*

Μετάφραση-Σχόλια-Επιμέλεια στήλης
ΦΩΤΗΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

Μαθητής του Μανουήλ Χρυσολωρά και επί σειρά ετών παπικός γραμματέας, ο Πότζιο Μπρατσιολίνι (1380-1459) ήταν ένας συνειδητοποιημένος, πρωτοπόρος και, φυσικά, επιφανέστατος ανθρωπιστής. Πλάι στο φιλολογικό του έργο, ο Πότζιο συνέταξε από το 1438 έως το 1452 το πρώτο (και για αιώνες διασημότερο) βιβλίο ανεκδότων που τυπώθηκε ποτέ. Το Liber Facetiarum, γραμμένο στα λατινικά, συγκεντρώνει 273 «facetiae»: σύντομες σκωπτικές ιστορίες. Αγαπημένα θέματα του Πότζιο είναι η υποκρισία του κλήρου, η μοιχεία και οι ταξικές διαφορές, διανθίζοντας συχνά τις διηγήσεις με άσεμνη γλώσσα και σκατολογική διάθεση. Έχουν καταμετρηθεί τουλάχιστον 34 εκδόσεις μόνον για το διάστημα από το 1470 έως το 1500. Το έργο ήταν εξαιρετικά επιδραστικό, βρίσκοντας μιμητές σε όλες τις χώρες και όλες τις γλώσσες της Αναγέννησης.

~.~

153.

Πώς αστειεύτηκε ένας φτωχός εις βάρος ενός πλούσιου που κρύωνε

Ένας πλούσιος άνδρας, ντυμένος ζεστά, ταξίδευε μες στο καταχείμωνο με προορισμό τη Μπολόνια. Καθώς διέσχιζε τα βουνά, έπεσε πάνω σ’ έναν χωρικό που φορούσε μόνον ένα κουρελιασμένο πανωφόρι. Θαυμάζοντας την αντοχή του χωρικού σε τέτοιες συνθήκες (το χιόνι ήταν πολύ κι ο αέρας δυνατός) τον ρώτησε αν έχει ξεπαγιάσει. — «Καθόλου», είπε χαμογελαστά ο χωρικός. — «Μα πώς γίνεται», αντέτεινε έκπληκτος ο πλούσιος, «εγώ να παγώνω μέσα απ’ τα γουναρικά μου, κι εσύ που είσαι μισόγυμνος να μην νιώθεις το κρύο;» — «Αν κι εσύ, όπως εγώ», είπε ο χωρικός, «φορούσες όλη σου τη γκαρνταρόμπα, καθόλου δεν θα κρύωνες».

184.

Για τον έμπορο που επαινούσε τη γυναίκα του λέγοντας ότι δεν είχε αφήσει ποτέ της πορδή

Ένας έμπορος, μιλώντας μ’ έναν ευγενή στον οποίο ήταν υποτελής, επαινούσε τη γυναίκα του -μεταξύ άλλων- για το γεγονός ότι δεν είχε αφήσει ποτέ της πορδή. Ο ευγενής παρατήρησε ότι αυτό είναι αδύνατον ν’ αληθεύει και στοιχημάτισε μαζί του ένα πλούσιο δείπνο πως πριν τρεις μήνες παρέλθουν, κάμποσες κλανιές θε ν’ αμολήσει η γυναίκα του. Την επόμενη μέρα ζήτησε να δανειστεί απ’ τον έμπορο πεντακόσια χρυσά, τα οποία υποσχέθηκε να επιστρέψει εντός οκτώ ημερών. Ο έμπορος ζοριζόταν πολύ να δανείσει τέτοιο ποσό: συναίνεσε πάντως, απρόθυμα βέβαια, κι έδωσε τα χρήματα. Περίμενε με αγωνία ώσπου νά ’ρθει η μέρα που είχε συμφωνηθεί και τότε γύρεψε τον ευγενή να του ζητήσει τα χρήματα. Η αρχοντιά του, όμως, λέγοντας πως δεν είχε στη διάθεσή του τα χρήματα εξαιτίας μιας έκτακτης ανάγκης, παρακάλεσε κιόλας τον έμπορο να του δανείσει πεντακόσια ακόμα, με την υπόσχεση να εξοφλήσει και τα δυο δάνεια πριν απ’ το τέλος του μήνα. Ο έντιμος έμπορος πρόβαλλε για πολλή ώρα αντίσταση, εκθέτοντας παραστατικά την ένδειά του. Ωστόσο, από φόβο μήπως χάσει και τα πρώτα, διέθεσε στενάζοντας και τ’ άλλα πεντακόσια. Γύρισε σπίτι του αποκαρδιωμένος και γεμάτος ανησυχία. Η σκέψη του έτρεχε ασταμάτητα, τον έζωναν οι αμφιβολίες και τις νύχτες δεν μπορούσε να κλείσει μάτι. Όσο ξαγρυπνούσε, όμως, άκουγε συχνά τη γυναίκα του να κλάνει στον ύπνο της. Στα τέλη του μήνα, ο ευγενής έστειλε να καλέσουν τον έμπορο και τον ρώτησε αν είχε ακούσει έκτοτε τη γυναίκα του να τις αμολάει. Ο φτωχός ομολόγησε το σφάλμα του: «Την άκουσα τόσο συχνά», είπε, «που το στοίχημα μπορεί να μου κόστιζε όχι ένα δείπνο, αλλά ολόκληρη την περιουσία μου». Τότε πήρε τα χρήματά του πίσω και πλήρωσε για το δείπνο. Πολλά πράγματα διαφεύγουν απ’ όσους κοιμούνται.

191.

Ανέκδοτο για κάποιον που επιβλήθηκε σε όλα τα μέλη ενός οίκου

Ένας Φλωρεντινός είχε στον οίκο του ένα νεαρό δάσκαλο που μάθαινε γράμματα στους γιους του. Με τον καιρό ο δάσκαλος ανέπτυξε ιδιαίτερη οικειότητα αρχικά με την υπηρέτρια, έπειτα με την παραμάνα, ύστερα με την Κυρία και, τέλος, με τους ίδιους τους μαθητές του. Όταν τ’ ανακάλυψε αυτό ο πατέρας, πνευματώδης άνθρωπος, κάλεσε τον νεαρό ιδιαιτέρως στο υπνοδωμάτιό του και του είπε: «Αφού επιβλήθηκες σ’ όλους τους δικούς μου ανθρώπους (και κερδισμένος θα ’λεγα πως βγήκες), δεν φαντάζομαι να κάνεις τώρα εξαίρεση και να μην επιβληθείς και σ’ εμένα».

210.

Για έναν μοναχό που άφησε έγκυο μια ηγουμένη

Η ηγουμένη μιας μονής στη Ρώμη, την οποία γνώριζα προσωπικά, κίνησε τον πόθο ενός μοναχού από το τάγμα των Μινοριτών, ο οποίος γύρευε επίμονα να πλαγιάσει μαζί της. Εκείνη αρνιόταν από φόβο μήπως μείνει έγκυος και, κατά συνέπεια, τιμωρηθεί. O μοναχός, λοιπόν, υποσχέθηκε να της δώσει ένα θαυματουργό και σφαλιστό ξόρκι, το λεγόμενο «breve», το οποίο, εάν το έδενε γύρω από το λαιμό της με μεταξωτή κλωστή, θα την εξασφάλιζε κατά της σύλληψης, επιτρέποντάς της έτσι να έχει ελεύθερη επαφή με όποιον ήθελε. Η ηγουμένη πίστεψε εύκολα αυτό που κι η ίδια επιθυμούσε, με αποτέλεσμα ο μοναχός να την καβαλικέψει ξανά και ξανά. Τρεις μήνες αργότερα, η ηγουμένη συνειδητοποίησε ότι ήταν έγκυος. Μόλις το μυρίστηκε αυτό ο μοναχός, έφυγε τρέχοντας. Η ηγουμένη, αντιλαμβανόμενη την πλάνη της, έβγαλε το ξόρκι απ’ το λαιμό και το άνοιξε για να δει τι ήταν γραμμένο σ’ αυτό. Διάβασε τα ακόλουθα χυδαία λόγια: «Άμπρα μωρή κατάμπρα, κι αν θες να μην φουσκώσεις, ποτέ σου να μην πλησιάζεις άντρα». Ακαταμάχητο ξόρκι ενάντια στη γονιμότητα.

221.

Πώς συγχωρέθηκε μια κόρη για τη στειρότητά της απ’ τον πατέρα της

Η σύζυγος ενός ευγενούς στιγματίστηκε και εκδιώχθηκε μετά από λίγα χρόνια γάμου από τον σύζυγό της εξαιτίας της στειρότητάς της. Όταν επέστρεψε στο σπίτι των γονιών της, ο πατέρας της την επέπληξε εμπιστευτικά για το γεγονός ότι δεν προσπάθησε τα πάντα για να κάνει παιδιά, ακόμη και με τη βοήθεια άλλων ανδρών. «Πατέρα μου», απάντησε εκείνη, «δεν φταίω εγώ καθόλου για αυτό. Δοκίμασα όλους τους υπηρέτες, ακόμα και τους σταβλίτες για να μείνω έγκυος. Εις μάτην». Τότε ο πατέρας θρήνησε για την ατυχία της κόρης του, που ήταν, φυσικά, απολύτως άμεμπτη για τη στειρότητά της.

244.

Πώς αστειεύτηκε μια κοινή πόρνη εις βάρος των Βενετών

Κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στα Λουτρά του Πετριόλο, ένας μορφωμένος άντρας μου ανέφερε μια πετυχημένη ατάκα που είπε μια πόρνη κι η οποία αξίζει, νομίζω, να συμπεριληφθεί στη συλλογή των διηγήσεών μας. Ζούσε, λοιπόν, στη Βενετία μια κοινή πόρνη, με την οποία συνευρίσκονταν άνδρες όλων των εθνών. Κάποτε ένας ζήτησε να μάθει ποιας χώρας οι άνδρες έχουν το μεγαλύτερο πέος. Χωρίς να το πολυσκεφτεί, η γυναίκα του είπε: «της Βενετίας». Κι όταν ρωτήθηκε γιατί, εκείνη απάντησε: «Σαν έλθει σε στύση το πέος των Βενετών είναι τόσο μεγάλο που, ακόμα κι αν αυτοί βρίσκονται σε χώρες μακρινές, πέρα κι απ’ τη θάλασσα, διεισδύει στη γυναίκα τους και της χαρίζει παιδιά». Αστειεύτηκε έτσι για τις γυναίκες των Βενετών που αφήνονται στη φροντίδα άλλων όσο οι σύζυγοί τους ταξιδεύουν μακριά.

262.

Ξεκαρδιστική απάντηση για τον μικρό αριθμό φίλων που έχει ο Θεός

Ένας συμπολίτης μας, πολύ πνευματώδης, ενώ ταλαιπωρούνταν από μια οδυνηρή και παρατεταμένη ασθένεια, δέχθηκε την επίσκεψη ενός θρησκόληπτου που ήρθε να τον εμψυχώσει. Μεταξύ άλλων λόγων παρηγοριάς, του ανέφερε ότι ο Θεός δοκιμάζει ιδιαίτερα αυτούς που αγαπά, στέλνοντάς τους ένα σωρό δυσκολίες. — «Δεν είναι περίεργο, λοιπόν», απάντησε ο ασθενής, «που ο Θεός έχει τόσο λίγους φίλους. Αν αυτός είναι ο τρόπος του να τους αγαπά, θα έπρεπε να έχει ακόμη λιγότερους».

*