Ο σπαραγμός της γυναικείας γραφής και ταυτότητας

Έρινα Χαραλάμπους, ΤΑΥ, Εικοσιοκτώ ριπές
και ένα πολεμικό ανακοινωθέν, Θράκα, 2022

του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ

Με τη δεύτερη ποιητική της συλλογή που τιτλοφορείται ευφυώς ΤΑΥ, η Έρινα Χαραλάμπους διασταυρώνεται πιο τολμηρά και δυναμικά —σε σχέση πάντα με την πρώτη της συλλογή Πλεκτάνη (Θράκα 2020)— με την εναγώνια διεκδίκηση της έμφυλής της ταυτότητας, του νοήματος της ιστορίας, του διαλόγου με τη λογοτεχνική παράδοση (Έλενα Τουμαζή-Ρεμπελίνα, Τζένη Μαστοράκη, Ζωή Καρέλλη, Κλαρίσε Λισπέκτορ, Κάρολ Αν Ντάφυ κ.ά.) και, κυρίως, του βασανιστικού ερωτήματος: πώς ποιητικοποιείται η οντολογική ελευθερία. Πιο συγκεκριμένα, τα θέματα (α) της ασφυκτικής καταπίεσης της γυναικείας ύπαρξης και του γυναικείου ερωτισμού από μια αντρική μηχανή-κοινωνία, (β) της αυξάνουσας σωματικής και ψυχολογικής φθοράς, (γ) της αίσθησης της εγγύτητας του θανάτου και (δ) της ποιητικής/σωματικής δυστοκίας/υπογονιμότητας συνδεδεμένης με μια τραυματική, αλλά και αναγεννητική για το γυναικείο σώμα και πνεύμα εμπειρία της γέννας, συνυπάρχουν αντιθετικά με ένα έντονο αίσθημα ερωτισμού και αιωνιότητας, καταδεικνύοντας έτσι μια ποίηση που γράφει μια γυναίκα, η οποία αντιστέκεται συνειδητά στις ανδροκρατούμενες συμβάσεις και έχει διαμορφώσει τη γραφή της όχι πάνω στις αρχές της εξομοίωσης με τον άνδρα, αλλά πάνω στη συνειδητοποίηση της διαφοράς της με αυτόν: «Είμαι γυναίκα. Γράφω με αυτό που είμαι» δηλώνει με παρρησία η Luce Irigaray· μιας γυναίκας που αρνείται πλέον µια δηµιουργία σιωπηλή ή ιδιωτική, και επιδιώκει να επαναδιατυπώσει από την οπτική του φύλου της τη σχέση μεταξύ κοινωνίας, καλλιτεχνικής δημιουργίας και κόσμου.

Δεν είναι τυχαίο, επομένως, το γεγονός ότι στη συλλογή σκιαγραφείται μια γυναικεία ποιητική προσωπογραφία, η οποία δομείται αντιστικτικά· από τη μια με πολλές σιωπές και υπονοούμενα, με άλογες, αποσπασματικές εικόνες και αυξημένη κατά περιοχές σκοτεινότητα, κι από την άλλη με ρητά, ενίοτε τολμηρά και ευθύβολα, αιρετικά σχόλια τα οποία συναρτώνται με το ασφυκτικό κοινωνικό περιβάλλον του ποιητικού υποκειμένου, το οποίο φαίνεται να λειτουργεί ως μέγγενη που καταπνίγει τον γυναικείο λόγο και μύθο. Δραματική στον πυρήνα της, με ειλικρίνεια, επινοητική εικονοποιία και εκφραστική οικονομία, η Έρινα Χαραλάμπους αναζήτησε και πέτυχε ένα προσωπικό ύφος, για να αποδώσει τον ανυπότακτο αλλά και τραυματισμένο, γυναικείο, εσωτερικό της κόσμο. Και οι συγκεκριμένες συγγραφικές επιλογές δεν αποτελούν μόνο τρόπους αυτογνωσίας και επανακαθορισμού της γυναικείας φύσης και ταυτότητας, αλλά παράλληλα εγείρουν ουσιώδη ερωτήματα σχετικά με τις σχέσεις γυναικείας γραφής και λογοτεχνικής παράδοσης, προβάλλοντας (κυρίως μέσα από τη θηλυκοποίηση του αρσενικού) από τη μια τη βία και την καταπίεση που υφίσταται το γυναικείο ποιητικό υποκείμενο και από την άλλη τη φεμινιστική σημασία της βίας που προϋποθέτει το ίδιο γράψιμο της ποίησης.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο γυναικείος λόγος της Έρινας Χαραλάμπους δεν συνδέεται μόνο με τον κοινό φεμινιστικό τόπο τη γυναικείας φύσης-γραφής-τοκετού και τις πληθυντικές λειτουργίες του γυναικείου σώματος οι οποίες συγκρίνονται αντιθετικά με την εγωκεντρικότητα και την κυριαρχικότητα του άντρα, αλλά κυρίως και με το κυρίαρχο στη συλλογή βίωμα της υπογονιμότητας. Έχουμε, δηλαδή, στην πραγματικότητα μιαν αιμάσσουσα και μαχητική ποιητική πραγματεία της υπογονιμότητας ανδρός και γυναικός υπό τους όρους της γλώσσας, της γραφής και του φύλου. Μορφολογικά, επομένως, αυτή η δεσπόζουσα θεματική φωτίζεται με μια τολμηρή, αποσπασματική, σκοτεινή, εκφραστικά ομοιογενή και εν κινήσει επιθετική γραφή (βλ. ενδεικτικά τον υπότιτλο: «είκοσι οκτώ ριπές και ένα πολεμικό ανακοινωθέν»), η οποία καταδεικνύει την αδυναμία ελεύθερης έκφρασης της γυναικείας σεξουαλικότητας και απελευθέρωσης ενάντια πάντα στην πολιτική και κοινωνική ονοματοθεσία, καταπίεση και την καταστολή που επιβάλλει ο ανδρικός μύθος και νόμος. Η συλλογή, επομένως, παρά το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι κάθε άνθρωπος υπήρξε αρχικά μέσα σε ένα σώμα γυναίκας, συνυφαίνει τραυματικά και αποσπασματικά το τραυματικό βίωμα της υπογονιμότητας με τον βίαιο σπαραγμό της γυναικείας φύσης, του γυναικείου ερωτισμού και δημιουργικότητας, αλλά και με τη συνεχιζόμενη καταβαράθρωση της γυναίκας στο σκοτάδι της ιστορίας.

XXV.
Εξόν κι αν παραδίδεσαι δεσμούς να λύσουμε σκοπούς
να στήσουμε να τραγουδήσουμε για εσωτερικούς
αρσενικούς αδένες, εξόν κι αν παραδέχεσαι με λέξεις
ύαινες να ξεγελάσουμε την οπτική του σύμπαντος απ’
την αρχή να πλάσουμε τα νύχια βγάζοντας σπινθήρες
βάζοντας στη σκέψη και στις πένες,
η υπογονιμότητα —κυρίως αβάσταχτη—
παντού και πάντοτε θα είναι
μέλους θηλυκού.
~.~

XXVI.
Εναποθέτω τις λέξεις αθεόφοβη
πάνω στη μητρική μου γλώσσα
μα το όνομα του Πατρός και
του Αγίου Πνεύματος
τις καταδυναστεύει
εις τους αιώνας
των αιώνων
αμύν
ονται

~.~

ΧΧVΙΙ.
Ήθελες να σχεδιάσουμε μαζί
τον επόμενο αιώνα ήθελες
να κατεβούμε στις πλατείες
να φωνάξουμε στο κέντρο
να πετάξουμε τις φλέβες έξω
ήθελες να ενορχηστρώσουμε το άπειρο
να σώσουμε τα παιδιά από τις βάρκες
στην κόρη μας να μάθουμε κρυφτό
γη και ύδωρ στους αποδιωγμένους
ήθελες να δώσουμε χρησμό
μα εγώ, η άνθρωπος ζητούσα
μόνη το ξημέρωμα της νύχτας
σκεφτόμουν πώς
αν είναι δυνατό
τον Λόγο
τον Πατέρα
συν Αγία
Πνεύματη
να σκοτώσω
μέσα
μου