*

*

~•~

Περὶ τῆς τοῦ βίου ματαιότητος
καὶ ἀπιστίας καὶ κοινοῦ παντὸς τέλους

Νὰ ἤμουν ἀγριοπερίστερον μὲ τὰ πλατειὰ πτερά του,
ἢ ταχυπόρος χελιδών, διὰ νὰ ἠμπορέσω
ἀπὸ τὸν βίον τῶν θνητῶν ἀνθρώπων νὰ ἐκφύγω,
ἢ μέσα ᾽ς τὴν πανέρημον μὲ τ᾽ ἄγρια θηρία
νὰ κατοικῶ· καὶ γὰρ αὐτὰ πιστότερα ὑπάρχουν
πολὺ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπον· καὶ νὰ διάγω βίον
ἀμέριμνος, χωρὶς ποινάς, χωρὶς πόνους καὶ θλίψεις·
ἕν᾽ ἄσταχυν παραμικρὸν μόνον τροφὴν νὰ ἔχω,
νοῦν ὅμως τῆς θεότητος εἰδήμονα καὶ γνώστην,
οὐρανοφοίτην ὄντως νοῦν, ἵνα ζωὴν διάγων
γαλήνιον συλλέγω φῶς ἀείποτε· κ᾽ ἐπάνω
εἰς αἰθερίαν σκοπιὰν ὑπεραρθεὶς νὰ κράξω
ὡσὰν βροντὴ πρὸς ἅπαντας τοὺς ἐν τῷ κόσμῳ ζῶντας.
Ὦ ἄνθρωποι θνητογενεῖς, γένος ροιᾶς, ποῦ εἶσθε
ἕνα οὐδέν, μὲ θάνατον ἀείποτε ποὺ ζῆτε,
ματαίως ἐπαιρόμενοι, ὡς πότε ἐπὶ τέλους
πάντα μὲ ὄνειρα ψευδῆ μιᾶς ἡμέρας μόνον,
ἀθλίως ἐμπαιζόμενοι ᾽ς τὴν γῆν αὐτὴν ἐπάνω
κ᾽ ἐμπαίζοντες, χωρὶς σκοπὸν ἀνωφελῶς πλανᾶσθε;
Θεώρησον προσεκτικῶς μὲ τὴν διάνοιάν σου
ὅλας τὰς τάξεις τῶν θνητῶν, βροτῶν τῶν ἐπιγείων,
καθὼς ἐγὼ ἐποίησα. Καὶ γὰρ ἐμὲ τῳόντι
γνώστην μέγαν, πολύπειρον καλῶν τε καὶ κακῶν τε
ὁ Θεὸς μὲ κατέστησεν. Ὁ νοῦς δὲ ἐπὶ πάντα
φέρεται καὶ διερευνᾷ αὐτὰ καὶ διακρίνει.
Οὗτος μὲν ἦτο θαλερός, ἄλκιμος νεανίας
μέσῳ τῶν φίλων, καύχημα διαπρεπὲς καὶ κλέος,
ὑψίφρων, μὲ τὰ μέλη του ἀκμαῖα ἀναθάλλων.
Οὗτος δὲ πάλιν εὔμορφος ὡσὰν ὁ Ἑωσφόρος,
ἐπάνω του τὰ βλέμματα ἁπάντων συγκεντρώνων,
ὡς ἄνθος ἕν ἐαρινὸν ἐν μέσῳ τῶν ἀνθρώπων.
Οὗτος ὑπῆρξεν ἔνδοξος ᾽ς τοὺς γυμνικοὺς ἀγῶνας·
ἀρεῖος καὶ φοβερὸς μὲ τὰ καλά του ὅπλα.
Οὗτος δὲ ἦτο ἄριστος ᾽ς τὰς θηριομαχίας,
στήνων τὴν ἐξουσίαν του κ᾽ εἰς τὰ βουνὰ ἐπάνω.
Οὗτος τὸν νοῦν του πάντοτε ᾽ς τὰς εὐωχίας εἶχε,
φροντίζων μόνον δι αὐτάς, παχύνων τὴν γαστέρα
μ᾽ ὅσα παράγουν πρὸς τροφὴν ἡ γῆ καὶ τὰ πελάγη
καὶ ὁ ἀήρ. Πλὴν σήμερον ρικνὸς καὶ ζαρωμένος,
ἀσθενικὸς καὶ ἄναλκις· διότι τὰ καλά του
ὅλα ἐφυλλορρόησαν, ἀπήνθησαν ἐξαίφνης,
κ᾽ ἔφθασεν εἰς τὸ γῆρας του. Τὸ κάλλος του ἀπέπτη,
καὶ ἐνεκρώθῃ ἡ γαστήρ. Παραμικρὸν ἀκόμη
αὐτὸς θὰ εἶνε μεταξὺ τῶν ζώντων ἐν τῷ κόσμῳ,
τὸ περιπλέον δὲ αὐτὸς θὰ εἶνε εἰς τὸν Ἅδην.
Οὗτος δὲ πάλιν ἔχαιρε μεγάλην φήμην ὄντως
εἰς λόγους του παντοδαπούς. Εὐγενὴς δ ἦτο οὗτος,
σπουδαίως μεγαλοφρονῶν εἰς τύμβους του μεγάλους,
ἢ καὶ εἰς δέλτους μερικὰς νεόγραπτον ἀφήσας
τὸ ὄνομά του. Δυνατὸς οὗτος πάλιν ὑπῆρξεν
ἐν τῇ σοφίᾳ του, γνωστὸς καὶ μέγας εἰς τὰς πόλεις,
πανδήμως ἐξυμνούμενος ἀπὸ τὸ στόμα ὅλων.
Οὗτος δὲ πλοῦτον ἄμετρον ἐσώρευσε. Καὶ ἄλλον
εἶχεν εἰς τὸ ταμεῖον του, καὶ ἄλλον εἰς τὸν νοῦν του,
αὐξάνων πάντοτε αὐτὸν μὲ τὴν διάνοιάν του.
Οὗτος δὲ πάλιν ἔχαιρε τὴν πλάστιγγα βαστάζων
ἐπὶ θρονίου ὑψηλοῦ τὴν τῆς δικαιοσύνης.
Οὗτος δὲ μὲ τὸ ράκος του τὸ αἱματοβαμμένον,
πορφύραν τὴν βασιλικήν, ἔχων τὴν κεφαλήν του
σφιγκτοδεμένην μὲ δεσμὸν τοῦ διαδήματός του·
τῆς γῆς κρατῶν πανισχυρῶς, τὸν οὐρανὸν ὑβρίζει,
θνητὸς ἐν μέσῳ τῶν θνητῶν, μὲ τὰς ἐλπίδας ὅμως
μετέωρος ᾽ς τὰ σύννεφα. Σήμερον ταῦτα ἔχει.
Πλὴν μετ᾽ ὀλίγον ἔπειτα κόνις. Ὅμοιοι πάντες
εἴμεθα, ὑπηρέται τε καὶ βασιλεῖς σκηπτοῦχοι,
θῆτές τε καὶ βαθύπλουτοι. Ἕνας εἶνε ὁ ζόφος,
κ᾽ ἡ κατοικία μία δέ, τοσοῦτον πλέον ὄντως
τοῖς ἀγερώχοις, ὅσον γε ἐκείνοις ὁποῦ θρήνου
ἐνδοξοτέρου ἔτυχον, καὶ τύμβου μνημειώδους,
κ᾽ εἰς οἰκτροὺς λίθους ἄφησαν γλυπτὸν τὸ ὄνομά των.
Βραδέως μέν, εἰς ἅπαντας τοὺς ἐπιγείους ὅμως
ἰσοβαρῆ τὰ τάλαντα· μαυρειδερὰ ὀστέα
οἱ πάντες, καὶ ὁλόγυμνα κρανία, μὲ ὀδόντας
πασιφανεῖς, φαγκρίζοντας. Ὁ τῦφος καὶ ὁ ὄγκος
ἔληξε πλέον ἐσαεί. Κ᾽ οἱ πόνοι καὶ οἱ μόχθοι
κ᾽ αἱ ταραχώδεις μέριμναι ἄφησαν τὴν πενίαν,
νόσον διόλου ἄγνωστον. Ἐμπάθεια καὶ μῖσος,
κακία, ἀχρειότης τε, ὁ πόθος τῶν πλειόνων,
ὕβρις σκληρὰ καὶ ἄκαμπτος, ὅλα μὲ τοὺς θανόντας
ἀπέθανον μαζὶ κι᾽ αὐτά, καὶ βουβαθῆκαν ὅλα·
ἕως οὗ πάλιν ὅλ᾽ αὐτὰ μαζὶ συνταξειδεύσουν
μ᾽ ἐκείνους ποὺ θ᾽ ἀναστηθοῦν, διὰ νὰ δώσουν λόγον.
Αὐτὰ λοιπὸν ἐπακριβῶς μὲ τὴν διάνοιάν σας
συνθεωροῦντες, πείθεσθε ᾽ς τοὺς ἰδικούς μου λόγους,
παῖδες ἐμοί. Ναὶ παῖδές μου βεβαίως εἶσθε ὅλοι,
καθόσον μᾶλλον τὴν ψυχὴν ὅλων ὑμῶν προφρόνως
διέσωσα κ᾽ ἐστήριξα πρὸς τὸν Θεὸν ἑλκύσας.
Ἐλᾶτε νῦν ἀφήσατε τὸν κόσμον αὐτὸν ὅλον
καὶ ὅσα μάτην ἐν αὐτῷ κι᾽ ἀνωφελῶς πλανῶνται.
Κακίαν ἀπορρίψαντες πᾶσαν τοῦ βασιλέως
τοῦ ἐπιγείου, ἅρπαγος τοῦ φοβεροῦ τῶν ξένων,
τοῦ ἀνδροφόνου, τοῦ δειλοῦ, πλοῦτον, εὔκλειαν πᾶσαν,
καθέδρας τε καὶ βήματα καὶ γένος κ᾽ εὐτυχίαν
τὴν ἄστατον καὶ ἄπιστον, φύγωμεν προτροπάδην
ἐπάνω πρὸς τὸν οὐρανόν, ὅπου πολλαὶ ὑπάρχουν
ἀστραπηβόλοι καλλοναὶ περὶ τὸ φῶς τὸ θεῖον,
φῶς τὸ τρισσόν, τὸ ἄφραστον· αὐτοὶ δ᾽ οἱ ἄλλοι πάντες
μὲ τοὺς πεσσοὺς παρόμοια οἰκτρῶς ἂς κυλινδοῦνται,
πότε ἐδῶ, πότε ἐκεῖ· κι᾽ ἂς τέρπωντ᾽ οἱ τοιοῦτοι
μὲ τῶν πεσσῶν τὰς συστροφάς· ἢ ζοφερὰν ἂς ἔχουν
σκοτόμαιναν ἐπάνωθι τῶν ὀφθαλμῶν των ὅλοι,
κι᾽ ἂς πίπτουν καθὼς οἱ τυφλοί, ὁ ἕνας εἰς τὸν ἄλλον
προσκρούοντες πανοίκτιστα, τοὺς τοίχους ψηλαφῶντες.

~•~

ΛΒ΄. Περὶ τῆς τοῦ βίου ματαιότητος καὶ ἀπιστίας,
καὶ κοινοῦ πάντων τέλους.

Ἤθελον ἠὲ πέλεια τανύπτερος, ἠὲ χελιδὼν
Ἔμμεναι, ὥς κε φύγοιμι βροτῶν βίον, ἤ τιν’ ἔρημον
Ναιετάειν θήρεσσιν ὁμέστιος (οἱ γὰρ ἔασι
Πιστότεροι μερόπων), καὶ ἠμάτιον βίον ἕλκειν,
Νηπενθῆ, νήποινον, ἀκηδέα· ἓν τόδ’ ἄθηρον
Μοῦνον ἔχειν, θεότητος ἴδριν νόον, οὐρανοφοίτην,
Ὥς κε γαληνιόωντι βίῳ φάος αἰὲν ἀγείρων.
Ἤ τινος ἠερίης σκοπιῆς καθύπερθεν ἀερθεὶς,
Βρονταῖον πάντεσσιν ἐπιχθονίοισιν ἀΰσω·
Ἄνθρωποι θνητοὶ, ῥοιῆς γένος, οὐδὲν ἐόντες,
Οἳ θανάτῳ ζώοντες, ἐτώσια φυσιόωμεν,
Μέχρι τίνος ψεύστῃσι καὶ ἠματίοισιν ὀνείροις
Παιζόμενοι, παίζοντες, ἐπὶ χθονὶ μὰψ ἀλάλησθε;
Ἄθρει δὴ πραπίδεσσι τεαῖς, ἐπὶ πάντας ὁδεύων,
Ὡς καὶ ἐγώ· δὴ γάρ με Θεὸς μέγαν ἴδριν ἔθηκεν
Ἐσθλῶν τε, στυγερῶν τε, νόος δ’ ἐπὶ πάντα φορεῖται.
Οὗτος ἔην θαλερός τε καὶ ἄλκιμος, εὖχος ἑταίρων,
Ὑψιβιβὰς, μελέεσσιν ἐριζώοισι τεθηλώς.
Οὗτος κάλλιμος ἦεν, ἑωσφόρος, ὄμματα πάντων
Ἕλκων, εἴαρος ἄνθος ἐν ἀνδράσιν. Οὗτος ἀγῶσι
Κύδιμος· ἔντεσιν οὗτος Ἀρήϊος· οὗτος ἄριστος
Θηροφόνων σταδίοισι, καὶ οὔρεσι κάρτος ἐγείρων.
Οὗτος δ’ αὖ θαλίῃσι καὶ εἰλαπίνῃσι μεμηλὼς,
Γαίῃ, καὶ πελάγεσσι, καὶ ἠέρι γαστέρα φέρβων,
Νῦν ῥικνὺς, καὶ ἄναλκις (ἀπήνθησεν γὰρ ἅπαντα)
Γῆρας ἔβη, τὸ δὲ κάλλος ἀπέπτατο· νεκρὰ τὰ γαστρός.
Βαιὸν ἔτ’ ἐν μερόπεσσι· τὸ δὲ πλέον, εἰν ἀΐδαο.
Οὗτος δ’ αὖ μύθοις πνείων μέγα παντοδαποῖσιν·
Οὗτος δ’ εὐγενέτης τύμβοις φρονέων μεγάλοισιν,
Ἢ δέλτοις ὀλίγῃσι νεόγραφον αἷμα λελογχώς.
Οὗτος καρτερόμητις, ἐνὶ πτολίεσσι μέγιστος,
Πανδήμοις στομάτεσσι βοώμενος· οὗτος ἄμετρον
Πλοῦτον, τὸν μὲν ἔχων, τὸν δὲ φρεσὶν ἔνδον ἀέξων.
Οὗτος δ’ ὑψιθρόνοιο δίκης πλάστιγξι γέγηθεν.
Οὗτος δ’ αἱματόεντι ῥάκει, δεσμῷ τε καρήνου
Γαίης κάρτος ἔχων, καὶ οὐρανὸν αὐτὸν ἀτίζει
Θνητὸς, ἐν οὐ θνητῇσι μετήορος ἐλπωρῇσι.
Νῦν τάδε, μικρὸν ἔπειτα κόνις, καὶ πάντες ὁμοῖοι,
Δμῶες, σκηπτροφόροι, θῆτες, πλούτῳ κομόωντες·
Εἷς ζόφος, εἷς δὲ δόμος· τόσσον πλέον ὀφρυόεσσιν,
Ὅσσον κλεινοτέροιο γόου, τύμβου τε τυχῆσαι,
Οὔνομά τ’ ἐν λάεσσι λιπεῖν ἐπικήδειον οἰκτροῖς·
Ὀψὲ μὲν, ἔμπα δὲ πᾶσιν ἴσον θνητοῖσι τάλαντον.
Ὀστέα πάντες ἀφαυρὰ, σεσηρότα, γυμνὰ κάρηνα.
Λῆξε τύφος. Πενίην δὲ μόγος λίπε· νοῦσος ἄϊστος,
Ἔχθος, ἀτασθαλίη, πλεόνων πόθος, ὕβρις ἀτειρὴς,
Πάντ’ ἔθανε φθιμένοισιν ὁμοῦ, καὶ πάντα μέμυκεν,
Ἄχρις ἂν ἐγρομένοισι συνέμπορα ἔνθεν ἵκηται.
Ταῦτ’ οὖν εἰσορόωντες, ἐμοῖς πείθεσθ’ ἐπέεσσι,
Παῖδες ἐμοὶ (παῖδες γὰρ, ὅσον πλέον εἴρυσα πνεῦμα),
Δεῦρ’ ἄγε, κόσμον ἅπαντα, καὶ ὁππόσα τῇδ’ ἀλάληται,
Ῥίψαντες, κακότητας ἐπιχθονίου βασιλῆος,
Ἅρπαγος ἀλλοτρίων, δηλήμονος ἀνδροφόνοιο,
Πλοῦτον, ἐϋκλείην, θώκους, γένος, ὄλβον ἄπιστον,
Προτροπάδην φεύγωμεν ἐς οὐρανὸν, ᾗχί τε πολλὰ
Κάλλεα μαρμαίροντα φάος περὶ τρισσὸν ἄφραστον.
Οἱ δ’ ἄλλοι πεσσοῖσιν ἐοικότες ἔνθα καὶ ἔνθα
Πίπτοιεν, πεσσῶν τε κυλίσματι τέρψιν ἔχοιεν,
Ἢ δνοφερὴν σκοτόμαιναν ἑοῖς ἐπικείμενοι ὄσσοις,
Τοίχους ἀμφαφόωντες, ἐπ’ ἀλλήλοισι δ’ ἴοιεν.

~.~ 

Το γενικό εισαγωγικό σημείωμα της Ανθολογίας

Η βυζαντινή ποίηση παραμένει η μεγάλη απούσα από όλες σχεδόν τις ανθολογίες ελληνικής ποίησης, ένα –χρονικά– τεράστιο, ουσιωδώς ανεξήγητο κι αναιτιολόγητο, κενό για τη γνώση, παρουσία κι εξέλιξη της ελληνικής ποίησης από τις απαρχές της ως τις μέρες μας. Οι αιτίες αρκετές, οι προκαταλήψεις κι η μεροληψία φοβάμαι ακόμη περισσότερες. Έχουμε συνηθίσει να σταματούμε απότομα στην Παλατινή Ανθολογία (μετά βίας ώς τον τέταρτο συνήθως μεταχριστιανικό αιώνα, χωρίς να αναλογιζόμαστε συνάμα πως κι αυτή η ίδια η Ελληνική Ανθολογία συνιστά μια γενναιόδωρη χειρονομία των ίδιων των Ελληνορωμιών του Βυζαντίου προς εμάς τους επιγενόμενους) και καταπιανόμαστε πάλι με το πρωτοφανέρωμα της νεοελληνικής –δημώδους πάντα– ποίησης  εκεί γύρω στον ενδέκατο αι. Το μεταξύ τους διάστημα, έχει ως επί το πλείστον αφεθεί αποκλειστικά στους βυζαντινολόγους, οι οποίοι βέβαια, ας ειπωθεί στεντορείως και υμνητικώς, τον τελευταίο αιώνα έχουν απροσμέτρητα βαθύνει κι εμπλουτίσει τη γνώση μας για τα ποιητικά κείμενα της βυζαντινής περιόδου, με νέες κριτικές εκδόσεις κι αναγνώσεις, μελέτες, φανερώσεις άγνωστων ποιημάτων, μεταγραφές από ανέκδοτα χειρόγραφα κλπ., απομένει η ανθολόγησή τους κι η σύγχρονη (ποιητική κατά προτίμηση) μεταγραφή τους. Μια τέτοια έλλειψη, όπως είναι φυσικό, κι επιτείνει τις προκαταλήψεις αλλά και διογκώνει την άγνοια για τη βυζαντινή ποίηση. Ενώ το υλικό διόλου δεν λείπει, δεν είναι τυχαίο πως ως τις μέρες μας μεταφράζονται κείμενα ποιητικά που προέρχονται αποκλειστικά σχεδόν μόνον από την εκκλησιαστική υμνολογία, πράγμα που φανερώνει πολλά για τη γνώση και τη θεώρηση μα και για τη δεξίωση της βυζαντινής ποίησης σήμερα. Ας είναι! Δεν είναι η ώρα και η στιγμή  για περισσότερα˙ αυτή η εισαγωγή θα αρθρωθεί με την πληρότητα και την τεκμηρίωση που χρειάζεται, σαν έρθει η στιγμή της υλοποίησης μιας τέτοιας ανθολογίας της βυζαντινής ποίησης, που με την παρότρυνση και τη συνεργασία στενών φίλων θα αποκοτήσουμε. Η ανάληψη μιας τέτοιας ανθολογίας, βαρύ κι επίμοχθο έργο, θ’ απαιτήσει και συνεργασίες και χρόνο αρκετό.  Ήδη ανασκουμπωθήκαμε και αναμετριόμαστε με τα κείμενα, τους συγγραφείς, τις δυσκολίες, τις ιδιαιτερότητές τους, το περιβάλλον τους, τη μεταγραφή τους.

Με τον νου λοιπόν στραμμένο στη δημιουργία μιας ανθολογίας της βυζαντινής ποίησης, αποφασίσαμε εδώ στο ηλεκτρονικό ΝΠ, να ξεκινήσουμε με την παρουσίαση μιας όσο το δυνατόν εκτεταμένης επιλογής των ήδη μεταφρασμένων (περισσότερο ή λιγότερο γνωστών) βυζαντινών κειμένων από νεοέλληνες ποιητές˙ σαν προεισαγωγή και πρόγευση της μελλοντικής ανθολογίας αλλά κι άτυπη, όσο το δυνατόν ευρεία, αποτίμηση της μέχρι σήμερα παρουσίας της μεταφρασμένης βυζαντινής ποίησης στα γράμματά μας.

ΗΛΙΑΣ ΜΑΛΕΒΙΤΗΣ, 17.3.2021

*

*