκων, βιογράφος της Προόδου και ραψωδός του Τιτανικού της, ιδρυτής και αρχιξεναγός του Μουσείου της Μοντέρνας Ποιήσεως, χιουμορίστας ολκής, βαθύς ελεγειογράφος, τρυφερός παραμυθάς, σφράγισε τα γερμανικά γράμματα επί 65 ολόκληρα χρόνια, από το 1957 όταν τυπώθηκε η πρώτη του οργίλη συλλογή. Άνθρωπος όχι οικουμενικός, όρος που δεν δηλώνει τίποτε, αλλά Ευρωπαίος, απ’ τους καιρούς που η Ευρώπη ήταν και σήμαινε ακόμη κάτι. Ο Ανδρέας Ταλμάυερ, άλλως Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ πέθανε προχθές, 24 Νοεμβρίου 2022, στα 93 του χρόνια. — KK

ΔΥΟ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ Χ.Μ.Ε.

Πρώιμο έργο

Σήμερα μόλις μου ξανάρθε στο μυαλό,
μετά σαράντα χρόνια,
αυτό το φωτεινό απομεσήμερο.
Τι ν’ απέγινε
ο ταλαιπωρημένος τόμος
που κάποτε μου χάρισε;
Οι παθιασμένες φράσεις
που το χέρι της αέρινα
με κόκκινο υπογράμμιζε; (περισσότερα…)

Ἄνταμ Ζαγκαγιέφσκι, Δύο ποιήματα

*

Μετάφραση ΝΑΤΑΣΑ ΚΕΣΜΕΤΗ

Ἡ Ψυχή

Τό ξέρουμε πώς δέν μᾶς ἐπιτρέπεται νά χρησιμοποιοῦμε τό ὄνομά σου.
Τό ξέρουμε πώς εἶσαι ἀνείπωτη
ἀναιμική, αἰθέρια, καί ὕποπτη
γιά προσβολές μυστηριωδῶν παραπτωμάτων τοῦ παιδιοῦ .
Τό γνωρίζουμε πώς δέν σοῦ ἐπιτρέπεται νά ζεῖς τώρα πιά
στήν μουσική ἤ στά δέντρα τό ἡλιοβασίλεμα.
Τό γνωρίζουμε -τουλάχιστον αὐτό μᾶς εἰπώθηκε-
πώς δέν ὑπάρχεις καθόλου, πουθενά.
Κι ὡστόσο συνεχίζουμε ν’ ἀκοῦμε τήν κουρασμένη φωνή σου
– σέ μιάν ἠχώ, ἕνα παράπονο, τίς ἐπιστολές πού λαμβάνουμε
ἀπό τήν Ἀντιγόνη στήν ἔρημο τῆς Ἑλλάδας.

~.~ (περισσότερα…)

Ο ονειροπαγίδας

του ΗΛΙΑ ΑΛΕΒΙΖΟΥ

Έπρεπε να σηκωθεί για να ξεπιαστούν επιτέλους τα πόδια του και η πλάτη του. Μετά από δυο ώρες αράγματος πάνω στο κρύο τσιμέντο, ανάμεσα σε πετραδάκια, σπασμένα γυαλιά και ξεκοιλιασμένους σκελετούς θρανίων, δεν υπήρχε στάση στην οποία να μπορούσε να κάτσει για πάνω από ένα λεπτό χωρίς να αρχίσει να τον πονάει η πλάτη του.

«Έλα, άργησες, πάμε να τους βρούμε. Κοντά είναι.», του είπε ο Νίκος αμέσως μόλις έφτασε στο σπίτι του, κάπου στο Αιγάλεω. Χωρίς να του πει τον προορισμό.

Για τον Νίκο, που είναι ξερακιανός και κυκλοφορεί όλη μέρα με το ποδήλατο, η απόσταση ανάμεσα στο Αιγάλεω και στα ορεινά της Πετρούπολης χρεώνεται ως κοντινή. Αυτός όμως τα χρειάστηκε στην ανηφόρα. Είχε κλειδώσει τα μάτια του στην πίσω ρόδα του Νίκου και σε κάθε καινούρια περιστροφή της περίμενε να ξαναδεί εκείνο το μπλε σκουπιδάκι που είχε κολλήσει στο λάστιχο. Η περιοδικότητα της εμφάνισης και της εξαφάνισης αυτής της μπλε σημαδούρας από το οπτικό του πεδίο τον είχε πείσει ότι μπορούσε να αντέξει. Το μπλε σκουπιδάκι έγινε σιγά-σιγά ένα μπλε σημαδάκι, μετά μια μπλε κουκκίδα και στο τέλος κάθε γαλαζωπή υποψία χάθηκε τελείως μέσα στο ρευστοποιημένο από την ταχύτητα γκρι της ρόδας που όλο και απομακρυνόταν. Σταμάτησε στην άκρη του δρόμου για να πάρει μερικές ανάσες και να ξεκουράσει τους τετρακέφαλούς του που καίγονταν. Όσο βαθιές κι αν ήταν οι ανάσες του, δεν τις χόρταινε. Κατέβαιναν σαν την τελευταία μπουκιά που καταπίνεις στα γρήγορα το πρωί όταν έχεις ήδη αργήσει για τη δουλειά και τη νιώθεις να κολλάει στο βάθος του λαιμού σου. Τα ρεύματα αέρα που έστελναν πάνω του τα αυτοκίνητα καθώς τον προσπερνούσαν με ταχύτητα τον έκαναν να νιώθει σαν Προμηθέας πάνω στον βράχο. Τα μουγκρητά των μηχανών που περιστρέφονταν γύρω του τού έτρωγαν μπουκιά-μπουκιά τον αέρα μέσα από τα διεσταλμένα πνευμόνια του. Ανέβηκε πάλι στο ποδήλατο και άρχισε να κάνει πεταλιές με μανία. Ο Νίκος είχε σταματήσει και τον περίμενε λίγο παραπάνω. Τον προσπέρασε χωρίς να του πει τίποτα. Έριξε μόνο μια ματιά στην πίσω του ρόδα, αναζητώντας φευγαλέα το μπλε σκουπιδάκι. Δεν το είδε πουθενά. (περισσότερα…)

Γιάννης Χ. Παπαϊωάννου, Τρία ποιήματα

Αξονική βιογραφία

Νιώθω λιγάκι σαν τον Όμηρο:
κανείς δεν ξέρει πότε υπήρξα
κι είναι ομιχλώδη τα στοιχεία καταγωγής μου.

Α! κι αδελφός του Αισχύλου αισθάνομαι
γιατί ως Κυναίγειρος
κυνήγησα με λύσσα τα όσα έφευγαν μακριά μου.

Ίδια απαράλλαχτα σαν το Σωκράτη
ένιωσα δέος απόλυτο για κάθε Διοτίμα
που ωστόσο αγνόησε όσα επινόησα για ελόγου της.

Φίλος καρδιακός του θεϊκού Αλέξανδρου,
ήμουν κι εγώ ένα κομμάτι από το είναι του,
και πάνω στο μεθύσι του με σκότωσε.

Έχω σπουδαία ιστορία, μα δεν ξέρω το ποιος είμαι.
Ίσκιος υπήρξα, παρατρεχάμενος της λάμψης,
πλάτη γυρισμένη μέσα στου Πλάτωνα το σπήλαιο.

[23.07.2022]

(περισσότερα…)

Η νεοελληνική φιλολογία και τα πρώτα της βήματα

της ΕΛΕΝΗΣ ΛΑΜΠΑΚΗ

Αλέξανδρος Κατσιγιάννης – Δημήτρης Πολυχρονάκης – Κωνσταντίνος Χρυσόγελος (επιμ.), «Προς μάθησιν εντελεστέραν». Ο Χριστόφορος Φιλητάς (1787-1867) και η συγκρότηση της Νεοελληνικής Φιλολογίας τον 18ο και 19ο αιώνα. Πρακτικά του συνεδρίου «Λογιοσύνη και Συγκρότηση της Ιστορίας της Νεοελληνικής Γραμματείας: 18ος-19ος αιώνας», Αθήνα, 13-14 Δεκεμβρίου 2019. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2022, σελ. 442.

Ένα σημαντικό έργο για την ιστορία των πρώτων βημάτων της επιστήμης της νεοελληνικής φιλολογίας εκδόθηκε φέτος (2022) στη σειρά της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων. Πρόκειται για τα πρακτικά του συνεδρίου Λογιοσύνη και Συγκρότηση της Ιστορίας της Νεοελληνικής Γραμματείας: 18ος-19ος αιώνας που διοργανώθηκε από το Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων το 2019 στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος Στο γραφείο ενός κοσμοπολίτη λογίου του 19ου αιώνα: η έκδοση των χειρόγραφων τετραδίων του Χριστόφορου Φιλητά και η πρώιμη φάση της ιστοριογράφησης της νεοελληνικής γραμματείας/παιδείας (Επιστημονικοί Υπεύθυνοι: Στέφανος Κακλαμάνης, Δημήτρης Πολυχρονάκης. Μεταδιδακτορικοί Ερευνητές: Αλέξανδρος Κατσιγιάννης, Στέλλα Κουρμπανά, Κωνσταντίνος Χρυσόγελος).

Ο τόμος τιτλοφορείται «Προς μάθησιν εντελεστέραν». Ο Χριστόφορος Φιλητάς (1787-1867) και η συγκρότηση της Νεοελληνικής Φιλολογίας τον 18ο και 19ο αιώνα, σε επιστημονική επιμέλεια από τους Αλέξανδρο Κατσιγιάννη, Δημήτρη Πολυχρονάκη και Κωνσταντίνο Χρυσόγελο και σε τυπογραφική επιμέλεια του Δημήτρη Ζαζά, ενώ τη διόρθωση των δοκιμίων έκανε ο Κωνσταντίνος Χρυσόγελος. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο τόμος είναι αφιερωμένος στη μνήμη της καταξιωμένης ερευνήτριας και ιστορικού Λουκίας Δρούλια, που έφυγε από τη ζωή το 2019. Οι μελέτες κατανέμονται σε τρεις ενότητες. Οι δύο πρώτες είναι αφιερωμένες στον βίο και το έργο του Χριστόφορου Φιλητά, ενώ η τρίτη προσφέρει μια ευρύτερη οπτική στην ιστορία της νεοελληνικής λογιοσύνης του 18^ου και του 19^ου αι. Συνεκτικός άξονας των μελετών, πέρα από την προσωπικότητα του Φιλητά, είναι τα πρώτα βήματα της συγκρότησης της επιστήμης της νεοελληνικής φιλολογίας, και εκεί ακριβώς έγκειται η σημαντική συμβολή του τόμου αυτού στη μελέτη της ιστορίας των νεοελληνικών γραμμάτων. (περισσότερα…)