*

Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Η φιλελεύθερη Σουηδία έστησε σε βάρος του μια ολόκληρη πλεκτάνη κατηγορώντας τον ως βιαστή. Η φιλελεύθερη Βρετανία, με βάση αυτή την κατηγορία, τον φυλάκισε για χρόνια στην πρεσβεία του Ισημερινού όπου επί του προηγούμενου προέδρου Κορρέα τού είχε παρασχεθεί άσυλο και η ιθαγένεια της χώρας. Και οι φιλελεύθερες ΗΠΑ, αφού πρώτα «έπεισαν» τον νυν πρόεδρο του Ισημερινού να τον αποπολιτογραφήσει, να τον βασανίσει ψυχικά, να του αφαιρέσει το άσυλο και να τον παραδώσει σιδηροδέσμιο στους Βρετανούς, ετοιμάζονται να τον δεχθούν με ανοιχτές αγκάλες για να τον «δικάσουν» αφού το δευτεροβάθμιο αγγλικό δικαστήριο αποφάσισε υπέρ τους στο αίτημα της έκδοσής του.

Το έγκλημα του Τζούλιαν Ασσάνζ; Βοήθησε να έρθουν στο φως τα εγκλήματα των Αμερικανών και των συμμάχων τους στο Ιράκ, το Αφγανιστάν, το Γκουαντάναμο και αλλού.

Όμως το πραγματικά ασυγχώρητο έγκλημα του Ασσάνζ είναι άλλο. Με τα Wikileaks και τα αναρίθμητα ανομήματα τόσων και τόσων ισχυρών που αποκάλυψε για πρώτη φορά, γελοιοποίησε πλήρως, οριστικά και ανεπανόρθωτα τον λεγόμενο σοβαρό τύπο του λεγόμενου ελεύθερου κόσμου. Όποιος έχει έστω και επιφανειακά διατρέξει λίγα μόνο από τα δυστοπικά ντοκουμέντα που δημοσίευσε, κατανοεί ότι η κατεστημένη δημοσιογραφία της εποχής μας είναι όπως είχε περιγράψει τον Τύπο της δικής του εποχής ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ σε εκείνη την απολαυστική Monographie de la presse parisienne του 1843:

«Ελεύθερος είναι ο Τύπος μόνο απέναντι στους αδύναμους και τους απροστάτευτους.»

* * *

Πόσοι είναι οι πραγματικοί αναγνώστες του Τζόυς, αυτοί που έφτασαν ώς το τέλος του Οδυσσέα και επιπλέον το χάρηκαν, δεν θα το μάθουμε ποτέ. Κάποιοι ολίγοι πάντοτε θα ενθουσιάζονται ειλικρινά. (Όμως για πόσα δεν ενθουσιαζόμαστε κάποτε…) Άλλοι πάλι, πολλαπλάσιοι, θα είναι πάντα δέσμιοι του αυτοκράτορα και των αόρατων ρούχων του. Αφού τόσοι και τόσοι καθηγητές καμώνονται ότι τα βλέπουν… Την συντριπτική πλειοψηφία των αναγνωστών ο Τζόυς ο όψιμος (βγάζω απ’ έξω τα αριστουργήματα της νιότης του) δεν την αφορά.

Και προφανώς το ίδιο ισχύει και για την συντριπτική πλειοψηφία των σημερινών του ομοτέχνων. Ας λένε οι γραμματολόγοι, για το μυθιστόρημα ο Τζόυς ήταν ένα επεισόδιο, ούτε σταθμός, ούτε κόμβος. Ένα όριο, με την έννοια που όριο είναι ένας τοίχος. Χτυπάς επάνω του, κάνεις μεταβολή και ξαναμπαίνεις στον δρόμο.

Έχοντας δει προχθές στο σινεμά τις Χαμένες ψευδαισθήσεις, αναλογίζομαι τώρα τη χαοτική διαφορά. Κανονική μετάβαση εις άλλο είδος. Το Παρίσι του Μπαλζάκ είναι ένα καθολικό ανθρώπινο πανόραμα. Το Δουβλίνο του Τζόυς είναι ένα όνειρο αχνό διανοουμένου.

* * *

Συνοψίζοντας το έχει του βίου του, τους μεγάλους της σταθμούς, ο σεπτός Γρηγόριος μνημονεύει δέκα μόλις γεγονότα. Όλα τους ευφρόσυνα ή σωτήρια, από τη γέννα του και τους κινδύνους που με επιτυχία αντιμετώπισε ώς την επιστήθια φιλία του με τον Βασίλειο, και από το τάλαντο του γραφιά ώς τον όρκο της αγνείας που ως κληρικός έλαβε. Διαλέγει όμως, δέκατο και υστερινό, κορωνίδα τους πάει να πει, να συγκαταριθμήσει πλάι σ’ αυτά, ένα καταπότι πικρό, την προδοσία των φίλων

Η ποίηση δεν χρειάζεται να είναι μεγάλη, φαντασμαγορική, υπερδεξιοτέχνισσα, βαθυνούστατη, εκτυφλωτική, μεθυστική, για να είναι σπουδαία. Κάποτε η λίγη πείρα της ζωής τής αρκεί. Το λίγο θάρρος για ν’ αρθρώσει εκείνο το υπόκωφο αχ.

Πρῶτα ὁ Θεὸς μὲ χάρισε στὴ λαμπρὴ μητέρα μου μετὰ τὶς προσευχές της.
Δεύτερο, ἀπὸ τὴ μητέρα μου ὁ Θεὸς μὲ δέχτηκε ὡς δῶρο προσφιλές.
Τρίτο, ἀπὸ θανάσιμο κίνδυνο μὲ ἔσωσε ἡ Ἁγία Τράπεζα.
Τέταρτο, τὴν τέχνη τοῦ λόγου δίκοπη μοῦ ἔδωσε ὁ Θεός.
Πέμπτο, ἡ παρθενία μὲ ὄνειρα γλυκὰ μὲ πῆρε στὴν ἀγκαλιά της.
Ἕκτο, συνδέθηκα μὲ καρδιακὴ φιλία μὲ τὸν Βασίλειο.
Ἕβδομο, ὁ Δημιουργὸς τῆς ζωῆς μὲ ἔσωσε ἀπὸ τὰ βάθη τῆς θάλασσας.
Ὄγδοο πάλι, μὲ ὅσια ἔργα ἐξάγνισα τὰ χέρια μου.
Ἔνατο, ἔφερα τὴν Τριάδα, Κύριε, στὴ Νέα Ρώμη.
Δέκατο, ἔχω λιθοβοληθεῖ καὶ ἀπὸ φίλους.

μτφρ. Β. Π. ΒΕΡΤΟΥΔΑΚΗΣ

* * *

Προς τον σερβιτόρο που μας εξυπηρετούσε τις προάλλες, και με αφορμή την κουβέντα  μας στο τραπέζι, το ερώτημα της παρακαθήμενης φίλης. «Εσείς, ανησυχείτε για πόλεμο με την Τουρκία;»

Και η απάντηση: «Δεν έχω καιρό να ανησυχώ για τέτοια!»…

Έχουν να πουν ότι οι πόλεμοι κρίνονται στα μετόπισθεν. Αν ισχύει, αυτόν εδώ τον έχουμε ήδη χάσει.

* * *

Η εκλογική κατραπακιά στον Μακρόν, η εκλογική εξαφάνιση των Ciudadanos στην Ανδαλουσία, η κρίση και ο κλονισμός της κυβέρνησης Ντράγκι στην Ιταλία, η νίκη του υποψηφίου της αντισυστημικής αριστεράς στην Κολομβία, όλα αυτά έχουν ένα κοινό σημείο: το αυταποκαλούμενο μετριοπαθές «κέντρο» (τι οξύμωρη ονομασία για τους επιγόνους της πιο ακραίας, της πιο διαλυτικής πολιτικοοικονομικής ιδεοληψίας!) φυλλοροεί.

Οι απανωτές κρίσεις (η ισλαμική τρομοκρατία και οι αποτυχημένοι πόλεμοι για την εξαγωγή της «δημοκρατίας» 2001-2021, χρηματοπιστωτικό κραχ 2008-2010, κρίση χρέους και κρίση του ευρώ 2010-15, μεταναστευτική κρίση 2015-2016, ο Τραμπ και η περιπέτεια του Μπρέξιτ 2016-2020, το φιάσκο της πανδημίας από το 2020 και εντεύθεν, ο ρωσσοουκρανικός και ρωσσοδυτικός πόλεμος, η προϊούσα καταστροφή των πλανητικών οικοσυστημάτων που συρρικνώθηκε ρητορικά σε κλιματική αλλαγή και αυτή ταυτίστηκε αποκλειστικά με την μπίζνα της «πράσινης μετάβασης», η ραγδαία αποδόμηση της παγκοσμιοποίησης από τους ίδιους τους εμπνευστές της, η ανάδυση νέων αντιδυτικών ανταπαιτητών και ιδίως της Κίνας), όλα αυτά δείχνουν ο μεταψυχροπολεμικός ουλτραφιλελεύθερος One World του No Borders και της Pensée Unique (ύπουλες μετωνυμίες όλα τους μιας μασκαρεμένης αμερικανοκίνητης μεταποικιοκρατίας) μάς τελείωσε. Σαν την ολιγόζωη Ηγεμονία των Θηβών στον κλασσικό κόσμο, η λήξασα μεταψυχροπολεμική αμερικανοκρατία αφήνει πίσω της μόνο ερείπια και αποκαΐδια. Και κάπου στον ορίζοντα οι Φίλιπποι, οι Αλέξανδροι και άλλοι τέτοιοι ημιβάρβαροι τρίβουν τα χέρια τους.

Ούτε ενάμιση αιώνα όλον κι όλο δεν κράτησε η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία προτού καταρρεύσει από τα δικά της σφάλματα και ύβρεις. Γιατί να είναι άλλη η μοίρα της πεφωτισμένης Δύσης;

* * *

«Ο Αριστοτέλης λέει ότι αν δώσεις μια μπάλα σ’ ένα παιδί, δεν πα’ να κοστίζει τρεις δεκάρες, αν είναι η καλύτερη στην αγορά, είναι υπόδειγμα μεγαλείου – και το ύφος, είτε στη ζωή είτε στη λογοτεχνία, πηγάζει, νομίζω, από την υπερβολή, απ’  αυτό το κάτι πέρα και πάνω από τη χρησιμοθηρία που σφίγγει την καρδιά. Στα μεταγενέστερα ποιήματά μου το ονομάζω Βυζάντιο, από εκείνη την πόλη όπου οι αχρείαστες μορφές των Αγίων πρόβαλλαν πάνω σε χρυσό ψηφιδωτό φόντο, και ένα τεχνητό πουλί τραγουδούσε πάνω σ’ ένα χρυσόδεντρο εμπρός στον αυτοκράτορα – και σ’ ένα ποίημά μου έχω φανταστεί τα πνεύματα να κολυμπούν, καβάλα σε δελφίνια που σχίζουν τις αισθησιακές θάλασσες, για να χορέψουν στα πλακόστρωτά της.»

W. B. YEATS

* * *

Η εκστρατεία της Δύσης κατά του Πούτιν μοιάζει πολύ με την εκστρατεία της κατά του κορωνοϊού. Μεγάλα λόγια που αποδείχτηκαν κούφια (πολεμάμε για κάθε ανθρώπινη ζωή! πολεμάμε για τις αξίες της ανθρωπότητας!), μελοδραματικά μέτρα που γύρισαν μπούμερανγκ (καθολικές υγειονομικές απαγορεύσεις, σαρωτικές οικονομικές κυρώσεις), δαιμονοποίηση όσων αποτόλμησαν να κάνουν κριτική («ψεκασμένοι!», «πουτινόφιλοι!»). Και στο τέλος, η ουρά στα σκέλια, και το θάψιμο άρον άρον του ζητήματος στη δημοσιότητα.

Το φιάσκο με τον κορωνοϊό κρύφτηκε πίσω από την ανάδειξη του ρωσσικού κινδύνου. Τώρα, ελλείψει νέου εχθρού, ίσως δοκιμαστεί το ανάποδο, η πεισματάρα η πανδημία ίσως χρησιμεύσει ως παραπέτασμα μηντιακού καπνού για να αποσυρθεί το ουκρανικό από τη δημοσιότητα.

* * *

Από τη στιγμή που ένα τρέχον ζήτημα αποκτά περιωπή συμβόλου, από τη στιγμή δηλαδή που η τοποθέτηση ενός εκάστου απέναντί του γίνεται δήλωση ταυτότητας, παραταξιακή διακήρυξη, ομολογία πίστεως σε ένα ιδεώδες, το ζήτημα αυτό γίνεται ουσιαστικά ανεπίλυτο.

Διότι δεν υπάρχει ταυτότητα χωρίς αντιταυτότητα, ορθόδοξος χωρίς ετερόδοξο, ιδεολογία χωρίς αντίπαλο και κόμμα χωρίς εχθρό. Η πολιτική ως πρακτική φρόνηση κινείται πάντοτε στον ενδιάμεσο χώρο, του συμβιβασμού, των προσαρμογών. Το δόγμα όμως, που παριστάνει την απόλυτη Αλήθεια, δεν γίνεται να νερωθεί. Απαιτεί την πλήρη συμμόρφωση του αντιπάλου, ή την εξάλειψή του. Από τον καιρό του Χρυσού Μόσχου τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει σ’ αυτό. Από την εποχή των πρωτοχριστιανικών θρησκευτικών πολέμων, ο ένας μεσσιανισμός συγκρούεται με τον άλλο, χωρίς σταματημό.

Αυτή είναι και η μοίρα των ΗΠΑ, της πιο μεσσιανικής χώρας του κόσμου, σε τόσα και τόσα φλέγοντα: αμβλώσεις, οπλοκατοχή, φορολογία, μετανάστευση, φυλετικές συγκρούσεις, πολιτική ορθότητα, δικαιωματισμός…

Στην πραγματικότητα η χώρα έχει βαλτώσει, την έχει καθηλώσει η διαρκής διελκυστίνδα των δύο ισοδύναμων παρατάξεων που την διεκδικούν. Οι πάντες μαίνονται και ξεφυσούν, αλλά το σκοινί αμφιταλαντεύεται μόλις λίγους πόντους δεξιά ή αριστερά εδώ και δεκαετίες χωρίς να διαφαίνεται οριστική επικράτηση κάποιου.

Γι’ αυτό καμιά σφαγή αθώων, κανένα αδιέξοδο δημοσιονομικό, καμιά νομική βαρβαρότητα δεν πρόκειται να αλλάξει την κατάσταση. Το πολύ, οι αλληλοεξουθενούμενοι πολιτικοί να μολύνουν με τον φανατισμό τους και τον τελευταίο διαμεσολαβητικό μηχανισμό, τη δικαιοσύνη, όπως το βλέπουμε πλέον όλο και πιο φανερά.

Τέτοια είναι όμως η μοίρα κάθε ηθικού οικουμενισμού, κάθε αξίωσης κατοχής της απολύτου αληθείας, κάθε «τελικής λύσης»: η εχθροπάθεια και η μισαλλοδοξία. Αιώνες τώρα, η Δύση δεν λέει να ξεκολλήσει από το πνεύμα των σταυροφοριών.

* * *

«Ιστορικός λόγος», «οραματική ομιλία», «λόγος-παρακαταθήκη», «λόγος-ορόσημο», «ομιλία-ύμνος στη δημοκρατία».

Με τέτοιους τίτλους χαιρέτισε ο ελληνικός τύπος και την ομιλία Ομπάμα στο Φάληρο το 2016 και την ομιλία Μακρόν στην Πνύκα το 2017. Ιστορικές ήταν για τα ΜΜΕ μας και όλες οι ομιλίες του Ζελένσκι στα ξένα κοινοβούλια τους προηγούμενους μήνες – καμιά τριανταριά τουλάχιστον. Κάθε τρεις και λίγο, και ένας «ιστορικός λόγος». Έχουμε ευσυγκίνητους δημοσιογράφους, πώς να το κάνουμε. Βαθείς ιστοριογνώστες προπάντων!

Αναμενόμενο λοιπόν ότι τα ίδια έλεγαν τις προάλλες και για την ομιλία Μητσοτάκη στο (μισοάδειο) Κογκρέσσο. (Εδώ στην Ελλάδα τουλάχιστον. Στο εξωτερικό, μια γύρα στις μεγάλες ιστοσελίδες δείχνει ότι ελάχιστοι πήραν μυρωδιά την ιστορικότητα της περίστασης.)

Τώρα είναι περίπου βέβαιο ότι αν τους ρωτήσετε όλους αυτούς που τα γράφουν όλα αυτά, τι τέλος πάντων είπαν οι προ Μητσοτάκη «ιστορικοί ομιλητές», είναι ζήτημα αν βρεθεί κάποιος να θυμάται μια λέξη.

Ο Μακρόν στην Πνύκα μνημόνευσε, παρερμηνεύοντάς τους μάλλον, δυο τρεις στίχους του Σεφέρη, ο Ομπάμα στο Νιάρχειο σκόνταψε πάνω στο όνομα του Αντετοκούνμπο. Τον Γιάννη ανέφερε και ο πρωθυπουργός μας προκαλώντας την απορία της Προέδρου της Βουλής. (Δεν είναι δα και όλοι μπασκετοφιλοι…)

Ο Σεφέρης, ο Αντετοκούνμπο. Δυο ονόματα που έγραψαν πράγματι, και γράφουν, ιστορία. Όλα τ’ άλλα, λόγια ανεμώλια. Γραμμένα με το δάχτυλο πάνω στο νερό της «επικοινωνίας».

ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ

*