*

Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

 

«Danseuses Russes», Ρωσσίδες χορεύτριες, τιτλοφορείται ένας κύκλος έργων, φιλοτεχνημένων γύρω στα 1890, του Εντγκάρ Ντεγκά. Όχι πια. Η National Gallery του Λονδίνου αποφάσισε ότι οι χορεύτριες είναι Ουκρανίδες. Και πήρε το ελεύθερο να μετονομάσει με όλη της την άνεση τον πίνακα που εκείνη έχει στην κατοχή της σε «Ukrainian Dancers».

Προηγήθηκαν, εννοείται, οι συνήθεις καταγγελίες κατά του Πούτιν και του ρωσσικού ιμπεριαλισμού. Όταν ο Σιράκ και η Γαλλία είχαν αρνηθεί να συμμετάσχουν στην αισχρή εισβολή των Αμερικανών στο Ιράκ το 2003, κάμποσοι Αμερικάνοι εστιάτορες ξαναβάφτισαν τις «french fries», τις τηγανητές πατάτες δηλαδή που στις ΗΠΑ τις ονομάζουν «γαλλικές», σε «freedom fries». Το πράγμα έχει ήδη παράδοση συνεπώς.

Τι θα ακολουθήσει άραγε; Η ρώσσικη ρουλέτα, το «Άνοιγμα Πετρώφ» στο σκάκι, το Μοσχαράκι Στρογκανώφ;

~.~

«Το ότι όλοι οι χαρακτήρες στα μυθιστορήματά μου, όλοι οι αγωνιστές που έχω πλάσει, πηγάζουν από την ψυχή μου, την εσωτερική μου πραγματικότητα (η οποία, παρεμπιπτόντως, είναι πλήθος ολόκληρο) – είναι ένα πράγμα. Αλλά το ότι είναι εγώ ο ίδιος, είναι εντελώς άλλη υπόθεση. Διότι – ποιος είμαι εγώ τελικά; Ποιος είναι αυτός ο τύπος που υπογράφεται Μιγέλ δε Ουναμούνο; Ε λοιπόν, είναι ένας από τους χαρακτήρες μου, ένα από τα πλάσματά μου, ένας από τους αγωνιστές μου! Αυτό το οριστικό, απόλυτο, μύχιο, υψηλό, υπερβατικό, εμμενές Εγώ είναι –ένας θεός ξέρει ποιος είναι– ίσως ο Θεός ο ίδιος!»

ΜΙΓΕΛ ΔΕ ΟΥΝΑΜΟΥΝΟ

~.~

Υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ αισθητικής έκφρασης και εθνικού χαρακτήρα; Αν ναι, είμαστε λαός λυρικός. Είτε στη λογοτεχνία, είτε στη μουσική, είτε στον χορό, ο φυσικός μας τρόπος είναι το τραγούδι. Από τον Σολωμό ώς τον Σαββόπουλο δεν υπάρχει τροπή του συλλογικού μας βίου, δεν υπάρχει σκίρτημα ψυχικό ή συναισθηματικό βαθύτερο που να μην βρήκε την πληρέστερη αποτύπωσή του στον στίχο – σ’ ένα τραγούδι με ή χωρίς μουσική.

Ακόμη και στις άλλες, ο λυρικός τρόπος κυριαρχεί: στον Παπαδιαμάντη, στον Παρθένη, στον Αγγελόπουλο. Ο κορυφαίος πεζογράφος, ο κορυφαίος εικαστικός, ο κορυφαίος κινηματογραφιστής μας είναι ποιητές. Ο λυρισμός ως μοίρα.

~.~

«Πάνω από τα 400 δισ. ευρώ το δημόσιο χρέος», ο τίτλος της εφημερίδας. Και ο υπότιτλος: «Αυξήθηκε κατά 12 δισ. ευρώ σε σχέση με το 2021 και κατά 8 δισ. ευρώ πάνω από το στόχο του υπ. Οικονομικών.»

Και ξανά προς τη δόξα τραβά, 13 χρόνια μετά τη χρεοκοπία του ’10. Ήδη τα επιτόκια του κρατικού δανεισμού έχουν τριπλασιαστεί από πέρυσι και η προεκλογική γαλαντομία θα συμβάλει στην περαιτέρω διολίσθηση. Βαθιά φιλοσοσοφημένοι, οι νόες που κληρονομικώ δικαιώματι μάς κυβερνούν, μότο τους σταθερό έχουν το του Κέυνς: Μακροπρόθεσμα θα ψοφήσουμε όλοι.

~.~

Νους κριτικός. Πίστευε σταθερά
στα Φώτα και στην Πρόοδο, στ’ αυστηρά
όρια του Λόγου, προ παντός
στην αυτορρυθμιζόμενη Αγορά.

~.~

Κανένα από τα ποιήματα του Εμπειρίκου δεν διαλέγεται με την Ιστορία με τον τρόπο που το πετυχαίνει ο «Μπολιβάρ» ή το «Ποίηση 1948» του Εγγονόπουλου. Το ίδιο ισχύει και μ’ όλη την κλίμακα των προσωπικών βιωμάτων – οι παιδίσκες του λ.χ. είναι στην ουσία απρόσωπες, θηλυκές αφαιρέσεις του sexus και όχι απτά όντα. Ορθά επισημαίνουν την προσκόλληση του Εμπειρίκου στις φροϋδικές και υπερρεαλιστικές θεωρίες, την εξάρτησή του από τα συνθήματα της χειραφέτησης και τη ρητορική της. Και είναι συγκινητικά ειλικρινής η θέρμη με την οποία ο ίδιος εγκολπώνεται τις επιταγές της.

Όμως εδώ βρίσκεται και η βαθύτερη αδυναμία του λογοτεχνικού του έργου. Υπάρχει κάτι το αφηρημένο, το ρητορικό στη ματιά του που βρίσκει διέξοδο στην υψηγορία και τον ουτοπισμό. Ο στόμφος του είν’ αλήθεια δεν μας ενοχλεί, όπως λ.χ. εκείνος του Σικελιανού, γιατί είναι ο στόμφος της νεωτερικότητας, μας έχουν γαλουχήσει μ’ αυτόν. Και επιπλέον βγαίνει απ’ το στόμα του άδολου παιδιού – σε πείθει η αυθορμησία και η ζέση του. Μόλις όμως ξύσεις την επιπολή, τη λαμπερή επιφάνεια των λέξεων, μόλις κάνεις να πας προς το βάθος, η γοητεία του φθίνει.

~.~

«Η Ρωσσία θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη μελλοντική διαμόρφωση της Ευρασίας, συμφωνούμε σε αυτό. Όσον αφορά τα αμερικανικά σχέδια που σωστά περιγράψατε, θα ήθελα να πω τα εξής. Οι Αμερικανοί κάνουν λάθος αν νομίζουν ότι θα εξαναγκάσουν τη Ρωσσία να ενταχθεί σε αντισινικό συνασπισμό υπό την ηγεμονία τους. Ακόμη και οι Ρώσοι του Γκορμπατσώφ δεν είναι οι (σημερινοί) Γερμανοί, αυτό θα γίνει σαφές μόλις ξεκαθαρίσουν σε κάποιο βαθμό τα ζητήματα εξουσίας στο εσωτερικό – η στάση τους στην τελευταία σύνοδο κορυφής του ΟΑΣΕ ενίσχυσε την εντύπωσή μου. Εάν λοιπόν οι Αμερικανοί, με τη βοήθεια της γερμανικής κοντόφθαλμης σκέψης (η διπλωματική υπεροχή των Γάλλων έγινε εκ νέου αισθητή στην έλλειψη ενθουσιασμού που τους διακατέχει για αυτά τα σχέδια), προωθήσουν τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ με κάθε τίμημα, τότε μακροπρόθεσμα αυτό θα οδηγήσει τους Ρώσσους στην αγκαλιά της Κίνας. Το ταξίδι του Γέλτσιν στο Πεκίνο τον περασμένο Απρίλιο και οι πρόσφατες συμφωνίες για την προμήθεια πετρελαίου από τη Σιβηρία στην Κίνα αποτελούν σοβαρές ενδείξεις (για την αυξανόμενη δίψα της Κίνας για ενέργεια και τις στρατηγικές της επιπτώσεις, βλέπε το δοκίμιο του K. Kalder στο Foreign Affairs, Μάρτιος-Απρίλιος 1996).

Η Ρωσσία θα ήταν διατεθειμένη να αποδεχθεί την αμερικανική ηγεμονία μόνο σε μία περίπτωση: Αν δεχόταν άμεση (ένοπλη) πίεση από τους Κινέζους και πίστευε ότι δεν θα αντεπεξέλθει μόνη της. Αλλά οι Κινέζοι δεν θα κάνουν κάτι τέτοιο στο ορατό μέλλον. Έχουν συνειδητοποιήσει ότι ο δικός τους εχθρός στον αγώνα για την παγκόσμια κυριαρχία είναι οι Αμερικανοί, και στις τρεις ή τέσσερις δεκαετίες που θα χρειαστούν ώστε να προετοιμαστούν, θα ακολουθήσουν πολιτική ήπιας διείσδυσης προς όλες τις άλλες μεγάλες δυνάμεις. Ποια θα είναι η έκβαση της πλανητικής πολιτικής υπό αυτές τις συνθήκες, κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει.

Δεν αποκλείεται πάντως ο Χίτλερ εναντίον του οποίου θα συνασπιστεί σύμπασα η ανθρωπότης τον 21ο αιώνα να φέρει κινεζικό όνομα. Αλλά οι Κινέζοι θα αφήσουν μάλλον να παρέλθει πολύ περισσότερος χρόνος απ’ ότι εκείνος ο βιαστικός πληβείος ο Χίτλερ, και θα ξεκινήσουν την αποφασιστική μάχη μόνο όταν θα έχουν ήδη ουσιαστικά κερδίσει το παιχνίδι – μεταξύ άλλων μέσω των αποικιών τους στην ασιατική, ευρωπαϊκή και αμερικανική ήπειρο. Ίσως μάλιστα περιμένουν ώσπου να διαλυθούν πρώτα οι ΗΠΑ».

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ
Επιστολή προς αξιωματικό του γερμανικού στρατού, 8. 12. 1996 (απόσπασμα)

~.~

Οι λαϊκές αντιδράσεις και τα έκτροπα κατά των ξένων, εμπόρων ή εργατών, είναι φαινόμενο συνομήλικο της μαζικής μετανάστευσης. Για τους κλασσικούς του μαρξισμού, ιδίως τον Ένγκελς, αυτή η τελευταία ήταν βολικό όργανο στα χέρια της άρχουσας τάξης, μέσο για την συμπίεση των μισθών, τον οργανωτικό στραγκαλισμό και τον πολιτικό διχασμό της εργατικής τάξης. Η παρακάτω στιχηρή μπροσούρα κυκλοφόρησε το 1592 στο Λονδίνο των Τυδώρ, κατά τις λεγόμενες Ταραχές του Southwark, όταν στίφη άνεργων και φτωχών Άγγλων, πολλοί απ’ αυτούς εξαθλιωμένοι πρώην στρατιώτες, επιτέθηκαν σε μέλη της ιταλικής και ιουδαϊκής παροικίας. Η «Σφαγή του Παρισιού» είναι βέβαια το μακελειό των Ουγενότων στη Γαλλία το 1572, τη Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου. Ενδιαφέρον έχει το στερεότυπο ρεπερτόριο του καταγγελτικού λόγου. Έτσι οι έμποροι είναι «τοκογλύφοι», οι Εβραίοι «σταυρωτήδες» και οι Ιταλοί «μακιαβέλληδες».

Ξένοι που μαζωχτήκατε σ’ αυτήν εδώ την χώρα
σπεύσατε ετούτη την γραφή να την διαβάστε τώρα.
Κι απείτις τρέξτε ογλήγορα, γλιτώστε τ’ αγαθά σας,
γυναίκες, τέκνα αγαπητά κι όλα τα υπάρχοντά σας…
Εμπόροι μακιαβέλληδες, το κράτος μας χαλνάτε
με τις τοκογλυφίες σας δεινώς μας τυραννάτε.
Τα έργα σας τα μαστορικά γίναν η παιδωμή μας,
σαν τον Οβριό τον σταυρωτή τρυπάτε το κορμί μας.
Μα αν ούδ’ ορμήνεια ούδ’ απειλή μυαλό σε σας δεν βάνει,
ήρθε ο καιρός να νιώσετε η μάχαιρα ώς πού φτάνει.
Στο Βήμα θα σας σφάξουμε, μπρός στου Θεού το βλέμμα,
μήτε η σφαγή του Παρισιού τόσο δεν έχυσε αίμα.

~.~

*

Οι δέκα πρώτες οικονομικές δυνάμεις του κόσμου με κριτήριο το ΑΕΠ κατά αγοραστική δύναμη. Η Ασία και οι BRICS δείχνουν τα δόντια τους, η ΕΕ αποχαιρετάει.

Σε λίγα χρόνια από τώρα, μόνο η Γερμανία θα είναι ακόμη στην πρώτη δεκάδα, προς τις τελευταίες θέσεις. Ο κόσμος αλλάζει με ταχύτητα που οι κεκτημένες μας συνήθειες δεν μπορούν να παραδεχθούν. Στην πραγματικότητα, η πτώση της Ευρώπης από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και εντεύθεν είναι συνεχής σε όλα τα επίπεδα. Ο ευρωκεντρισμός ωστόσο κρατάει ακόμη γερά και μας εμποδίζει να την αντιληφθούμε.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ

*