του ΓΙΑΝΝΗ ΛΕΙΒΑΔΑ

À mon avis, tout le processus à venir de l’humanité
ne sera qu’un rachat des illusions.

Με κάθε έξη χάνει κανείς ένα μέρος της ήδη περιορισμένης του ελευθερίας. Η μανία για τον λογοτεχνικό χρόνο, δηλαδή η μανία για το γράφειν μα όχι για το δημιουργείν, είναι κωλυτική, καθώς πρόκειται για επαναλαμβανόμενη επίδραση του εγώ∙ ο λογοτέχνης καθώς επιδρά εξίσου στον παράγοντα που επιδρά εντός του, την τέχνη του λόγου, δεν υποφέρει από έξη καθώς ο προσωπικός του χρόνος είναι λογοτεχνικός  και ο λογοτεχνικός του χρόνος είναι προσωπικός.

Ο λογοτεχνικός χρόνος διαστέλλεται μόνο εφόσον παύει εκείνη η αναζήτηση έκβασης στο πεδίο της προσωπικής εμπειρίας η οποία δεν είναι λογοτεχνική∙ είναι δηλαδή εμμενής ως προς την καταχρηστικότητα αυτοπαγίδευσης, όπου ο χρόνος ξεκινά διαρκώς στο σημείο μιας βέβαιης, πιθανώς απόλυτης, αυτο-καταβολής: θεμέλιο του προσωπικού χρόνου είναι η προσωπική μνήμη, ενώ ο λογοτεχνικός χρόνος θεμελιώνεται στη συνέπεια, στην επόμενη συνέπεια, δηλαδή στη διαρκή άρνηση για αποκατάσταση, ή ορθότερα, στην αδιαφορία προς  αυτή.

Ο λογοτεχνικός χρόνος δεν διέπεται από δομές και οδηγίες μα από έργο: το έργο εκείνο το οποίο προσδιορίζεται από ελευθερία μη-προσκόλλησης στο καταφερτό ή στο ακατάφερτο της μνήμης. Στη μνήμη κάθε στάση κορυφώνεται ως υποταγή στον προσωπικό χρόνο και στην παραλληλία του προς τον λογοτεχνικό, ο συμβιβασμός στη συνέπεια, όμως, κορυφώνεται ως έργο. Ο λογοτέχνης δημιουργεί επειδή υπόκειται, επειδή δεν καταπέφτει σε έξη, σε εμμένεια έκβασης, σε  κόψιμο του νήματος. Η δημιουργία επεκτείνει διαρκώς τα όρια της λογοτεχνικής κούρσας, τόσο προς την αφετηρία της όσο και προς τον τερματισμό της.

Το σημείο θεμελίωσης είναι ένα σημείο κατειλημμένο, η λογοτεχνία κρινόταν απ’ αυτό το σημείο μέχρις ότου ο λογοτεχνικός χρόνος ξεπεράστηκε οριστικά από τη λογοτεχνική δημιουργία της οποίας το σημείο θεμελίωσης παρέμεινε κενό ή κατέστη μεταβαλλόμενο. Αυτή η νέα διάρκεια (την ονομάζω προχείρως έτσι) άρχισε να καταγράφεται σταδιακά στη διάρκεια των δύο πρώτων δεκαετιών του μοντερνισμού. Η νέα αυτή διάρκεια εξακολουθεί, λειτουργεί, σε ένα ελάχιστο ποσοστό της παγκόσμιας λογοτεχνικής παραγωγής.

Όχι μόνο το βάθος μα και η εγκυρότητα της μνήμης προκύπτουν από τον συμβιβασμό ενός εγώ εντός προσωπικού χρόνου. Εντός λογοτεχνικού χρόνου οι πραγματικότητες τόσο του εγώ όσο και της μνήμης^* είναι ανώδυνες, εννοώ πως είναι πάντοτε τόσο πρόσφορες, ευάρμοστες, καθώς προβάλλουν εκείνο που μπορεί να μοιραστεί κανείς εφόσον αρνείται να ομολογήσει πως το εγώ καραδοκεί πίσω ή κάτω από κάθε αράδα∙ ένα εγώ υποτίθεται «λογοτεχνικό» παρότι, πλέον, το βασικότερο από τα στοιχειώδη χαρακτηριστικά της λογοτεχνίας, και δη της ποίησης, είναι το φανέρωμα ενός ήδη ανασυρμένου εγώ και η καταστροφή του, ώστε να υπάρξει τέχνη  λόγου, ειδάλλως δεν πρόκειται για λογοτεχνία μα για αξιακό αγερμό.

Πρόκειται για κλονισμό, λοιπόν, όταν εκκινεί κανείς για το έργο, ή για «λογοτεχνική τοποθέτηση», εφόσον το εγώ έχει, τουλάχιστον, παραμεριστεί; Λέω πως το ζήτημα σε μια τέτοια εκκίνηση είναι ο κλονισμός. Δεν είναι τα όσα διακρίνει κανείς σε κάποιο είναι μα σε κάποιο γίγνεσθαι: ο άνθρωπος γίνεται δημιουργός μόνο σαν γνωρίζει το πώς και το γιατί δεν επιτρέπει στον εαυτό του να παραμείνει απλά άνθρωπος, να εξακολουθεί, δηλαδή, στην ειδωλική πολυτέλεια ενός ναι και ενός όχι για καθετί, να παραμένει δεσμευμένος στις εγκρίσεις ή στις απορρίψεις μιας ζωής της οποίας η ουσιαστικότητα εξαρτάται από την αναγκαιότητα της εναλλαγής του ναι και του όχι. Η εμφάνιση μιας τέτοιας εξακολούθησης καθιστά ένα κείμενο μη λογοτεχνικό, όσο και αν επιμένουν σχεδόν άπαντες, πλέον, πως συμβαίνει το αντίθετο.

Ο αγώνας του ανθρώπου γίνεται για τη ζωή, παρόλα αυτά δεν είναι τόσο άμεσος μήτε τόσο ειλικρινής κανείς με τη ζωή όσο είναι με τον θάνατο. Η δημιουργία, η λογοτεχνία στην προκειμένη περίπτωση, ταυτίζεται με μια κατηγορηματικότητα απο-τελείωσης.

Ο λογοτέχνης, λοιπόν, απορρίπτει τη μνήμη, δεν διέπεται από εθισμό, από την ανάγκη ενός θεμελιακού σημείου μνήμης, δηλαδή από κάποια αξίωση χρόνου. Στη λογοτεχνία τα πάντα έχουν καταποντιστεί, έχουν  καταργηθεί, το μόνο που διαρκώς απομένει είναι το όριο ενός έργου το οποίο υπόκειται στο ξεπέρασμά του.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΕΙΒΑΔΑΣ

Πρώτο χέρι, Μετς 2006
Δεύτερο χέρι, Παρίσι 2012

^* Στη λογοτεχνία όταν μιλάμε για μνήμη εννοούμε ένα εύρος πνευματικής άλωσης της συνείδησης, μια διάφορη διανοητική κατάσταση, όχι απλώς προσωπικές ή κοινωνικές μνήμες, ροπές, αναμνήσεις.