*

του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΗ

Βρίσκομαι σε μια υπέροχη αίθουσα ενός ιστορικού σχολείου. Στην αιχμή απολήξεως της συνέντευξης ερωτώμαι γιατί ένας μαθητής πρέπει να παρακολουθήσει το μάθημά μου. Στο νου μου έρχεται η παιδική μου εικόνα, πολύ πριν η βιολογία έρθει στη ζωή μου.

Μισούσα τον αριθμό δεκατρία επειδή ήταν γρουσούζικος. Δε γνώριζα, όμως, ότι ο Μπ. Φ. Σκίννερ έκλεισε περιστέρια σε κλουβιά που περιείχαν ένα πλήκτρο, το οποίο, όταν πατιόταν από τους ράμφος τους, έστελνε τροφή μες στο κλουβί˙ αγνοούσα ότι ο νους των περιστεριών ανακάλυψε αυτό το μηχανισμό τροφοδοσίας, οπότε τα πτηνά πατούσαν το κουμπί για να σβήσουν την πείνα τους. Όταν, όμως, ο επιστήμονας αποσυνέδεσε την παροχή τροφής από το πάτημα του κουμπιού, τα περιστέρια άρχισαν να συνδέουν άλλες συμπεριφορές τους με την παροχή τροφής. Νόμιζε το περιστέρι ότι το πού κοιτούσε σχετιζόταν με την παροχή τροφής˙ όμως έκανε λάθος. Ο νους του περιστεριού, όπως κι ο νους του ανθρώπου, αναζητά αυθόρμητα συσχετίσεις. Οι λανθασμένες συσχετίσεις είναι οι προλήψεις που όλοι γνωρίζουμε: μοχθηροί αριθμοί, μαύρες γάτες, σπασμένοι καθρέφτες: ανοησίες που η βιολογία αποδόμησε μέσα μου με κρότο.

Μισούσα κάθε πεντάμορφη που απορρίπτει το τέρας. Αγνοούσα, όμως, ότι η έλξη δεν είναι επιλογή, αλλά δύναμη επιβίωσης και πρόκρισης γονιδίων που σχετίζονται με την αντίσταση σε ασθένειες, την αναπτυξιακή σταθερότητα, τη σωματική ευρωστία, κι ότι σχετίζεται άμεσα με τη γενετική ιδιοσυστασία. Το πείραμα της Τζούντιθ Λανγκλουά που έδειξε ότι βρέφη προσηλώνουν στατιστικώς σημαντικά περισσότερο το βλέμμα τους σε προεπιλεγμένες ως ελκυστικές φωτογραφίες ενηλίκων σε σχέση με προεπιλεγμένες ως μη ελκυστικές ζύμωσε μέσα μου ό,τι θεωρούσα σκληρότητα και ξιπασιά σε έναν ωκεανό κατανόησης για εκείνη. Όχι, η πεντάμορφη που απορρίπτει το τέρας δεν ήταν άκαρδη, δεν ήταν καν ελεύθερη, απλώς εν αγνοία της έτεινε να εξυπηρετήσει την επιβίωση του είδους με έναν τρόπο που, παρεμπιπτόντως, πλήγωνε το τέρας.

Μισούσα τα μυρμήγκια. Έμπαιναν από ασύλληπτες χαραμάδες, από αόρατους τόπους μες στην κουζίνα για να κλέψουν σπόρους, απομεινάρια της σαλάτας, ψίχουλα που έπεσαν από το τραπέζι. Αγνοούσα, όμως, ότι τα μυρμήγκια με τη δράση τους αερίζουν το έδαφος και βελτιώνουν τη χημεία του, διασπείρουν φυτικά σπέρματα και επικονιάζουν άνθη. Συνειδητοποιώντας τη συνεισφορά των λιλιπούτειων φίλων στην εικόνα του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε, εγκατέλειψα την παιδική εχθρότητα και στάθηκα με δέος έναντι στην προσφορά τους στο παγκόσμιο οικοσύστημα, που δίχως αυτά είναι αδιανόητο.

Μισούσα τα μικρόβια. Πίστευα ότι μόνο συμφορές και αρρώστιες κομίζουν. Αγνοούσα, όμως, ότι δεκάδες εκατομμύρια διαβητικών λαμβάνουν ινσουλίνη που παρήχθη μέσα σε αυτά, αφού η πληροφορία για την παραγωγή του πολύτιμου φαρμάκου μπορεί να μην περιέχεται στα δικά τους κύτταρα, όμως μπορεί να διαβαστεί και να εκτελεστεί από αυτά με απαράμιλλη επιτυχία. Σ’ αυτήν την ανάγνωση, άλλωστε, που είναι πάντοτε ίδια, αφού ο γενετικός κώδικας είναι σχεδόν καθολικός, δε βασίζονται και τα εμβόλια που δίδουν στα κύτταρά μας οδηγίες για το πώς θα φτιάξουν συστατικά παθογόνων ώστε να γυμνασθεί το ανοσοποιητικό μας στην αντιμετώπισή τους;

Μισούσα τους άπιστους. Αγνοούσα, όμως, ότι η πίστη τους εξέπεσε όταν έμαθαν την ηλικία της γης, την ηλικία της ζωής και είδαν με τα μάτια τους τους προγόνους των οργανισμών να γίνονται νέοι οργανισμοί μέσα στο χρόνο ξεθάβοντας απολιθώματα. Το πενταδακτυλικό άκρο της φάλαινας, οι πνεύμονες του δελφινιού, οι γαλακτοφόροι αδένες της φώκιας με έπεισαν πως ό,τι ζει στο νερό δεν είναι απαραίτητα ψάρι· κι ακόμη περισσότερο, ότι με το εφικτό ταξίδι στο χρόνο, αυτό των απολιθωμάτων, δε ζούσε πάντοτε εκεί.

Η βιολογία αναστοχάζεται συνεχώς μέσα μου τον κόσμο. Δυο συγκρουόμενα κεφάλια με ρωμαλέα κέρατα είναι δυο F35 στον αέρα. Τρεις θυμίνες στη σειρά είναι για όλη τη ζωή μια φαινυλαλανίνη. Όποτε στον άνθρωπο εμφανίζεται ο θεός μες στο κλουβί λιμοκτονεί ένα προληπτικό περιστέρι. Η βιολογία είναι ο λόγος που η πρόζα εξαναγκάζεται σε στίχο. Κι έτσι, αξεχώριστη μέσα μου από την ποίηση, με χαστουκίζει άναυδο, να μην μπορώ να νιώσω την παραμικρή ικανοποίηση τραγουδώντας την.

« Θ ε ο φ ά ν ε ι α »

Δυο συγκρουόμενα κεφάλια με ρωμαλέα κέρατα
είναι δυο F35 στον αέρα.
Τρεις θυμίνες στη σειρά είναι για όλη τη ζωή
μια φαινυλαλανίνη.
Όποτε στον άνθρωπο εμφανίζεται ο θεός
μες στο κλουβί λιμοκτονεί
ένα προληπτικό περιστέρι.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΟΥΖΑΚΗΣ

*