Η έννοια του κέντρου

του ΒΑΓΓΕΛΗ ΚΑΛΦΟΠΟΥΛΟΥ

Λίγες εβδομάδες μετά τη νίκη Μακρόν στις γαλλικές εκλογές, έχει ενδιαφέρον να προσδιοριστεί ξανά η έννοια του κέντρου (έννοια σχεδόν άγνωστη μια δεκαετία πριν) και η σημασία που αυτή επιφέρει σε όλο το πολιτικό σκηνικό. Συνήθως οι αναλύσεις για το νέο πολιτικό σκηνικό εξαντλούνται σε έναν νέο διπολισμό, μεταξύ τεχνοκρατικών ελίτ και λαού ή μεταξύ λογικής και λαϊκισμού ή μεταξύ κεφαλαίου και εργαζομένων (δηλαδή αριστεράς και δεξιάς) που, όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, παίρνουν σχήμα ανάλογα στην ομάδα που ο καθένας ανήκει. Επιμένω στο ότι το τριπολικό πολιτικό σκηνικό που εμφανίστηκε για δεύτερη συνεχόμενη φορά στις γαλλικές εκλογές δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας, και ότι σε άλλες χώρες (π.χ. ΗΠΑ, Η.Β. ή Ελλάδα) που αυτό μετατρέπεται σε διπολικό ο λόγος είναι τα εκλογικά συστήματα και τίποτα άλλο. Θα προσπαθήσω να παρουσιάσω κάποιες σκέψεις για τα τρία στρατόπεδα, κατά το δυνατόν από την πλευρά που το καθένα βλέπει την κατάσταση, στη συνέχεια θα συζητήσω περιπτώσεις δυτικών χωρών και τέλος θα σημειώσω γιατί κατά τη γνώμη μου η νέα έννοια του κέντρου πριμοδοτεί περισσότερο ένα τριπολικό σύστημα παρά ένα διπολικό.

Από την πλευρά του νέου κέντρου

Το νέο κέντρο αντιλαμβάνεται την ύπαρξη του κυρίως ως ενσάρκωση της λογικής και της εξειδικευμένης γνώσης. Ο τρόπος που έχει απαντήσει στο σωκρατικό ερώτημα περί του ρόλου της γνώσης των ειδικών στην πολιτική είναι μέσα από την εισαγωγή στο πολιτικό πεδίο της εξειδικευμένης γνώσης από άλλους τομείς, αναλόγως του υπάρχοντος προβλήματος. Έτσι μετατρέπεται σε μια τεχνοκρατική μηχανή, που προσπαθεί να βρει λογικές λύσεις σε όλα τα προβλήματα, από την κλιματική αλλαγή έως το μεταναστευτικό. Επειδή εκπροσωπεί και προέρχεται ιδεολογικά από το φιλελεύθερο κονσένσους που επικράτησε στη Δύση μετά την πτώση του ιδεολογικού αντιπάλου του κομμουνισμού και την αμηχανία που αυτή προκάλεσε στα αριστερά-σοσιαλδημοκρατικά κόμματα κυρίως, το νέο κέντρο ομνύει στις αξίες των δεκαετιών του ’90 και του ’00. Σχηματικά, ελεύθερη αγορά, ανθρώπινα δικαιώματα, αυταξία του ατόμου, ανταγωνισμός, διατήρηση και χρήση του κρατικού μηχανισμού (κράτος δικαίου) προς βελτίωση των σκοπών του νέου κέντρου (κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομική κρίση του 2008, μέτριος κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομία υπέρ του φιλελεύθερου μοντέλου, παρέμβαση του κράτους στην πανδημία) προσωπική ταυτότητα, την παγκοσμιοποίηση και τη διαρκή βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης για όλους τους ανθρώπους[1]. Αυτές είναι οι τρέχουσες αξίες του νέου κέντρου. Μαζί με αυτές πρέπει κανείς να προσθέσει την έξυπνη οικονομία, την 4^η βιομηχανική επανάσταση, το βασικό εγγυημένο εισόδημα για όλους, τον μετανθρωπισμό μέσα από την εμπιστοσύνη στην επιστήμη και την τεχνολογία, αξίες που πιστεύω θα αναδειχθούν περισσότερο κατά την τρίτη δεκαετία του 21^ου αιώνα.

Τα νέα ζητήματα είναι τέτοια που απαιτείται να υπάρχει τεχνοκρατική γνώση, λέει το νέο κέντρο. Το επόμενο (μετά την οικονομική κρίση του 2008 και την πανδημική κρίση του 2020) τέτοιο ζήτημα ασφαλώς θα είναι η κλιματική αλλαγή και ο τομέας της ενέργειας. Ήδη η πράσινη οικονομία προωθείται ενεργά από τους θιασώτες του νέου κέντρου και, υποτιθέσθω ότι θα υπάρξει ψυχρή κατάσταση με τη Ρωσία τα επόμενα χρόνια, μπορούμε να μιλάμε για μια πράσινη και καθαρή Δύση απέναντι σε μία Ανατολή που θα χρησιμοποιεί περισσότερα ορυκτά καύσιμα. Η πράσινη στροφή βέβαια καθυστερεί με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία[2], ενώ όλα δείχνουν ότι είχε σχεδιαστεί από το νέο κέντρο ως μεγάλο οικονομικό reboot, μετά από τον Covid. Σε κάθε περίπτωση το νέο μέτωπο που αναμένεται να διχάσει τα πρώτα χρόνια της τρίτης δεκαετίας τους πολίτες είναι αυτό της ενέργειας και της κλιματικής αλλαγής, καλύπτοντας μια γκάμα προσωπικών επιλογών από το φαγητό του καθενός (είναι γνωστή η ρύπανση που προκαλεί η βιομηχανία κρέατος) μέχρι τη χρήση προϊόντων φιλικών με το περιβάλλον.

Το νέο κέντρο βλέπει τους άλλους δύο, την αριστερά και τη δεξιά, κάτω από το πρίσμα της θεωρίας των δύο άκρων. Θεωρεί ότι, εφόσον αυτό εκπροσωπεί τις τεχνοκρατικές λύσεις για τα σημερινά προβλήματα, οι υπόλοιπες φωνές ενώνονται εναντίον του και των ιδεών του, ενώ μόνο προσχηματικά διαφωνούν μεταξύ τους. Αυτό που τους ενώνει ουσιαστικά είναι η απλότητα των λύσεων που προτείνουν. Ενώ το κέντρο αντιλαμβάνεται τις προτάσεις αυτές ως λαϊκιστικές, ψευδεπίγραφες και εν τέλει ανεφάρμοστες, είναι σημαντικό να σημειώσουμε και σε αυτό το κομμάτι του κειμένου ότι οι αντίπαλοι του θεωρούν ότι αυτί συμβαίνει λόγω του γνωστού σλόγκαν ΤΙΝΑ του νεοφιλελευθερισμού της Θάτσερ. Αυτό που συμβαίνει, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι το νέο κέντρο είναι κυρίαρχο στη γενικότερη αρχιτεκτονική της παγκόσμιας όσο και τοπικής οικονομίας, της παγκόσμιας και τοπικής κουλτούρας, και κάθε αλλαγή σε αυτές θα επέφερε δραστικές μεταπτώσεις και αλλαγές τέτοιες που το νέο κέντρο δε θα διατηρούσε την κυριαρχία του. Είναι απόλυτα θεμιτό λοιπόν να περιγράφονται αυτές οι αλλαγές ως οπισθοδρομικές και ως αχρείαστες καθυστερήσεις προς την πρόοδο, που το παρόν σύστημα εγγυάται. Τώρα η θεωρία των δύο άκρων έχει τα δικά τη μυθολογικά στοιχεία (πχ το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ) και τους δικούς της ιδεολογικούς προπάτορες, όπως τον Φρήντριχ Χάγιεκ, ο οποίος στο βιβλίο του “The road to serfdom” κάνει τη διάκριση ανάμεσα στις φιλελεύθερες δημοκρατίες και στα ολοκληρωτικά καθεστώτα (δεξιά ή αριστερά)[3].

Είναι επίσης σημαντικό να διερευνηθεί ποιοι είναι οι οπαδοί του νέου κέντρου, καθότι στο δημοκρατικό σύστημα σημασία έχουν οι ψήφοι και η βάση του κάθε πόλου παίζει απολύτως σημαντικό ρόλο στην ύπαρξη αυτού. Οι ψηφοφόροι του νέου κέντρου λοιπόν τείνουν να είναι αστοί, να έχουν πανεπιστημιακή μόρφωση, μέτριο ως μεγάλο εισόδημα (όχι απαραίτητα από εργασία, αλλά μπορεί κάποιοι να έχουν μια κληρονομημένη οικονομική βάση), ενώ έλκονται από τις προαναφερόμενες αξίες. Είναι άνθρωποι που αποφεύγουν την υπερβολή, η μόρφωση τους τούς επιτρέπει να έχουν πολιτιστικά ενδιαφέροντα, αν και η κούραση της δουλειάς τους αποτρέπει από τη συστηματική καλλιέργεια. Η αυτοεικόνα τους είναι ενός λογικού ανθρώπου που έχει κατανοεί τις λύσεις που χρειάζονται στα σύγχρονα προβλήματα, έχει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις της επιστήμης και της τεχνολογίας, είναι συχνά αγνωστικιστής ή και καθόλου μεταφυσικός και τέλος βρίσκει τη δικαίωση του στο γεγονός ότι πιστεύει στη συμπεριληπτική κοινωνία, αλλά με βάση κανόνες και νόμους που γίνονται σεβαστοί από όλους. Δεν είναι σε επαφή με τους κοινωνικά απόκληρους και συνήθως πιστεύει στην ατομική ευθύνη τους για τη θέση στην οποία βρίσκονται. Η βασική του λέξη είναι η εμπιστοσύνη στους θεσμούς, λογικό εφόσον δεχτούμε ότι το πολιτικό του σύνολο, το νέο κέντρο, είναι κυρίαρχο σε αυτούς. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν οπαδοί του κέντρου που κλίνουν είτε αριστερά είτε δεξιά, το κοινό αυτό παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια πολύ μεγαλύτερη ομοιογένεια, τουλάχιστον από τους άλλους δύο πόλους, και αυτή είναι η καθοριστική εξέλιξη.

Από την πλευρά της νέας δεξιάς

Η νέα δεξιά έχει λιγότερο συντηρητικά (πώς θα μπορούσε άλλωστε να συντηρεί το σύστημα στο οποίο κυρίαρχη θέση έχει το νέο κέντρο) και περισσότερο ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά. Πριμοδοτήθηκε στην Ευρώπη με τη μεταναστευτική άνοδο του 2015, εξαιτίας του συριακού εμφυλίου και της ρωσικής εισβολής εκεί. Στην Αμερική υπήρχε ήδη τουλάχιστον από το 2008, με την υποψηφιότητα της Σάρα Πέηλιν στο πλευρό του συντηρητικού Μακέην, στο tea- party, και εκεί οφείλει τις συγγένειες με τον φιλελευθερισμό, καθώς βασική θέση του tea-party ήταν η μείωση των φόρων. Αυτό το στοιχείο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς οι φιλελεύθερες θέσεις της νέας δεξιάς δεν προβάλλονται καθόλου σχεδόν, ενώ στην Ευρώπη τα αντίστοιχα κόμματα κινούνται σε λογικές κρατισμού. Ο λόγος είναι πιθανόν ο λαϊκισμός, η προσπάθεια δηλαδή των δεξιών κομμάτων να προσαρμόσουν στην παράδοση του κάθε λαού το αντίστοιχο μήνυμα στις ΗΠΑ η φορολογία αντιμετωπίζεται με μεγαλύτερο σκεπτικισμό, ενώ στην Ευρώπη το κοινωνικό κράτος και η επιδοματική πολιτική είναι αναπόσπαστο τμήμα της πολιτικής παράδοσης μετά τον Β΄ Π. Π. Το μεταναστευτικό, τα εθνικά σύνορα, το έθνος και η ομοιογένεια του, το άγχος της πολιτισμικής παρακμής της Δύσης και των εθνών-κρατών που την απασχολούν (που έχει ως αποτέλεσμα πιο παραδοσιακές θέσεις στο θέμα των αμβλώσεων, των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων και της πληθυσμιακής μεταβολής), η αντι-παγκοσμιοποίηση κυρίως μέσα από τις πολιτικές του οικονομικού πολέμου του Τραμπ, βρίσκονται στο κέντρο των αξιών της νέας δεξιάς.

Στην οικονομική κρίση η νέα δεξιά δεν είχε ιδιαίτερα σχηματοποιηθεί, αλλά υπήρχαν πολιτικές εκφράσεις της κατά της λιτότητας στην Ευρώπη. Μέσα από την ανάδειξη της Γερμανίας ως οικονομικής υπερδύναμης ενισχύθηκε η αγγλοσαξονική τάση της νέας δεξιάς. Μέσα από την πανδημική κρίση η εναντίωση στα λοκντάουν εκφράστηκε από την ελευθεριακή (libertarian) πλευρά της νέας δεξιάς ενώ η εναντίωση στα εμβόλια κυρίως από τη βαθιά αντισυστημική πλευρά, που χαρακτηρίζεται από έντονη δυσπιστία απέναντι στους θεσμούς. Η δε υποχρεωτικότητα των υγειονομικών μέτρων βρήκε και τις δύο πλευρές απέναντι στην κυρίαρχη τάση. Στο μεταναστευτικό η ελευθεριακή πλευρά δείχνει τα περισσότερα σημεία συμβιβασμού απέναντι στη λαϊκή βάση της νέας δεξιάς. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ελευθεριακή παράδοση απουσιάζει τελείως από την Ευρώπη και το κοντινότερο που μπορεί κανείς να βρει είναι όταν υποψήφιοι διατυπώνουν έλξη της πολιτικής καταγωγής τους από τον Τραμπ, όπως στην περίπτωση του Ερίκ Ζεμούρ. Για αυτό η νέα δεξιά στην Ευρώπη είναι ελευθεριακή κυρίως στην οικονομία, είναι καπιταλιστική με μεγαλύτερη ή μικρότερη κρατική ανάμειξη στην αγορά, αλλά είναι και καθολικά εναντίον της ανεξέλεγκτης οικονομικής παγκοσμιοποίησης. Η κοινή αναφορά στον φιλελευθερισμό με το νέο κέντρο μετατρέπει πολύ συχνά τη φιλελεύθερη πλευρά της νέας δεξιάς σε κατήγορο του νέου κέντρου για μη κατανόηση του φιλελευθερισμού[4], με αποτέλεσμα το χάσμα μεταξύ τους να είναι μεγαλύτερο.

Η πανδημική κρίση μετατρέπει τη νέα δεξιά στον κύριο εκφραστή του βίο-συντηρητισμού, θέμα στο οποίο βρίσκεται τελείως απέναντι στον μετανθρωπισμό του νέου κέντρου. Στο πιο άμεσο θέμα των επόμενων χρόνων, την κλιματική αλλαγή, η νέα δεξιά είναι είτε υπέρ της ελεύθερης επιλογής χωρίς άνωθεν επιβαλλόμενους περιορισμούς είτε αρνήτρια της κατάστασης. Όπως και στα περισσότερα θέματα, η νέα δεξιά δε δέχεται τις άνωθεν επιβαλλόμενες τεχνοκρατικές λύσεις, αλλά συνδυάζει την ελευθερία επιλογής με την ελευθερία του λαού να διατηρεί παραδοσιακές αξίες και έθιμα.

Οι οπαδοί της νέας δεξιάς βρίσκονται κυρίως στο λευκό προλεταριάτο των δυτικών κρατών, ένα προλεταριάτο που έχει οικονομικά πληγεί από την αποβιομηχάνιση της παγκοσμιοποίησης αλλά και πολιτισμικά πληγεί από τις άνωθεν επιβαλλόμενες αρχές και την πολιτική ορθότητα. Για αυτό οι πολιτισμικοί πόλεμοι (culture wars) έχουν ιδιαίτερη σημασία για αυτή τη βάση. Ενώ όμως αυτή είναι η μάζα των οπαδών, υπάρχουν και δυο ακραίες υποομάδες: η υποομάδα των ακτιβιστών που πιστεύουν στην φυλετική ανωτερότητα των λευκών και η υποομάδα των πιο καλλιεργημένων πολιτών, που αξίζει ασφαλώς μεγαλύτερης προσοχής καθώς αποτελεί ένα είδος ελίτ μέσα στο πλέον αντί-ελιτίστικο κίνημα. Οι οπαδοί της νέας δεξιάς διακρίνονται από καχυποψία απέναντι στην ελίτ του νέου κέντρου και θεωρούν ότι αυτή προωθεί αριστερές θέσεις. Η τομή ανάμεσα στο νέο κέντρο και τη νέα αριστερά θεωρούν ότι συμβαίνει κυρίως στο πολιτισμικό επίπεδο, μέσα από την κατηγορία περί πολιτισμικού μαρξισμού, ο οποίος προωθεί προοδευτικές θέσεις περί των φύλων, περί της καταπίεσης, περί της ταυτότητας και μέσα από την πολιτική ορθότητα προσπαθεί να αποσιωπήσει τις εναλλακτικές φωνές. Τέλος είναι καχύποπτοι από την κυριαρχία του νέου κέντρου στο κράτος και τους θεσμούς, θεωρώντας ότι δεν θα διστάσει να τους καταχραστεί. Αυτή η πεποίθηση ενισχύεται από το γεγονός ότι πολλοί οπαδοί του νέου κέντρου προέρχονται από την αριστερά ( σχηματικά ήταν αριστεροί από το ’68 έως το ’89) και οι νεοδεξιοί θεωρούν ότι δεν θα διστάσουν να ξαναχρησιμοποιήσουν το κράτος[5].

Από την πλευρά της νέας αριστεράς

Η νέα αριστερά είναι, σε κάποιο βαθμό, το λιγότερο νέο στοιχείο στην εξίσωση. Για να υπάρξει ως αυτόνομος πολιτικός πόλος πρέπει να διακριθεί από τους άλλους δύο. Η ευκρινέστερη τέτοια διάκριση παρέχεται στο οικονομικό πεδίο, όπου η νέα αριστερά πριμοδοτεί μια κρατικά διευθυνόμενη οικονομία και επιτίθεται στις ανισότητες του καπιταλισμού – με ιδιαίτερη έμφαση στην προέλευση τους. Οι θέσεις της βέβαια παραμένουν ριζοσπαστικές, όσο βρίσκονται σε μεγαλύτερη απόσταση από την εξουσία, όχι γιατί είναι απαραίτητα ανεφάρμοστες, αλλά γιατί το εκλογικό σώμα είναι χωρισμένο σε τρεις ομάδες και η όποια αλλαγή του στατους κβο χρειάζεται ευρύτερη συναίνεση. Το ίδιο ισχύει και για τα δεξιά ριζοσπαστικά στοιχεία. Η ελληνική εμπειρία του 7/2015 καταδεικνύει ιδιαίτερα καθαρά αυτό το σημείο και είναι καμπή για την νέα αριστερά γενικά. Από την άλλη μεριά ο ριζοσπαστισμός διατηρείται πιο εναργής στις υπόλοιπες εκφάνσεις εξουσίας που υπάρχουν στο σύστημα, όπως ο καθορισμός των φύλων, η πατριαρχία, οι μειονότητες, οι μετανάστες. Τα σημεία αυτά διαφοροποιούν και την αριστερά περισσότερο από τα άλλα δύο πολιτικά ρεύματα, αν και στο νέο κέντρο μπορεί να υπάρχουν συμμαχίες. Και αυτό γιατί τα θέματα ταυτότητας έλκουν την καταγωγή τους από το Μάη του ’68, η έμφαση του οποίου στην ατομική ταυτότητα είναι απόλυτα συμβατή με τον νεοφιλελευθερισμό. Στη νέα αριστερά υπάρχει και ένα μεγάλο ρεύμα επαναξιολόγησης του υπαρκτού σοσιαλισμού, το οποίο μπορεί να συνομιλήσει και με τα κομμουνιστικά κινήματα, αλλά γενικά μιλάει για ένα νέο είδος κομμουνισμού με περισσότερη ελευθερία. Σε κάθε περίπτωση, σημασία έχει η επαναχρησιμοποίηση του μαρξισμού ως οικονομική ιδεολογία, του κεϋνσιανισμού ως ρεαλιστική οικονομική θεωρία (κανείς μπορεί να μιλήσει για την επικαιροποίηση ιδεών από τον Πικετύ ή την Ματσουκάτο), του μεταμοντερνισμού του Φουκώ κυρίως ως κοινωνική θεωρία και ασφαλώς της οικολογίας ως καθημερινής συνείδησης.

Στο τελευταίο ζήτημα, η αριστερά κατηγορεί την καπιταλιστική ανάπτυξη ως αυτή που φέρει την απόλυτη ευθύνη για την κλιματική αλλαγή. Κατηγορεί τον πράσινο φιλελευθερισμό του νέου κέντρου ως ημίμετρο και υποκριτικό και πιέζει προς μια λογική αποανάπτυξης. Εδώ όμως υπάρχει και μια διδακτική αντίφαση για τη νέα αριστερά: η αποανάπτυξη, όπως εκφράζεται στον Σέρζ Λατούρ για παράδειγμα, και η κεϋνσιανή ανάπτυξη του κλασσικού κρατικοπαρεμβατικού σοσιαλισμού είναι σε αντίθετες πλευρές. Η αντίφαση αυτή υπάρχει όμως λόγω του εκλογικού σώματος, που είναι και πάλι διαιρεμένο ανάμεσα στη συνήθεια των παλιών τρόπων και στην κατανόηση της ανάγκης προσαρμογής στο νέο. Πώς θα λύσει αυτό το παράδοξο η νέα αριστερά; Και κυρίως τι σημαίνει για το πώς η νέα αριστερά καταλαβαίνει τον εαυτό της στο νέο πολιτικό σκηνικό; Αν η νέα αριστερά επιμείνει στον ριζοσπαστισμό της από-ανάπτυξης θα παραμείνει συνεκτική στις λύσεις, αλλά πιθανότατα στο πολιτικό περιθώριο καθώς οι πολίτες δε δείχνουν έτοιμοι να εγκαταλείψουν το καταναλωτικό πρότυπο. Αν από την άλλη, παραμείνει στο να δείχνει τον καπιταλισμό με το δάκτυλο, αλλά και κατανόηση στον καταναλωτισμό, μετατρέπεται σε λαϊκιστική δύναμη, μαχόμενοι για ψηφοφόρους με την νέα δεξιά. Ενώ το νέο κέντρο παίρνει πράσινες πρωτοβουλίες χωρίς να αλλάζει τη φύση του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά ζητώντας ατομική ευθύνη[6] από όλους, η νέα αριστερά είτε θα καταλάβει τον εαυτό της ως πράσινη πρωτοπορία, επιβάλλοντας κρατικοποιήσεις και ακόμη πιο ισχυρά μέτρα εναντίον του καταναλωτισμού, είτε θα καταλάβει τον εαυτό της ως μια δύναμη λαϊκισμού, χαϊδεύοντας αυτιά στον πολίτη και απαιτώντας περισσότερα από τις βιομηχανίες. Η νέα δεξιά από την πλευρά της, κατηγορεί τη νέα αριστερά για εν δυνάμει κομμουνιστικού τύπου αυταρχισμό.

Οι ψηφοφόροι της νέας αριστεράς επίσης παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Καταρχάς πρόκειται για αστούς και πιο μορφωμένους, αλλά επισφαλείς εργασιακά νέους και παραδοσιακούς αριστερούς μεγαλύτερων ηλικιών. Υπάρχει όμως και η τεράστια δεξαμενή ψηφοφόρων που μένουν στα προάστια των μεγάλων πόλεων και ανήκουν σε μειονότητες και οι οποίοι αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι των αριστερών ψηφοφόρων. Εκεί που έχουν διατηρήσει τη συνείδηση της διαφορετικότητας τους, παράδειγμα στη Γαλλία, όπου μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς αντιμετωπίζονται ακόμα ως κάτι άλλο από τον λευκό Γάλλο, η αριστερά έχει δυναμική. Εκεί που αυτού του είδους οι άνθρωποι είναι πρακτικά αόρατοι, χωρίς εκλογικά δικαιώματα, πχ στην Ελλάδα, η αριστερά πρέπει να καταφύγει στο παραδοσιακό λαϊκό ακροατήριο και άρα να υιοθετήσει και λαϊκίστικο λόγο σε μια σειρά ζητημάτων.

Πώς βλέπει η νέα αριστερά τους άλλους δύο; Καταρχάς, χρησιμοποιώντας τη μυθολογία[7] του μεσοπολέμου, τους βλέπει ως δύο δυνάμεις που η μία ανέχεται και ενισχύει την άλλη, στο πλαίσιο του καπιταλισμού. Θεωρεί ότι η νέα δεξιά είναι μια δύναμη που εκμεταλλεύεται τις ανησυχίες του προλεταριάτου και το διαιρεί σε εθνικιστικές γραμμές, δύναμη που προωθεί ο καπιταλισμός προκειμένου να ελέγξει την εργατική τάξη.

Μερικά παραδείγματα

Ας δούμε αν η τριμερής αυτή διαίρεση του εκλογικού σώματος έχει εμπειρική βάση, σημειώνοντας καταρχάς ότι στο κομματικό επίπεδο τα διαφορετικά εκλογικά συστήματα δεν επιτρέπουν απαραίτητα μια ακριβή αποτύπωση της. Αλλά το πρώτο που μπορεί να διαπιστώσει κανείς είναι ότι στην σύγχρονη αγορά, εκεί που διατυπώνονται και μορφοποιούνται οι απόψεις χωρίς προεπιλεγμένο περιορισμό, στα κοινωνικά δίκτυα, η παραπάνω τριμερής διάκριση είναι σχεδόν απόλυτη. Για αυτό και θα συνεχίζει να αναδύεται ως τέτοια όπου αυτό είναι δυνατό.

Ελλάδα: στην χώρα μας η τριμερής διάκριση είναι μη υφιστάμενη, διότι το κέντρο και η δεξιά συγκατοικούν ουσιαστικά μέσα από το αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο. Αν αυτό σπάσει τότε μπορεί να δούμε μια κάποια ανάδυση, αλλά για πολλούς λόγους το πιθανότερο σενάριο είναι ένα νέο δικομματικό πλαίσιο. Επιπλέον στοιχείο είναι η αδυναμία – ουσιαστικά απροθυμία – χορήγησης δικαιώματος ψήφου και ενσωμάτωσης μεταναστών, που αν γινόταν θα ανάγκαζε τη νέα αριστερά να απευθυνθεί σε αυτούς τους ψηφοφόρους, παρά να λαϊκίζει (και σε πολλές περιπτώσεις να εθνολαϊκίζει ακόμα και μετά τους ΑΝΕΛ). Το νέο κέντρο εκφράζεται σε μεγάλο βαθμό από τη ΝΔ, η οποία όμως περικλείει ακόμα μεγάλο κομμάτι της νέας δεξιάς κάνοντας τη συγκατοίκηση δύσκολη και για τους δύο. Πιο πιθανό είναι να ενισχυθεί η δεξιά πλευρά της ΝΔ παρά να υπάρξει άλλη έκφραση της νέας δεξιάς στην Ελλάδα.

Η.Β.: στο κλασσικότερο παράδειγμα διπολισμού, η νέα δεξιά και το νέο κέντρο συγκατοικούν επί του παρόντος στους συντηρητικούς του Τζόνσον, που καταφέρνει να ισορροπεί. Η νέα αριστερά έκανε την εφόρμηση της μέσα στο εργατικό κόμμα υπό τον Κόρμπυν, μετά την αποχώρηση του οποίου κάνει κεντρώα στροφή με τον Στάρμερ. Το αστικό νέο κέντρο εκφράστηκε κατά καιρούς από τους φιλελεύθερους δημοκράτες. Προς στιγμήν το Η.Β. θα μπορούσε να δει μια τριμερή διαίρεση να αποτυπώνεται και εκλογικά, την περίοδο αμέσως μετά το Brexit, αλλά εφόσον δεν έγινε τότε φαίνεται απίθανο να γίνει στο μέλλον

ΗΠΑ: η ανάδυση της νέας δεξιάς με τον Τράμπ στις ΗΠΑ το 2016 ουσιαστικά την σχηματοποίησε, όπως είναι και λογικό δεδομένης της σημασίας της Αμερικής. Οι αντίρροπες δυνάμεις της νέας αριστεράς κατάφεραν να εξασφαλίσουν την αυτονομία τους στο δημοκρατικό κόμμα και αυτό το γεγονός με τη σειρά του δίνει εκ νέου ζωή στον ηττημένο του 2020 Τραμπ. Ενδιαφέρον έχει η απόπειρα του Άντριου Γιανγκ, υποψήφιου για το χρίσμα των δημοκρατικών το 2020, να δημιουργήσει τριπολικό σκηνικό με το νέο κόμμα του, forward party, που ουσιαστικά είναι μακρονικής έμπνευσης («ούτε αριστερά, ούτε δεξιά» το σλόγκαν του) και εκφράζει το πλέον προωθημένο νέο κέντρο. Σε περίπτωση που το εγχείρημα πετύχει, μπορεί να έχει μακροπρόθεσμο αντίκτυπο ανάλογο του Τραμπ σε όλη τη Δύση.

Γαλλία: στη Γαλλία μορφοποιήθηκε το εκλογικό τριπολικό σκηνικό με την εμφάνιση του Μακρόν, το 2017, ενώ το 2022 αυτό δείχνει να σταθεροποιείται. Το τι θα πράξει το κέντρο μετά τον Μακρόν, το 2027, είναι σημασίας αλλά είναι και πολύ μακριά ακόμα. Επίσης σημασία θα έχει και το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών του Ιουνίου, οπού οι τρεις παρατάξεις φαίνεται να κατεβαίνουν σε πλήρη σχηματισμό[8].

Συμπέρασμα

Η τριμερής διάκριση μεταξύ κέντρου-αριστεράς και δεξιάς δεν είναι ασφαλώς κάτι καινούργιο. Το καινούργιο στην περίπτωση μας είναι η ύπαρξη τριών ομάδων που μιλούν που είναι πολωμένες και η καθεμία βλέπει τις άλλες δύο ως εκφράσεις του ίδιου πράγματος. Αυτό οφείλεται εν πολλοίς στην ανάδυση του νέου κέντρου ως αυτόνομου κομματικά πόλου, ενώ την προηγούμενη περίοδο ήταν η τομή των ιδεών της αριστεράς και της δεξιάς. Σήμερα το νέο κέντρο έχει τη δική του ατζέντα θεμάτων και πολιτικής, εκφράζει την πρόοδο της ανθρωπότητας έχοντας ουσιαστικά και την ευθύνη της. Αυτό μετατρέπει τόσο τη δεξιά όσο και την αριστερά σε κόμματα διαμαρτυρίας και ριζοσπαστικότερου προσανατολισμού, κάνοντας την κοινωνική ειρήνη περισσότερο δυσεύρετη. Στις περιπτώσεις χωρών που λόγω του εκλογικού συστήματος το νέο κέντρο συγκατοικεί με τη δεξιά ή την αριστερά, πέρα από τις σποραδικές απόπειρες νέων δεξιών ή αριστερών κινημάτων, η κοινωνική ειρήνη είναι λιγότερο εύθραυστη. Η πρόβλεψη μας είναι ότι το νέο κέντρο θα διαμορφώνεται ως αυτοτελής ιδεολογικά πόλος, ακόμα και αν σε σειρά θεμάτων συγκατανεύει με διάφορες αριστερές ή δεξιές θέσεις. Αυτό θα συμβεί επειδή ο τεχνολογικός και ο πράσινος μετασχηματισμός της οικονομίας της Δύσης τα επόμενα χρόνια θα δημιουργούν αυτές τις τάσεις. Η δε ενίσχυση του δυτικού αισθήματος μέσα από τον επερχόμενο νέο ψυχρό πόλεμο με το ανατολικό μπλοκ της Κίνας και της Ρωσίας, θα ενισχύσει εκλογικά το νέο κέντρο και θα το καταστήσει εκ των ων ουκ άνευ εκφραστή της εξουσίας στη Δύση.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΑΛΦΟΠΟΥΛΟΣ

~ . ~