*

«Είναι προφανές ότι η σύγκρουση, η οποία ξεκίνησε ως περιορισμένος εδαφικός πόλεμος και κλιμακώθηκε σε καθολική οικονομική αντιπαράθεση μεταξύ ολόκληρης της Δύσης, από τη μία πλευρά, και της Ρωσίας και Κίνας, από την άλλη, έχει πλέον εξελιχθεί σε παγκόσμιο πόλεμο.»

Αποσπάσματα από την πρόσφατη συνέντευξη του προβεβλημένου Γάλλου στοχαστή στον παρισινό Le Figaro.

~.~

Ο Πούτιν έκανε ένα μεγάλο σφάλμα από νωρίς. Τις παραμονές του πολέμου όλοι έβλεπαν την Ουκρανία ως κοινωνία σε αποσύνθεση, ως αποτυχημένο κράτος εν τη γενέσει του. Νομίζω ότι ο υπολογισμός του Κρεμλίνου ήταν ότι μια τέτοια κοινωνία σε αποσύνθεση θα κατέρρεε με το πρώτο σοκ. Αυτό που ανακαλύψαμε, αντιθέτως, είναι ότι μια κοινωνία σε αποσύνθεση, αν τροφοδοτείται από εξωτερικούς οικονομικούς και στρατιωτικούς πόρους, είναι δυνατόν να βρει στον πόλεμο ένα νέο είδος ισορροπίας, ακόμη και μια προοπτική, μιαν ελπίδα.

~.~

Ο Μερσχάιμερ μας λέει ότι η Ουκρανία, της οποίας ο στρατός είχε τεθεί υπό τον έλεγχο του ΝΑΤΟ (Αμερικανών, Βρετανών και Πολωνών αξιωματούχων) τουλάχιστον από το 2014, είναι de facto μέλος της Ατλαντικής Συμμαχίας, και ότι οι Ρώσοι είχαν δηλώσει εξαρχής ότι δεν θα ανεχθούν ποτέ μια Ουκρανία μέλος του ΝΑΤΟ. Από τη δική τους τη σκοπιά, οι Ρώσοι διεξάγουν επομένως έναν πόλεμο αμυντικό και προληπτικό. Ο Μερσχάιμερ προσθέτει ότι δεν έχουμε κανένα λόγο να χαιρόμαστε για τις ενδεχόμενες δυσκολίες των Ρώσων, διότι εφόσον πρόκειται για ζήτημα υπαρξιακό για εκείνους, όσο περισσότερα εμπόδια συναντούν, τόσο πιο σκληρά θα αντιδράσουν. Η ανάλυσή του φαίνεται να ευσταθεί.

Από την άλλη πάλι, ο Μερσχάιμερ, σαν καλός Αμερικανός, υπερεκτιμά τη χώρα του. Θεωρεί ότι, αν για τους Ρώσους ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι υπαρξιακός, για τους Αμερικανούς είναι ουσιαστικά απλώς άλλο ένα παίγνιο ισχύος. Μετά το Βιετνάμ, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, τι είναι μια ακόμη πανωλεθρία; Το βασικό αξίωμα της αμερικανικής γεωπολιτικής είναι: Μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε γιατί είμαστε προστατευμένοι, απομονωμένοι ανάμεσα σε δύο ωκεανούς, τίποτα δεν μπορεί να μας συμβεί. Οπότε δεν υπάρχουν ζητήματα υπαρξιακά για την Αμερική.

Πρόκειται για ανάλυση ανεπαρκή, που σήμερα ωθεί τον Μπάιντεν σε αστόχαστες επιλογές. Η Αμερική είναι εύθραυστη. Η αντίσταση της ρωσικής οικονομίας σπρώχνει το αμερικανικό αυτοκρατορικό σύστημα προς τον γκρεμό. Κανείς δεν περίμενε ότι η ρωσική οικονομία θα άντεχε απέναντι στην οικονομική υπεροπλία του ΝΑΤΟ. Πιστεύω ότι ούτε οι ίδιοι οι Ρώσοι το είχαν προβλέψει.

Αν η ρωσική οικονομία, υποστηριζόμενη από την Κίνα, κατορθώσει να αντισταθεί επ’ αόριστον στις κυρώσεις και επιπλέον εξαντλήσει την ευρωπαϊκή οικονομία, ο αμερικανικός νομισματικός και οικονομικός έλεγχος του κόσμου θα καταρρεύσει, και μαζί με αυτόν και η δυνατότητα των Ηνωμένων Πολιτειών να χρηματοδοτούν το τεράστιο εμπορικό τους έλλειμμα χωρίς όρια. Ο πόλεμος έχει γίνει επομένως υπαρξιακός για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όχι λιγότερο από τη Ρωσία, δεν έχουν τη δυνατότητα να αποσυρθούν από τη σύγκρουση, δεν τους επιτρέπεται να υποχωρήσουν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο βρισκόμαστε τώρα σε έναν πόλεμο ατέρμονο, σε μια αντιπαράθεση της οποίας το αποτέλεσμα θα είναι αναγκαστικά η κατάρρευση του ενός ή του άλλου.

~.~

Μόλις διάβασα ένα βιβλίο του Σ. Τζαϊσανκάρ, υπουργού Εξωτερικών της Ινδίας, (The India Way), που εκδόθηκε λίγο πριν από τον πόλεμο. Ο συγγραφέας διακρίνει την αμερικανική αδυναμία καθώς γνωρίζει ότι η αντιπαράθεση μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ δεν θα έχει νικητή, αλλά θα παραχωρήσει ζωτικό χώρο σε μια χώρα όπως η δική του, και σε πολλές άλλες. Προσθέτω: όχι όμως και στους Ευρωπαίους. Ενώ παντού παρατηρούμε την αποδυνάμωση των ΗΠΑ, αυτό δεν συμβαίνει στην Ευρώπη και την Ιαπωνία, διότι ένα από τα αποτελέσματα της υποχώρησης του αυτοκρατορικού συστήματος είναι ότι οι ΗΠΑ ενισχύουν την επιρροή τους στα αρχικά προτεκτοράτα τους. Καθώς το αμερικανικό σύστημα συρρικνώνεται, ενισχύει όλο και περισσότερο τον έλεγχο που ασκεί πάνω στις τοπικές ελίτ των προτεκτοράτων (και εδώ συμπεριλαμβάνω όλη την Ευρώπη). Οι πρώτοι που θα απολέσουν πλήρως την εθνική τους αυτονομία θα είναι (ή είναι ήδη) οι Άγγλοι και οι Αυστραλοί. Το Διαδίκτυο έχει διαμορφώσει συνθήκες τόσο έντονης αλληλεπίδρασης μεταξύ των ΗΠΑ και της αγγλόσφαιρας ώστε οι ακαδημαϊκές, δημοσιογραφικές και καλλιτεχνικές ελίτ αυτής της τελευταίας έχουν, τρόπον τινά, προσαρτηθεί. Στην ευρωπαϊκή ήπειρο είμαστε ακόμη κάπως προστατευμένοι από τις εθνικές μας γλώσσες, αλλά η μείωση της αυτονομίας μας είναι επίσης σημαντική και ραγδαία. Ας θυμηθούμε πόσο αλλιώτικη ήταν η κατάσταση στον πόλεμο του Ιράκ, όταν Σιράκ, Σραίντερ και Πούτιν έδιναν κοινές αντιπολεμικές συνεντεύξεις τύπου.

~.~

Οι ΗΠΑ έχουν σήμερα διπλάσιο πληθυσμό από τη Ρωσία και 2,2 φορές περισσότερους φοιτητές. Αλλά στις ΗΠΑ μόνο το 7% από αυτούς σπουδάζουν μηχανικοί, ενώ στη Ρωσία το ανάλογο ποσοστό είναι 25%. Πράγμα που σημαίνει ότι με 2,2 φορές λιγότερους φοιτητές, η Ρωσία εκπαιδεύει σήμερα 30% περισσότερους μηχανικούς. Οι ΗΠΑ καλύπτουν αυτό το κενό με φοιτητές από ξένες χώρες, όμως αυτοί είναι κυρίως Ινδοί και, ακόμη περισσότεροι, Κινέζοι. Το χειρότερο είναι ότι και ο αριθμός αυτός δεν επαρκεί και ήδη μειώνεται. Πρόκειται για το δίλημμα της αμερικανικής οικονομίας: για να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό της Κίνας εξαρτάται από τις εισαγωγές ειδικευμένου εργατικού δυναμικού από την Κίνα.

~.~

Όταν βλέπουμε τη ρωσική Δούμα να ψηφίζει ακόμη κατασταλτικότερους νόμους κατά της «προπαγάνδας των ΛΟΑΤΚΙ», εμείς εδώ αισθανόμαστε άνθρωποι ανώτεροι. Ως μέσος Δυτικός, το καταλαβαίνω. Όμως από γεωπολιτική άποψη, αν σκεφτόμαστε με όρους soft power, αποτελεί λάθος. Το 75% του πλανήτη διέπεται από συστήματα συγγένειας πατρογραμμικά και εκεί διασθάνεται κανείς ισχυρή συμπάθεια για τη ρωσική στάση. Για τη συλλογική μη-Δύση, η Ρωσία αποτελεί καθησυχαστικό στήριγμα του ηθικού συντηρητισμού.

Και η ΕΣΣΔ διέθετε μια κάποια μορφή ήπιας ισχύος, όμως ο κομμουνισμός με τον αθεϊσμό του τρομοκρατούσε στην ουσία όλο τον μουσουλμανικό κόσμο και δεν ενέπνευσε κάποιο ιδιαίτερο πολιτικό κίνημα στην Ινδία, έξω από τη Δυτική Βεγγάλη και την Κεράλα. Σήμερα, μια Ρωσία αποκατεστημένη στον ρόλο του αρχέτυπου της μεγάλης δύναμης, μια Ρωσία όχι μόνο αντιαποικιοκρατική αλλά και πατριαρχική και θεματοφύλακας των παραδοσιακών ηθών, μπορεί να σαγηνεύσει πολύ περισσότερο. Για παράδειγμα, είναι προφανές ότι η Ρωσία του Πούτιν, όντας πλέον ηθικά συντηρητικότερη, είναι συμπαθέστερη στους Σαουδάραβες, που όσο νά ’ναι δυσκολεύονται κάπως με τις αμερικανικές συζητήσεις για το δικαίωμα των διαφυλικών γυναικών να χρησιμοποιούν τις γυναικείες τουαλέτες.

Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης είναι σε τραγικό βαθμό φαιδρά, επαναλαμβάνουν συνεχώς η Ρωσία είναι απομονωμένη, η Ρωσία είναι απομονωμένη. Αλλά όταν κοιτάμε τις ψηφοφορίες στα Ηνωμένα Έθνη, βλέπουμε ότι το 75% του κόσμου δεν ακολουθεί τη Δύση, κι αυτή τότε φαντάζει πολύ μικρή.

Με μια ανθρωπολογική ανάγνωση αυτού του διαχωρισμού μεταξύ Δύσης και υπόλοιπου κόσμου, διαπιστώνουμε ότι οι Δυτικές χώρες έχουν συχνά μια πυρηνική οικογενειακή δομή με διμερή συστήματα συγγένειας, μια δομή δηλαδή όπου η ανδρική και η γυναικεία συγγένεια συγκαθορίζουν ισοδύναμα την κοινωνική θέση του παιδιού. Στις υπόλοιπες χώρες, όπου και το μέγιστο μέρος της αφροευρασιατικής μάζας, συναντούμε κοινοτικά και πατρογραμμικά οικογενειακά σχήματα. Βλέπουμε λοιπόν ότι αυτή η σύγκρουση, που περιγράφεται από τα δικά μας ΜΜΕ ως σύγκρουση πολιτικών αξιών, είναι σε βαθύτερο επίπεδο σύγκρουση ανθρωπολογικών αξιών. Αυτή η ασυνείδητη πτυχή του χάσματος και αυτό το βάθος είναι που καθιστούν την αντιπαράθεση επικίνδυνη.

EMMANUEL TODD

*