*

Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

«Η πολυτέλεια είναι ηθικά απεχθής», αποφάνθηκε κάποτε ο Κρίστοφερ Λας. Ο Λας μιλάει για την πολυτέλεια που εξασφαλίζει ο οικονομικός πλούτος. Τι γίνεται όμως με τις άλλες πολυτέλειες της ζωής μας; Η αισθητική πολυτέλεια λ.χ. είναι ηθικά απεχθής; Και δεν χρειάζεται να πάει κανείς ώς τους πομπώδεις Τάφους των Μεδίκων στη Φλωρεντία για να το αναρωτηθεί. Η υπερεπίδειξη που βλέπουμε στον όψιμο Τζόυς, ως εκφραστική πολυτέλεια τώρα πια, είναι ηθικά απεχθής αν συγκριθεί λόγου χάρη με την ισορροπία της κλασσικότροπης πρόζας ενός Ντίκενς ή ενός Τολστόι; Οι κραυγαλέες υπερβολές των σουρρεαλιστών ή του νταντά; Η υπερκλέπτυνση της γαστρονομίας και των εδεσμάτων της, τα λεπτεπίλεπτα μυστικά του καλλωπισμού ή της σωματοδομικής που μετατρέπουν την όψη και τους μυώνες σε θέαμα επιδεικτικό είναι τέτοιες, ηθικά απεχθείς πολυτέλειες;

~ . ~

Ο Κώστας Καραμανλής το 2004 πήρε 3.360.000 ψήφους. Ανδρέας Παπανδρέου, Κώστας Σημίτης, Γιώργος Παπανδρέου όλοι ξεπέρασαν τα 3.000.000 ψήφους, κάποτε και ως αρχηγοί του δεύτερου κόμματος. Ο Τσίπρας στις δεύτερες εκλογές του 2015 δεν συγκέντρωσε ούτε 2.000.000, και ο νυν πρωθυπουργός το 2019 πήρε 2.250.000 ψήφους. Οι αριθμοί δεν απατούν, μέσα σε μια τετραετία είδαμε τις λαϊκές μειοψηφίες να μασκαρεύονται σε θεσμοπρεπείς πλειοψηφίες και 1.500.000 εκατομμύριο Έλληνες να παίρνουν διαζύγιο από τις κάλπες.

~ . ~

Από δυο δείκτες πληθωριστικούς καταλαβαίνει κανείς καλά την απαξίωση της λογοτεχνίας σήμερα. Ο πρώτος είναι οι τιμές: συνέδρια, αφιερώματα, παράσημα, βραβεία, εκδηλώσεις σωρηδόν… Ο Παλαμάς περίμενε την πεντηκονταετηρίδα του για να τον τιμήσει ο φιλολογικός κόσμος, ο Σεφέρης τα τριάντα χρόνια της Στροφής, στην εποχή μας όμως και η κουτσή Μαρία πολύ πριν από την τρίτη της νεότητα έχει την τροπαιοθήκη της γεμάτη. Ειδικά οι πανεπιστημιακές διοργανώσεις, με τη ροπή τους προς την ασημαντολογία, κάνουν μεγάλη ζημιά. Η παλιά σάτιρα του Κώστα Μόντη «Προς φιλόλογο μελετητή ποίησης» ευστοχεί τώρα εκατό φορές παραπάνω.

Αν πραγματικά βρήκες είκοσι λάμδα στο ποίημα
με προβληματίζεις,
αν πραγματικά βρήκες είκοσι δέλτα
με προβληματίζεις πολύ σοβαρά

Ο δεύτερος δείκτης είναι οι μεταφράσεις. Μολονότι μονίμως γκρινιάζουμε ότι δεν μας προσέχουν στο εξωτερικό (λες κι άλλη σκασίλα δεν πρέπει να έχει ο Έλληνας παρά αν θα τον διαβάσουν οι Γροιλανδοί και οι Σιγκαπούριοι…), ποτέ δεν μεταφράζονταν περισσότερα ελληνικά βιβλία. Κάποτε η δημοσίευση ενός ελληνικού ποιήματος έξω ήταν είδηση, σήμερα οι (εν ζωή!) Έλληνες ποιητές που έχουν δει βιβλίο δικό τους σε ξένη γλώσσα μετριούνται με τις δεκάδες, και όσοι έχουν έργα δικά τους σε αλλοδαπές ανθολογίες, με τις εκατοντάδες.

Ανάλογα ισχύουν και για τους πεζογράφους. Παρ’ όλα αυτά, οι συγγραφείς μας δεν χάνουν ευκαιρία να καταγγείλουν το… κράτος για την ολιγωρία του να προωθήσει εις την ξένην το έργο τους και αναπολούν τις αγαθοεργίες… του ΕΚΕΒΙ. Το χουνέρι της Φρανκφούρτης του 2001, όταν στείλαμε έξω μια καραβιά ονόματα και φυσικά ναυαγήσαμε πλησίστιοι (οι Γερμανοί από τότε βλέπουν Έλληνα λογοτέχνη και αλλάζουν πεζοδρόμιο) δεν μας έγινε μάθημα.

Το αποτέλεσμα, εν ολίγοις, είναι αντιστρόφως ανάλογο του προσδοκώμενου… Ούτε οι διακρίσεις ούτε οι μεταφράσεις φέρνουν αναγνώστες. Αντιθέτως, με την ανεξέλεγκτη διασπορά θεριεύει ο πληθωρισμός, το κακό νόμισμα τρώει το καλό, κ.ο.κ., κ.ο.κ. – τα ξέρουμε κι από την οικονομία. Ο κατακερματισμός, γενικά, της art business τρέφει τη σύγχυση. Γιατί βασίζεται στο συναξάρι της αυτοπραγμάτωσης και όχι στην παλάντζα της κριτικής. Πνιγμένη στον θόρυβο, η πράγματι σημαντική ελληνική λογοτεχνία του καιρού μας παραμένει ημιφανής ή και άγνωστη.

~ . ~

Δύο ορισμοί για το ύφος: Το ύφος είναι ο άνθρωπος (Μπουαλώ). Το ύφος είναι ο ρόλος (Γκαίτε κ.ά.). Ο πρώτος ορισμός έχει πίσω του την βολική πίστη ότι το εγώ είναι ένα και ενικό, ικανό να μνημειωθεί με έναν και μόνο τρόπο έκφρασης. Ο δεύτερος, την άβολη αλήθεια: το εγώ εκδηλώνεται (άρα και δηλώνεται) πολλαχώς, η ταύτιση του ύφους με τον άνθρωπο είναι απλώς μια ψευδαίσθηση.

~ . ~

Τρία ερωτολογικά

«Ο έρωτας ενδιαφέρει το αγαπημένο πρόσωπο εξ αιτίων των πραγμάτων που φέρνει μαζί του. Γι’ αυτό όποιος γνοιάζεται ν’ αγαπήσει ειλικρινά κι ολοκληρωτικά σχεδόν ποτέ δεν βρίσκει στη ζωή του χρόνο να σωρέψει όσα πράγματα θα έκαναν δεκτό τον έρωτά του (προσωπικότητα, πλούτη, δύναμη, μέσα, προσόντα κ.τ.λ.). Την αγάπη καθ’ εαυτήν κανένας δεν ξέρει τι να την κάνει. Και ας είμαστε δίκαιοι: τι άλλο είναι η αγάπη καθ’ εαυτήν πέρα από τη φιληδονία ενός πιθήκου;»

«Γιατί ο αληθινά ερωτευμένος επιζητεί τη συνέχεια, την ισοβιότητα των σχέσεων; Γιατὶ η ζωή είναι πόνος και ο έρωτας που απόλαυσες είναι αναισθητικό. Και ποιος θα ‘θελε να ξυπνήσει στη μέση της εγχείρησης;»

«Κατά βάθος, η ηδονή της συνουσίας δεν υπερβαίνει την ηδονή του φαγητού. Αν και το φαγητό εμποδιζόταν όπως η συνουσία, θα γεννιόταν ολόκληρη ιδεολογία, ένα πάθος του φαγητού, με ιπποτικούς κανόνες. Η έκσταση, για την οποία γίνεται λόγος –ότι ενοράς, ότι ονειρεύεσαι πάνω στη συνουσία– δεν είναι τίποτε παραπάνω από την ηδονή να δαγκώνεις μούσμουλα ή ένα τσαμπί σταφύλια. Δεν είσαι και υποχρεωμένος να το κάμεις.»

ΤΣΕΖΑΡΕ ΠΑΒΕΖΕ
(μτφρ. Π. Κονδύλη)

~ . ~

Χαοτικό εκλογικό σύστημα, χαοτική νομοθεσία και νομολογία, χαοτικές μετρήσεις που κρατάνε εβδομάδες ή και μήνες ολόκληρους, κατάρτιση καταλόγων ψηφοφόρων με τρόπο που καταργεί εξ υπαρχής τον μυστικό χαρακτήρα της ψήφου, χάραξη εκλογικών περιφερειών στις Πολιτείες κατά τα γούστα του εκάστοτε κυβερνώντος, απουσία ομοσπονδιακών κοινών κανόνων, αποθέωση της πολιτειακής αυθαιρεσίας ακόμη και στους θεμελιώδεις κανόνες του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, εκχρηματισμός της πολιτικής ώς εκεί που δεν παίρνει (17 δισ. στοίχησαν μόνο οι midterm), καθεστωτικός δικομματισμός που καταπνίγει εκ των προτέρων κάθε προσπάθεια ανάδειξης νέων δυνάμεων…

Όπως και σε τόσα άλλα (το σύστημα υγείας λ.χ. ή το καθεστώς της οπλοκατοχής), οι ΗΠΑ είναι βαθύς τρίτος κόσμος.

~ . ~

Η κρισιμότερη μάχη της αγγλικής ιστορίας, έχουν πει, ήταν η ναυμαχία της Σαλαμίνας. Οι εκλογές είναι κι εκείνες μάχες, άλλου είδους. Καθώς η Ευρώπη περνάει όλο και πιο γρήγορα στο περιθώριο, το ποιος θα εκλεγεί κυβερνήτης στη Φλώριδα, λ.χ., ή γερουσιαστής στην Πενσυλβανία, εξ αντικειμένου ενδέχεται να έχει μεγαλύτερη σημασία για τη Γηραιά ήπειρο από το ποιος είναι ο καγκελάριος της Γερμανίας ή ο πρωθυπουργός της Ιταλίας.

~ . ~

Δωρεά, ταλέντο, χάρισμα δίχως κίνητρο ισχυρό, ύπερθεν ή εσωτερικευμένο, δεν νοείται. Οι κοινωνίες που αφαιρούν το κεντρί της ντροπής από την αποτυχία, που χαϊδολογούν την ολιγωρία, που συγχωρούν την υστέρηση, που δεν οιστρηλατούν τα μέλη τους ώστε να ξεπερνούν κάθε φορά τον εαυτό τους, που τα προστατεύουν από τον κόπο, την ψυχική αγωνία και το τσαλάκωμα, που τα μπουκώνουν με «δικαιώματα», όσο άφθονα μέσα υλικά κι αν διαθέτουν, είναι κοινωνίες ετοιμοθάνατες – καλλιεργητήρια της σπατάλης και της φθοράς.

~ . ~

«Τεχνολογικός εθνικισμός», «απροκάλυπτος τεχνολογικός πόλεμος», «παράλληλα τεχνολογικά σύμπαντα», «ψηφιακός εθνικισμός», «βαλκανοποίηση του ίντερνετ». Φράσεις χαρακτηριστικές πρόσφατων άρθρων για την εν εξελίξει σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας στο πεδίο της τεχνολογίας και του διαδικτύου. Με την ίδια ευκολία με την οποία ΜΜΕ και διανοούμενοι μάς διαβεβαίωναν για το αναπόφευκτο της παγκοσμιοποίησης, για την ασύνορη τεχνική που ενοποιεί τάχα τον κόσμο, για το «πλανητικό χωριό», με την ίδια ακριβώς ευκολία μάς λένε τώρα τα αντίθετα…

Υπήρξε άραγε πρόβλεψη των οπαδών του One World που να επαληθεύτηκε αυτά τα σαράντα χρόνια της ουλτραφιλελεύθερης μεσοβασιλείας; Εμπόριο, διεθνείς σχέσεις, τεχνολογία, ιδεολογικές και πολιτικές τάσεις, σε όλα διαψεύστηκαν. Κι όμως οι ίδιοι ακριβώς άνθρωποι που έπεσαν σε όλα έξω, ο Φουκουγιάμα λ.χ. στις ΗΠΑ ή οι φωστήρες του ΕΛΙΑΜΕΠ εδώ σε μας, οι ίδιοι ακριβώς άνθρωποι εξακολουθούν από τις ίδιες θέσεις να εμπνέουν και να συμβουλεύουν τις κυβερνήσεις μας.

~ . ~

Θυμίζει τη φοβερή φήμη που συνόδευε τους σκοτεινούς καιρούς της Βαστίλλης, τη μοίρα του κόμη Μοντεχρίστου ή του Σιδηρού Προσωπείου, τέτοια πράγματα. Είναι όμως τωρινή και, αλίμονο, αρκετά συνηθισμένη υπόθεση. Το όνομά του, Σαϊφουλάχ Παραχἀ. Πακιστανός από το Καράτσι, τον συνέλαβαν στην Ταϋλάνδη τον Ιούλιο του 2003 και τον μετέφεραν αρχικά σε αμερικανική βάση του Αφγανιστάν και στη συνέχεια, τον επόμενο χρόνο, στη φυλακή του Γκουαντάναμο, στην Κούβα. Έμεινε έγκλειστος, χωρίς δίκη, χωρίς να του απαγγελθεί ποτέ καν κατηγορία επισήμως, χωρίς νομική αρωγή, σ’ ένα λίμπο του ποινικού δικαίου, επί 18 χρόνια.

Τώρα απελευθερώθηκε, στα 75 του. Η αμερικανική Βαστίλλη πάντως δεν θα αδειάσει. Μέσα της «κρατούνται» ακόμη (τι γελοίο ρήμα…) 35 άνθρωποι.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ

*

*

*

*

*