Προς κάθε αρμόδιο

ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Η γελοιοποίηση των θεσμών

«ΓΙΑΤΙ ΕΝΑΣ ΣΟΒΑΡΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ μιας σοβαρής εφημερίδας δεν ασχολείται σοβαρά με το θέμα της λογοκλοπής στην Ελλάδα; Γιατί η Εταιρεία Συγγραφέων σιωπά;» Αυτά τα ερωτήματα απεύθυνε τις προάλλες στο facebook ο ποιητής Ντίνος Σιώτης. Αφορμή βεβαίως η αποκάλυψη του συγγραφέα Νίκου Σαραντάκου ότι το δημοσιευμένο στο Βήμα άρθρο του Αλέξη Σταμάτη, απόσπασμα του οποίου τέθηκε στις φετινές Πανελλήνιες Εξετάσεις, είναι προϊόν λογοκλοπής. Μια μέρα αργότερα, ο ίδιος έφερε στο φως και άλλη λογοκλοπή του Σταμάτη, για άλλο άρθρο του στην ίδια εφημερίδα.

Ας αναλογιστούμε μια στιγμή ποιοι και πόσοι θεσμοί εκτίθενται εδώ. Πρώτα απ’ όλα βεβαίως εκτίθεται η εφημερίδα που εξέλαβε και δημοσίευσε τα κλοπιμαία κείμενα ως πρωτότυπα. Ασφαλώς δεν γνώριζε την προέλευσή τους. Παρ’ όλα αυτά, δεν χρωστά μια συγγνώμη στους αναγνώστες της; Ύστερα, προφανώς, εκτίθενται οι θεματοθέτες των εξετάσεων και το Υπουργείο Παιδείας που τις διοργανώνει. Δεν οφείλουν μια εξήγηση σε γονείς, δασκάλους και μαθητές για τη φτωχή τους κρίση; Κατόπιν, οι θεσμοί που έχουν να κάνουν με τη λογοτεχνία και το βιβλίο στη χώρα μας: οι ενώσεις των συγγραφέων όπως η Εταιρεία Συγγραφέων και οι ενώσεις των εκδοτών. Δεν κατανοούν πόσο βαριά είναι η σκιά της δυσπιστίας που πέφτει πάνω σε όλα τα μέλη τους, σε κάθε άνθρωπο που εργάζεται έντιμα και δημιουργικά στο πεδίο της γραφής; Τέλος, εκτίθεται ο Τύπος, μικρός και μεγάλος, της χώρας. Πώς είναι δυνατόν εφημερίδες, ειδησεογραφικοί ιστότοποι, λογοτεχνικά περιοδικά τόσες μέρες τώρα, στη συντριπτική τους πλειονότητα, να κάνουν ωσάν να μη συνέβη τίποτε; Και αντί για έρευνες διαφωτιστικές του ζητήματος να δημοσιεύουν ρεπορτάζ με τον Σταμάτη να δηλώνει… συγκινημένος και υπερήφανος που το «κείμενό του» επελέγη για τις εξετάσεις; (Έως τη στιγμή αυτή, μόνον η Καθημερινή, προς τιμήν της, έχει αναφερθεί στο ζήτημα).

Η περίπτωση του Σταμάτη είναι δυστυχώς μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Προ ημερών, το Κρατικό Βραβείο Ποίησης απονεμήθηκε σε βιβλίο του Χάρη Βλαβιανού. Κανείς Έλληνας συγγραφέας δεν έχει καταγγελθεί τόσες φορές στο παρελθόν, από τόσο πολλούς και με τόσο πολλά και αδιάσειστα πειστήρια, για την ακατάπαυστη λογοκλεπτική του δράση. Ο λαός λέει ότι πρώτα βγαίνει η ψυχή και μετά το χούι. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς: τα μέλη της κριτικής επιτροπής των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας και το Υπουργείο Πολιτισμού που τα εποπτεύει, τα συνυπολόγησαν όλα αυτά στην κρίση τους; Προστάτευσαν τον εαυτό τους, έκαναν έστω έναν προληπτικό έλεγχο; Ή μήπως προσχώρησαν και αυτά στην κλεπτοκρατική θεωρία ορισμένων απολογητών της λογοκλοπής που βλέπουν στην πράξη της υπεξαίρεσης του ξένου κόπου και της εξαπάτησης του αναγνώστη ένα θεμιτό διακειμενικό παίγνιο;

Σε χώρες του εξωτερικού που σέβονται τον αναγνώστη, η κατακραυγή είναι τέτοια που οι αποδεδειγμένα λογοκλόποι (πολλώ δε μάλλον οι κατ’ επανάληψιν) είναι αδύνατο να εξακολουθήσουν να επαγγέλλονται σοβαρά τον συγγραφέα. Στη Γερμανία, τη Γαλλία, τις ΗΠΑ, σε όλο σχεδόν τον κόσμο, μεγαλόσχημοι πολιτικοί, ιεράρχες, πολυβραβευμένοι δημοσιογράφοι, για ατοπήματα κάποτε λιγότερο σοβαρά αναγκάστηκαν να παραιτηθούν από τη θέση τους και να ζητήσουν δημοσίως συγγνώμη. «Πρόσφατα, εισήγαγα στίχους άλλων ποιητών στα έργα μου. Ήταν λάθος μου. Το παραδέχομαι», έγραφε σε μια τέτοια δημόσια απολογία του προ ετών ο Αυστραλός ποιητής Άντριου Σλάττερυ. Και αναγνώριζε τις συνέπειες της πράξης του: «Αποδέχομαι ότι δεν θα ξαναδημοσιεύσω κανένα ποίημα και ακόμη περισσότερο καμία ποιητική συλλογή σε αυτή τη χώρα.»

Στην Ελλάδα, αντίθετα, οι λογοκλόποι όχι μόνο δεν λογοδοτούν και δεν μετανοούν για τις πράξεις τους, αλλά τιμώνται και προβάλλονται. Συμπαρασύροντας στη γελοιοποίηση τους θεσμούς μας και εκθέτοντας τους συγγραφείς μας στην ανυποληψία.

Ώς πότε;

Αθήνα, 26. 6. 2020,
τα υπογραφόμενα περιοδικά, ιδρύματα και ενώσεις

Αντίφωνο
Άρδην
δέ(κατα)
Διεθνές Λογοτεχνικό Φεστιβάλ Τήνου
Δημοσιογραφία
Εμβόλιμον
Ένεκεν
Ερατώ / Erato
Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών
Εύλογον
Θυρίδες
Νέο Επίπεδο
Νέο Πλανόδιον
Νέος Ερμής ο Λόγιος
Nomas Magazine
Οικολογείν
Ο Φαρφουλάς
Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών
Πλανόδιον / Ιστορίες Μπονζάι
(.poema..)
Poetix
Poetry Athens
Σημειώσεις
Σίσυφος
Στέγη Γραμμάτων Κωστής Παλαμάς
στίγμαΛόγου
Τα Ποιητικά
Το Κοινόν των Ωραίων Τεχνών
Το Κοράλλι
Tranzito
Fractal

~ . ~ 

Για την περίπτωση Αλέξη Σταμάτη, τεκμήρια εδώ.

Για την περίπτωση Χάρη Βλαβιανού, τεκμήρια εδώ.

~ . ~

 

Μεταφραστικό έργο αξιοβράβευτο ο Γιώργος Μπλάνας έχει και παραέχει. Κι αν το δει κανείς με τη λογική της επετηρίδας (αυτά μετρούν παρ’ ημίν…) ήταν καιρός του πια να το πάρει το Κρατικό. Τώρα γιατί η Επιτροπή αποφάσισε να του το δώσει για μια δουλειά που, όπως στο βιβλίο (αντιφατικά) δηλώνεται, γίνεται μεν από τα ρωσικά αλλά παραλλήλως «ακολουθεί την αγγλική απόδοση», είναι άλλης τάξεως ζήτημα. Και η απάντηση δεν είναι τόσο προφανής όσο εικάζεται.

Από τότε που θεσπίστηκε το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης το 1989, ο τιμώμενος είναι σχεδόν πάντα μεταφραστής πεζογραφίας, πρωτίστως δε μυθιστορήματος. Μετρημένες στα μισά δάκτυλα της μιας χειρός είναι οι περιπτώσεις όπου το βραβείο πήγε σε μεταφραστή ποιήσεως ή δράματος. Αν δεν ξεχνάω κάποιον, ο Φωκάς το πήρε για τα ποιήματα του Μπωντλαίρ και ο Πασχάλης για μια τραγωδία του Ρακίνα, αυτοί είναι όλοι κι όλοι… Πέρσι η Επιτροπή ανέβλεψε μεν από τη συνήθη μονοφθαλμία της, αλλά έκανε την απρέπεια να μοιράσει το βραβείο στον Σταμπουλού για τον Χαίλντερλιν και στον Καψάλη για τον Σαίξπηρ. Αποτέλεσμα ήταν ο δεύτερος να το αρνηθεί. Πέραν των άλλων, για τα οποία είχα γράψει τότε, βλέπουμε κι εδώ την ίδια εξοργιστική στάση: μια ποιητική, μια θεατρική μετάφραση από μόνη της δεν γεμίζει το μάτι των κριτών, πρέπει να πάει πακέτο με μια δεύτερη για να τύχει βραβεύσεως!

Τώρα, ο Μπλάνας έχει την ατυχία να είναι παμμεταφραστής. Έχει αποδώσει έργα από όλα σχεδόν τα λογοτεχνικά είδη. Και είναι μάλιστα εκτός μυθιστορήματος που αποδίδει κατά τη γνώμη μου τα μέγιστα. Έλα όμως που αυτά, όπως είπαμε, δεν μετρούν… Ούτε οι ποιητικές του μεταφράσεις λ.χ. από τον Πόε ή τον Μπλαίηκ, ούτε καν οι επιστολές του Ουάιλντ που εξέδωσε δεν μέτρησαν στον καιρό τους. Και χρειάστηκε τώρα να προκύψει ένας Γκρόσσμαν, να θεωρηθούν πληρούμενες οι άτυπες προϋποθέσεις που αντικανονικώς έχουν τεθεί (πεζογραφία! μυθιστόρημα! τούβλο! προβολή από τον Τύπο!), να ανέλθει και ο ίδιος ο μεταφραστής κάμποσες θέσεις στην επετηρίδα, ώστε να λάβει ένα βραβείο που έτσι κι αλλιώς δικαιούται… Επαναλαμβάνεται δηλαδή κι εδώ το ίδιο φαινόμενο που βλέπουμε συστηματικά σ’ όλα τα Κρατικά Βραβεία: για να τηρηθούν οι διάφορες ενδοσυντεχνιακές ισορροπίες, σπανίως βραβεύεται η καλύτερη δουλειά ενός συγγραφέα. Στην καλύτερη περίπτωση, το βραβείο μετακυλίεται στο μέλλον και απονέμεται σε εργασία πολύ λιγότερο πρόσφορη. Παραδείγματα τέτοια, φευ, υπάρχουν πάμπολλα…

Το αποτέλεσμα εν προκειμένω; Αποσιωπώντας το ζήτημα, που όντως προκύπτει, χωρίς καν να υπερασπίζεται την κρίση της (διότι υπάρχουν βέβαια και έμμεσες μεταφράσεις άξιες επαίνου και επάθλων, η παγκόσμια λογοτεχνία είναι γεμάτη από δαύτες…) η Επιτροπή αντί να προστατεύσει τον μεταφραστή και την προσφορά του, κατάφερε το αντίθετο: τον εξέθεσε.

Αλλού λοιπόν ας αναζητηθεί το πραγματικό πρόβλημα με τα κρατικά βραβεία. Και αυτό δεν είναι πρόβλημα θεσμικό· μια χαρά είναι οι θεσμοί στα χαρτιά, ούτε επετηρίδα, ούτε ειδολογικές διακρίσεις προβλέπουν! Τη νοοτροπία του σιναφιού, τον τρόπο με τον οποίο όλοι εμείς κρίνουμε και σκεφτόμαστε, αυτά πρέπει να θέσουμε εδώ στο επίκεντρο της συζήτησης.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ