Παναγιώτης Κονδύλης, Στοχασμοί και αποφθέγματα

*

Εφέτος συμπληρώνονται 80 χρόνια από τη γέννηση και 25 από τον θάνατο του Παναγιώτη Κονδύλη (1943-1998). Με την ευκαιρία της επετείου, το ΝΠ, για το οποίο το έργο του Κονδύλη στάθηκε εξ αρχής βασικό σημείο αναφοράς, θα αποθησαυρίσει στη διάρκεια του έτους στην ειδική στήλη που εγκαινιάζουμε σήμερα, έναν αριθμό κειμένων είτε του ιδίου του στοχαστή, είτε μελετητών του, Ελλήνων και ξένων, δημοσιευμένων παλαιότερα.

~.~

Παναγιώτης Κονδύλης

ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ

Ι. Συμβολές στη θεωρία της επικοινωνίας
και στην αγάπη προς τον πλησίον

Ακριβώς οι πνευματωδέστερες συνομιλίες αποδεικνύουν τo αδύνατο της συναίνεσης: δείχνουν ότι για κάθε επιχείρημα υπάρχει και ένα αντεπιχείρημα.

Μεταξύ ετεροδόξων ο διάλογος είναι αδύνατος· μεταξύ ομοϊδεατών, περιττός.

Απαρχή ξεχωριστής οικειότητας: να κουτσομπολεύεις μ’ έναν τρίτο τους κοινούς σας φίλους.

Όταν προσδοκούμε από τους άλλους να μας «καταλάβουν», στην ουσία τούς ζητούμε να συμμεριστούν την αυτοκατανόησή μας. Φιλία είναι η (σιωπηρή) συμφωνία ότι η μια πλευρά συμμερίζεται την αυτοκατανόηση της άλλης.

Μια συνομιλία για τη φιλία ή τον έρωτα μπορεί να σημάνει την αρχή ή το τέλος μιας φιλίας ή ενός έρωτα.

Οι αλαζόνες προκαλούν την αντιπάθειά μας επειδή δεν μπορούμε να περιμένουμε απ’ αυτούς επιβεβαίωση της δικής μας φιλαυτίας.

Οι ανόητοι δεν παύουν να μεμψιμοιρούν ότι οι ευφυείς είναι επηρμένοι.

Στις επιτυχίες αισθανόμαστε πάνω από το ανθρώπινο μέτρο, στις αποτυχίες αναλογιζόμαστε την κοινή ανθρώπινη μοίρα.

Η μεγάλη ματαιοδοξία σε αντίθεση προς τη μικρή, που ζει από τις προσόδους του πυρετώδους πάρε-δώσε στο Vanity Fair της καθημερινότητας, είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητη από τον έπαινο και την επιδοκιμασία· γι’ αυτό και φαντάζει σαν μετριοφροσύνη.

Η ευγένεια συνιστά συχνότατα τον πιο επιδέξιο καιροσκοπισμό: μόνο ευγενείς άνθρωποι κατορθώνουν να κρατούν πάντοτε και συγχρόνως όλες τις πόρτες ανοιχτές.

ΙΙ. Συμπληρωματικά περί οπτικής

Οι παρωπίδες προσφέρουν ασφαλή προσανατολισμό.

Επειδή τα όρια των ονείρων είναι ρευστά, γίνονται ρευστά και τα όρια του Πραγματικού: γιατί το Πραγματικό βλέπεται από τη σκοπιά του ονείρου.

Ελπίδα και φόβος παρεμποδίζουν την κατανόηση των ανθρωπίνων πραγμάτων· όμως η ελπίδα ξεπερνιέται πολύ δυσκολότερα από τον φόβο.

Ο άνθρωπος είναι ικανός να πιστέψει οτιδήποτε, προκειμένου να πείσει τον εαυτό του και τους άλλους ότι οι πράξεις του βρίσκονται σε συμφωνία με τις πεποιθήσεις του.

Μας ενδιαφέρει λιγότερο το τι είμαστε από το τι πιστεύουν οι άλλοι για μας.

ΙΙΙ. Ευσεβείς διαλογισμοί

Μετά τον θάνατο του Θεού όλα επιτρέπονται, θρηνολογούν ορισμένοι· όσο ζούσε ακόμη ο Θεός, τα είχε επιτρέψει όλα από μόνος του, διαπιστώνουμε εμείς.

Αν ο θάνατος δεν έχει νόημα, τότε δεν έχει ούτε η ζωή: αυτό υπήρξε ανέκαθεν το ισχυρότερο –και δολιότερο– επιχείρημα των επί γης τοποτηρητών του Εκείθεν.

Ο διάβολος είναι εξαίρετος θεολόγος, οι θεολόγοι μέτριοι διάβολοι.

ΙV. Κοινωνιολογία της ηθικής
και ηθική της κυριαρχίας

Γιατί οι μικροαστοί δεν είναι ποτέ κυνικοί: η πίστη στην ύπαρξη και πρακτικότητα των γενικώς αποδεκτών κανόνων της ηθικής τούς παρέχει ένα αίσθημα πρόσθετης ασφάλειας.

Ο τωρινός κυρίαρχος επικαλείται τη λογική, ο μελλοντικός υμνεί την ελευθερία.

Οι ιδέες είναι η παρηγοριά των αδύναμων και η πρόφαση των ισχυρών.

V. Φιλοσόφων εγκώμιον

Η έλλειψη ιστορικής παιδείας είναι η αστείρευτη πηγή έμπνευσης των φιλοσόφων.

Το πρώτο μέλημα του επαγγελματία φιλόσοφου είναι να πείσει τον εαυτό του και τον κόσμο ότι κερδίζει το ψωμί του όχι ως απλός εργαζόμενος, σαν όλους τους άλλους, αλλά ως ευεργέτης της ανθρωπότητας.

Οι θεωρητικές αναμετρήσεις μεταξύ φιλοσόφων γίνονται ειλικρινείς μόνο όταν καταλήγουν σε προσωπικές ύβρεις.

Μια παραβολή των πολιτικών αναλύσεων του Τοκβίλλ και του Χέγκελ δείχνει ότι ο κήρυξ του απολύτου Πνεύματος υπήρξε τελικώς επαρχιώτης.

VI. Από το σημειωματάριο ενός εθνολόγου

Οι Γερμανοί διαθέτουν τις αρετές του πληβείου, είναι δηλαδή φιλόπονοι και οικονόμοι, τους λείπουν όμως οι αρετές του αριστοκράτη, ήτοι η ανωτερότητα, η αταραξία και η υπέρτερη πανουργία του πολυμήχανου αρπακτικού. Μετά από κάμποσες περιττές περιπέτειες έχουν στο μεταξύ κατακτήσει μια θέση στον κόσμο ανταποκρινόμενη στις αρετές τους: έγιναν το καλό παιδί και των δύο στρατοπέδων του Ψυχρού Πολέμου.

Η σύγχρονη Ελλάδα είναι ένα αποχωρητήριο χτισμένο από Φιλέλληνες πάνω στα ερείπια ενός αρχαίου ναού.

VII. Περί υγιεινής ζωής

Οριστικό επιχείρημα υπέρ του καπνίσματος: η απόλαυση είναι βέβαιη, ο κίνδυνος απλώς ενδεχόμενος.

VIII. Ζητήματα γούστου

Απ’ όλα περισσότερο προτιμώ τη μετριοφροσύνη των αμόρφωτων. Όμως από το θράσος των ημιμαθών προτιμώ τη ματαιοδοξία των πεπαιδευμένων.

Είναι καλό που το σώμα μου δεν μπορεί να διαπράξει όλες τις αμαρτίες του πνεύματός μου.

Ο απέραντος πόθος να ρουφήξεις τον κόσμο – και η απέραντη ανία μόλις το κάνεις.

Το φθινόπωρο είναι ο πιο εμπνευσμένος κιτς ζωγράφος.

Ο γάμος ισοδυναμεί με την απόπειρα να αντικαταστήσουμε όλα τα βιβλία του κόσμου με μια και μόνη εγκυκλοπαίδεια.

ΙΧ. Summa summarum

Καμμιά αθωότητα δεν είναι αθώα, καμμιά ενοχή δεν είναι ένοχη.

Ανθρώπινο είναι οτιδήποτε πράττουν ή έχουν πράξει οι άνθρωποι.