*

του π. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΠΟΛΥΖΟΥ

Σωτήρης Γουνελάς,
Ιωνάς, Αρμός 2021

Θα επιχειρήσω –ανεπαρκής όντας– την περιγραφή της συνάντησης μεταξύ του Θεού και Ιωνά της Βίβλου και του Θεού και Ιωνά της ποιητικής σύνθεσης Ιωνάς του Σωτήρη Γουνελά. Αυτή η αναμέτρηση θα γίνει με πυξίδα, πετροκαλαμήθρα και πλοηγό το έργο του Έριχ Άουερμπαχ Μίμησις. Και μέσα απ’ αυτή την αναμέτρηση θα δούμε ποιος ο Ιωνάς και ο Θεός του Γουνελά και ποια η σχέση του με τα συγκείμενα, δηλαδή τα συναφή κείμενα-χωρία της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας, ώστε να αναδυθεί το πρόσωπο του Ιωνά και του Θεού της ποιητικής σύνθεσης. Θα δούμε πού συναντιούνται και πού «αποκλίνουν» τα κείμενα και πιο πολύ το δεύτερο. Γιατί η απόκλιση ορίζει τον τρόπο που υπάρχουν ως ποιήματα. Όπου βέβαια υπάρχει απόκλιση δεν υπάρχει απαραίτητα ποίηση. Η ποίηση όμως, όταν είναι ποίηση, έχει πάντα το στοιχείο της απόκλισης από μια πραγματικότητα. Αν ταυτιζόταν με την πραγματικότητα, θα ήταν φωτογραφία ή δεν ξέρω τι άλλο, όχι όμως ποίηση. Η απόκλιση δυναμιτίζει αυτήν την ταύτιση και προστατεύει έτσι την ποίηση.

Ας δούμε όμως πρώτα το βιβλικό κείμενο. Πώς αρχίζει; «Ο Κύριος είπε στον Ιωνά, γιο του Αμαθί: “Σήκω να πας στη Νινευί τη μεγάλη πόλη και ν’ αναγγείλεις της τιμωρία της, γιατί είδα τη φαυλότητα των κατοίκων της”.» Στο βιβλικό κείμενο δεν αναφέρεται το που βρίσκονται οι δύο συνομιλητές. Ο αναγνώστης, λέει ο Άουερμπαχ, βλέπει ότι δε βρίσκονται πάντοτε στο ίδιο σημείο της γης, ότι ο ένας, ο Θεός, πρέπει να έρθει από κάπου, να εισβάλει στη γήινη σφαίρα από κάποιο ύψος ή βάθος για να μιλήσει, εν προκειμένω, στον Ιωνά. Από πού έρχεται, από πού αποτείνεται στον Ιωνά; Περί αυτού δε λέγεται τίποτε. Δεν έρχεται όπως ο Δίας ή όπως ο Ποσειδώνας από τους Αιθίοπες, αφού έχει απολαύσει τις θυσίες που του προσφέρουν. Δεν λέγεται επίσης τίποτε σχετικά με την αιτία (π.χ. στην ιστορία του Αβραάμ, στον Ιωνά λέγεται) που τον κάνει να βάλει σε τρομερή δοκιμασία τον προφήτη του. Δεν εκθέτει στην ιστορία του Αβραάμ ρητά την αιτία, όπως έκανε ο Δίας στο συμβούλιο με τους άλλους θεούς. Και στην ιστορία του Αβραάμ και στου Ιωνά δε μας ανακοινώνεται τι συλλογιζόταν μέσα του. Απρόοπτα και κάπως αινιγματικά εισέρχεται από άγνωστα ύψη και βάθη στη σκηνή και δίνει την εντολή στον Ιωνά. (περισσότερα…)