Χρήστος Μαρκίδης, Κατάματα

Μετά από τρεις ποιητικές συλλογές, Κιννάβαρι, Άγρα 2009, Δράκων κατήλθες, Τυπωθήτω-Λάλον Ύδωρ 2013, Έρεβος ή το άλλο φως, Εκδόσεις του Φοίνικα 2020, ο Χρήστος Μαρκίδης επανέρχεται στα εικαστικά δρώμενα με μια έκθεση 32 επιλεγμένων σχεδίων της τελευταίας δεκαετίας (μολύβια, κάρβουνα, μελάνια, παστέλ) στην Gallery 7 (Σόλωνος 20 & Βουκουρεστίου, Αθήνα από 13 Σεπτεμβρίου έως 1 Οκτωβρίου 2022) και παράλληλα με το βιβλίο των στοχαστικών δοκιμίων του Κατάματα σε 3η συμπληρωμένη έκδοση από τον Αρμό. Από το βιβλίο αυτό προδημοσιεύουμε τρία μικροδοκίμια.

http://markidis54.blogspot.com

~.~

ΠΡΟΣ ΕΩ

Αναρωτιέμαι καμιά φορά για το αβέβαιο παρόν της ζωγραφικής. Άλλοτε θεωρώ ότι η αρχέγονη τέχνη μας διαθέτει ακόμη τόλμη και αρετή, άλλοτε ότι ο καιρός την έχει προ πολλού προσπεράσει. Το ζωηφόρο μήνυμα του μοντερνισμού, όπου ακαδημαϊσμοί και συμβάσεις αιώνων εξανεμίστηκαν απέναντι στην εσωτερική ανάγκη για ελευθερία και οικουμενικότητα -πρώτη φορά η νεότερη ευρωπαϊκή τέχνη διαλογίστηκε ουσιαστικά στο πνεύμα της Ανατολής- δεν γονιμοποιεί πλέον τον νοητό κόσμο· μύρια υποκατάστατα ηχούν και σκάφανδρο στα καθ’ ημάς Επιφάνια.

Το δωρικό απαραίτητο, όπως το διατύπωσε ένας από τους πατέρες της αισθητικής επανάστασης ο Ζωρζ Μπρακ, Η αλήθεια δεν έχει αντίθετο,1 έπαψε σχεδόν οριστικά να ισχύει. Το ιλιγγιώδες αίσθημα ενός πορτρέτου του Φαγιούμ, ενός στίχου του Ρωμανού, μιας μουσικής φράσης του Χαίντελ, έστω μιας στροφής του Ρίλκε και του Σεφέρη ή ό,τι απέμεινε να μας θυμίζει την καταγωγική φύση και θέση του ζωντανού λόγου, μοιάζουν απολιθώματα ενός μακρινού παρελθόντος. Ξεχνούμε πως διαχρονικά όλα τούτα μετεωρίζονται έμπλεα νοημάτων, προσμένοντας από εμάς νέα θεώρηση του απολύτου, νέα κατανόηση έναντι του μυστηρίου, νέα παραμυθητική υποθήκη στο μέλλον. Όταν τα μέσα έχουν χάσει το στόχο, πρέπει να επανέλθει κανείς στις ουσιαστικές αρχές που δημιούργησαν την ανθρώπινη γλώσσα. Έτσι οι αρχές παίρνουν ζωή και ξαναδίνουν ζωή.2 Ξέρω ότι τότε που ειπώθηκαν αυτά τα λόγια, οι συνθήκες ήταν το ίδιο στεγνές. Πεντακόσια χρόνια δυτικής ρασιοναλιστικής σχιζοφρένειας ήρθαν μέσα σε τρεις δεκαετίες ανάποδα, ανοίγοντας ταυτόχρονα τον ασκό του Αιόλου σ’ αυτό που σήμερα δεν μας αρκεί· έπαψε προ πολλού να τέμνει και να ορίζει. Ωστόσο οι ανανεωτές του κινήματος διέβλεψαν με περισσή ενάργεια την εξακολουθητική έκπτωση που απειλούσε, απειλεί και θα απειλεί τον αδιάκοπο πολιτισμό της συνείδησης: η ελευθερία δεν θα έχει αξία, παρά μόνον αν μπει στο δρόμο μιας παράδοσης. Παράδοση δεν σημαίνει συνήθεια.3 Ανακαινίζοντας εκ βαθέων το σύνολο των μορφών, οι δάσκαλοι του περασμένου αιώνα σεβάστηκαν ολοκληρωτικά τις α ρ χ έ ς· να το μεγάλο παράδοξο! Ο μοντερνισμός ορθώνεται ως η έσχατη αναλαμπή της οικουμενικής ουτοπίας στην τέχνη. Κι εμείς οι κατοπινοί -του παγκοσμιοποιημένου πια τόπου- συλλέκτες της αγωνίας όσων ορυκτών μάς απόμειναν.

ΥΓ.1: Κάνω φιγούρες που πέφτουν, προσκυνούν, στοχάζονται ή απλώς λυγίζουν. Ίσως από την ουσιώδη στέρηση γεννηθούν τα μέσα μου, όπως άλλοτε στις νεκρές φύσεις, όπως στο Ιαπωνικό Μπούτο (χορός του ερέβους) ή τον δικό μας Επιτάφιο, που κουβαλάει ακίνητος το αρχαίο φαρμάκι.

ΥΓ.2: Να ιδούμε τις ανθισμένες ροδακινιές τούτη την άνοιξη. Τι θα υψώσουν…

1.. Ζωρζ Μπρακ, Η μέρα και η νύχτα, μτφρ. Γ.Π. Σαββίδη, Ποικίλη Στοά, Λέσχη 1989.
2, 3.. Ανρί Ματίς, Περί Τέχνης, μτφρ. Ιωάννα Ομορφοπούλου, Κείμενα Εικαστικών Καλλιτεχνών 1992.

~.~

ΠΕΡΑ ΜΕΤΕΩΡΑ

Πέντε η ώρα τ’ απόγευμα αντίκρισα το χρυσό φως να βασιλεύει. Περπατούσα την οδό Ιπποκράτους, όλη η αριστερή πλευρά βαμμένη και κατά τον Νότο το στερέωμα φωτιά. Αυτό το φως, σκέφτηκα, το ακριβοθώρητο, το μια φορά τον χρόνο, σπούδασαν οι πατέρες στον νοητό κάμπο – παρ’ όλη την καταστροφή, το άυλο θάλλει, και μένει, και μέλλει.

Γεννήθηκα σε μια πατρίδα που περιβάλλεται τόσο από κλειστούς όσο και από ανοιχτούς, παραμυθητικούς ορίζοντες. Η πρώτη μου οριακή συνάντηση ήταν με τα δέντρα και τα νερά. Η δεύτερη, με τον ουρανό και των εποχών τον κύκλο. Η τρίτη, μια σειρά ζωγραφισμένες επιφάνειες στο εσωτερικό ενός ναού, λειτουργούσε ακόμα η ενορία, οι κοινωνικές συνάξεις περιστρέφονταν στον εωθινό άξονα της αρχέγονης πίστης.

Συλλογίζομαι και θα συλλογίζομαι έκτοτε το αποκαλυπτικό νόημα που γονιμοποίησε μέσα μου η αστραφτερή ενατένιση των Εικόνων. Και δεν μπορεί παρά να συλλογίζεται κανείς τη συνέχεια και τη συνέπεια του μεταφυσικού μας συστήματος, που οργανώνοντας τον λυτρωτικό του μύθο με θυσιαστική, αναστάσιμη παρρησία, πύκνωσε κάποτε την υπαρξιακή άβυσσο για να την ανοίξει ταυτόχρονα σ’ ένα φως όντως ριζικό, όλως ανακαινιστικό και πρωτόγνωρο.

Συλλογίζομαι και θα συλλογίζομαι ακόμη το μείζον θέμα που επανερχόταν στα καθ’ ημάς, μέχρι να σαρωθεί ο πλανήτης από τη λαίλαπα της παγκόσμιας πληροφορίας. Ένα θέμα που πάντοτε μας αφορά και μας αγγίζει -εφόσον υπάρχουμε στο σταυροδρόμι του τόξου- και όπως κατορθώσαμε μαρτυρικά κάποτε την υπέρβαση, έτσι μπορούμε πάλι στο μέλλον να εννοήσουμε τη μια ή την άλλη πλευρά: την καθοδική τάση της Ανατολής όπως και την ξέφρενη πορεία της Δύσης. Την πίστη και τη λογική· την επιβολή και την εγκαρτέρηση· τον αναπότρεπτα παγιωμένο ναρκισσισμό και την απομυθοποιητική, δυσεπανόρθωτη ύβρι.

Από το επιτύμβιο ανάγλυφο ως την αντίστροφη προοπτική των Εικόνων, από την επιδαπέδια ψηφίδα ως τον καταυγάζοντα παντοκρατορικό τρούλο, από την ορφική ωδή ως την ιερή μελωδία, από τη δραματουργική θεατρική πράξη ως την ευχαριστιακή τελετουργική δόξα, η στάση μας συμπύκνωσε αυτό που δεν ήταν μήτε συστηματική απώλεια μήτε τερατώδης ανάπτυξη, αλλά μια τρίτη, ολότελα διαφορετική μέθεξη στο ουσιώδες.

Συλλογίζομαι και την έκταση των ορίων, που πλάθουν μέσα μας την αλήθεια. Εκείνη που χρειάζεται τον ατέρμονα χρόνο για να φανερωθεί και ν’ ανθίσει, κυοφορώντας ωστόσο άλλοτε εναργείς, άλλοτε διχαστικά καταστροφικές δυνάμεις – φέρουμε την παντοτινή ευθύνη να επιλέγουμε τις ζωηφόρες ανάμεσά τους.

Αυτές τις σκέψεις έκανα ο αλαφροΐσκιωτος γυρνώντας εκεί απ’ όπου ξεκίνησα, καθώς έπαιρνε να νυχτώνει, καθώς το φως τρεμόπαιζε, ανατέλλοντας άσπιλο προς τον Σείριο.

~.~

ΧΡΟΝΟΣ ΜΗΔΕΝ Ή ΧΡΟΝΟΣ ΜΕΙΔΙΩΝ;

Τι δηλώνει άραγε η λέξη χρόνος; Πώς ορίζεται έξω και εντός η τέταρτη διάσταση; Πώς ερμήνευσαν οι προηγούμενοι πολιτισμοί τα αβυσσαλέα μεγέθη, πώς ο δικός μας το ατομικό, παραληρηματικό δευτερόλεπτο; Τι πρωταρχικώς μας εξουσιάζει, τι δευτερευόντως εξουσιάζουμε;

Αναρωτηθήκαμε ποτέ τι σήμαινε χρόνος για τον αρχαϊκό άνθρωπο, χρόνος για τον μεσαιωνικό, χρόνος για τον πυγμαίο;

Αναρωτηθήκαμε ποτέ σε τι και γιατί διαφέρει μια άδοξη μέρα στο εργοτάξιο του σημερινού κόσμου από μια πρωινή κραυγή στα ενυποστατικά θιβετιανά Ιμαλάια; Ή μια ανυποψίαστη στιγμή στο κλικ της ψηφιακής μας κάμερας από μυριάδες άλλες στην εθιστική μεθαδόνη της τηλοψίας;

Αναρωτηθήκαμε ποτέ γιατί στον Μπρακ και τον Πικάσο ο χώρος και ο χρόνος επαναστατικά και από του αδοκήτου απογειώθηκαν; Και γιατί διαφορετικά εισπράττουμε, όταν εισπράττουμε, μια μεταμοντέρνα τεχνοκρατική «εγκατάσταση» από ένα αχειροποίητο προκολομβιανό αριστούργημα;

Αισθανθήκαμε ποτέ την ανάγκη να συσχετίσουμε την ευπροσήγορη μελαγχολία της ύπαρξης με τις ουρανομήκεις καταβολάδες της φαντασίας; Ή να προεκτείνουμε το θεμελιακό όραμα του Καλλικράτη στη χωροταξική διαστροφή των σύγχρονων μητροπολιτικών κέντρων;

Διαλογιστήκαμε ποτέ τον αυγουστιάτικο Γαλαξία, τις ανθισμένες ροδακινιές της Μακεδονίας, την αντίστροφη προοπτική των νωπογραφιών του Πρωτάτου;

Συναισθανθήκαμε ποτέ το ρίγος του απολύτου στον Χέλντερλιν ή του Τζελαλαντίν Ρουμί το νοητό βάθος; Αναρωτηθήκαμε ποτέ γιατί ο προσωπικός και ο συλλογικός μύθος ταυτίζονταν άλλοτε στο υπερβατικό Ένα, ενώ σήμερα διαχωρίζονται από μέγα σχιζοφρενικό χάσμα; Αναρωτηθήκαμε ποτέ γιατί η σύγχρονη Φυσική φαντασιώνεται έντεκα διαστάσεις, ενώ τα τελευταία πεντακόσια χρόνια μετέχουμε ψυχαναγκαστικά μόνο στις τέσσερις;

Κι αν αναρωτηθήκαμε, σε τι φώτισαν αυτές οι δυνατότητες τη ζωή μας;
Ομολογήσαμε; Θα ομολογήσουμε άραγε κάποτε, μαζί με τον ποιητή,

πως όταν εμείς ορθοί στα πόδια μας πεθαίνουμε
μέσα στην πέτρα αδερφωμένοι
ενωμένοι με τη σκληρότητα και την αδυναμία,
οι παλαιοί νεκροί ξεφύγαν απ’ τον κύκλο
και αναστήθηκαν
και χαμογελάνε μέσα σε μια παράξενη ησυχία…1

Μόνον εάν ομολογήσουμε έναντι του Ταυτού θα μεταβάλει ρυθμό ο ρημαγμένος κόσμος. Και ίσως τότε, το τίναγμα μιας πεταλούδας στο Σεν-Γκο ακυρώσει διά παντός την τυραννική ηγεμονία τού αύριο.