*

του ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

~.~

Σαράντα πέντε χρόνια συμπληρώνονται σε λίγες μέρες από την επίσημη εισδοχή της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ, τη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση. Τρεις υποσχέσεις είχαν λάβει οι Έλληνες, τρεις θετικές εξελίξεις προσδοκούσαν από την ένταξή τους το 1981. Η πρώτη ήταν η βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου, η ενδυνάμωση της οικονομίας και των εισοδημάτων. Η δεύτερη, η στήριξη της διεθνούς θέσης της χώρας, ιδίως έναντι του αναθεωρητισμού της Τουρκίας, που ελάχιστα χρόνια πριν είχε καταλάβει τη βόρεια Κύπρο. Τέλος, αίτημα αυτονόητο αφού οι μνήμες της Χούντας ήταν ακόμη νωπές, οι Έλληνες προσδοκούσαν την εμπέδωση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Και οι τρεις αυτές προσδοκίες αποδείχτηκαν φρούδες. Οικονομικά, η Ελλάδα είναι σήμερα πολύ φτωχότερη από το 1981, συγκρινόμενη με τις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες. Τότε ήμασταν πιο εύποροι από τους Ισπανούς λ.χ., πολύ πιο ευκατάστατοι από τους Πορτογάλους, ενώ απείχαμε παρασάγγες από τις, κομμουνιστικές ακόμη, χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Σήμερα, οι μετρήσεις μάς φέρνουν έσχατους σε αγοραστική δύναμη, κυριολεκτικά στον πάτο. Και αυτό δεν είναι το μόνο. Το 1981 είχαμε ακόμη ισχυρή αγροτική παραγωγή, αξιόλογη βιομηχανία, ελάχιστο δημόσιο χρέος. Σήμερα είμαστε μια καταχρεωμένη χώρα εξαρτημένη από την μονοκαλλιέργεια του τουρισμού.

Ανάλογα ισχύουν για την ασφάλεια της χώρας. Από το 1981 και εντεύθεν, οι τουρκικές διεκδικήσεις όχι μόνο δεν ανασχέθηκαν, αλλά γιγαντώθηκαν κιόλας, φέρνοντάς μας στα πρόθυρα του πολέμου τουλάχιστον τρεις φορές. Η μεν Κύπρος μπήκε και αυτή στην Ένωση, ωστόσο αυτό δεν παρενόχλησε καθόλου την ερωτοτροπία των εταίρων μας με την Άγκυρα. Εμείς υποχρεωθήκαμε να πάρουμε πίσω κάθε βέτο και ένσταση σχετική με τις ευρωτουρκικές σχέσεις, οι Τούρκοι δεν εξαναγκάστηκαν στην παραμικρή υποχώρηση. Στην πράξη, οι ευρωπαϊκοί θεσμικοί μηχανισμοί (τελευταίο παράδειγμα τα επιχειρούμενα, έστω, περί ευρωάμυνας) έγιναν προνομιακό πεδίο της γείτονος διά των οποίων ενισχύουν την πίεση που μας ασκούν. (περισσότερα…)

*

ΑΡΧΑΪΚΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝ

Σαν τις φορές που απ’ τα κλαδιά η αυγή προβάλλει
τ’ άφυλλα ακόμη, μα είν’ η άνοιξη ήδη εδώ:
έτσι κι εκείνου το μαρμάρινο κεφάλι
όλης της ποίησης το φως το αστραφτερό

πώς να εμποδίσει πριν σχεδόν μας θανατώσει;
Γιατί σκιά δεν έχει στη ματιά καμιά,
δάφνες ακόμη δεν τον έχουν στεφανώσει,
κι από τα φρύδια του πολύ κατοπινά

ένας μακρόμισχος ροδώνας θ’ ανατείλει
απ’ όπου πέταλα και φύλλα θα μαδούν
ένα ένα πάνω στα τρεμάμενά του χείλη

που ώς τώρα ανέγγιχτα και λαμπερά σιωπούν
κι άλλο δεν πίνουν παρά το χαμόγελό του,
λες και τραγούδια εμφυσούν στον θείο λαιμό του.

(περισσότερα…)

*

Τον Μάρτιο του 2014, δηλαδή μετά την ανατροπή του νομίμως εκλεγμένου προέδρου Γιανουκόβιτς, τη σφαγή στο Μέγαρο των Συνδικάτων της Οδησσού, την κατάληψη της Κριμαίας από τη Μόσχα και την ένοπλη εξέγερση των Ρωσσοουκρανών στο Ντονμπάς, ο Χέλμουτ Σμιτ, ο σπουδαίος Γερμανός πρώην καγκελάριος, παραχώρησε μια βαρυσήμαντη συνέντευξη στην εφημερίδα Bild. Και δεν μάσησε τα λόγια του για τα γεγονότα στη χώρα του Δνείπερου.

«Η απόπειρα της ΕΕ και της Κομμισιόν να προσαρτήσει την Ουκρανία είναι μεγαλομανία, δεν έχουμε καμία δουλειά εκεί. Οι γραφειοκράτες στις Βρυξέλλες δεν καταλαβαίνουν τι κάνουν. Και εξαναγκάζουν την Ουκρανία να αποφασίσει, ελεύθερα τάχα μου, μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Δεν είναι ώρα αυτή ν΄ ανοίγουμε με ρητορεύματα τον δρόμο προς τον Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και σίγουρα δεν είναι για περισσότερους νατοϊκούς εξοπλισμούς. Αλλά ο κίνδυνος να χειροτερέψει η κατάσταση, όπως τον Αύγουστο του 1914, αυξάνεται μέρα με τη μέρα».

Ο διάδοχος του στη καγκελαρία, Χέλμουτ Κολ, την ίδια εκείνη περίοδο μιλώντας στον Τύπο, συμπλήρωνε στο ίδιο πνεύμα: (περισσότερα…)

*

του ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Καθώς κοντεύουμε πια στο έβγα του Έτους Αναγνωστάκη και των ποικίλων τιμητικών εκδηλώσεων που το συνόδευσαν, προσωπικά συγκρατώ το παράδοξο. Ο προ της «σιωπής» ποιητής, αυτός που το έργο του κατακλείεται, όπως μας είπαν, με τον Στόχο, άντε και με το Περιθώριο ’68-’69, αυτός ο λάλος ποιητής, ο πολυδιαβασμένος και πολυμελετημένος και πολυτραγουδισμένος, επιγόνους σήμερα ποιητικούς δεν διαθέτει. Το ίχνος του στους στίχους που γράφονται στις μέρες μας είναι δυσδιάκριτο, αν υπάρχει καν. Με μία έννοια, ο τελευταίος σημαντικός μαθητής του, μεταστάς πια κι εκείνος, ήταν ο Διονύσης Σαββόπουλος.

Αντιθέτως, ο μετά τη «σιωπή» Αναγνωστάκης, ο εν πολλοίς παραγνωρισμένος σατιρογράφος «Μανούσος Φάσσης» δηλαδή, και ο προσωπικός ανθολόγος της Χαμηλής φωνής, έχει και παραέχει συνεχιστές και επιγόνους. Μαζί του συνδέονται αναπόσπαστα οι δύο σημαντικότερες συλλογικές τάσεις της μετά το 1980 ποίησής μας: αφενός μεν, η επιστροφή των έμμετρων μορφών, αφετέρου δε, η αναβίωση της σάτιρας.

Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης. Η ζωή και το έργο του πρωτοεκδίδεται (σε 3.000 αντίτυπα, παρακαλώ, που εξαντλήθηκαν γρήγορα) το 1987. Η Χαμηλή φωνή. Τα λυρικά μιας περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς το 1990 (επίσης σε 3.000 αντίτυπα). Και η επιρροή που άσκησαν σε μια μεγάλη ομάδα νεώτερων ποιητών, αλλά και σε μερίδα των φιλολόγων και των μελετητών της παλαιότερης ποίησής μας, είναι προφανής. (περισσότερα…)

*

του ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

~.~

1. Ο ΑΥΤΟΠΤΗΣ

Έβλεπα πώς τον έσερναν μπροστά μου
άπνοο, πελιδνό, σχεδόν πνιγμένο·
το σώμα του το μισοβουλιαγμένο
ρίχτηκε σ’ ένα πλάτωμα της άμμου

με τον ναυαγοσώστη από πάνω
να του πιέζει βίαια το στήθος.
Νεαρός πολύ, έμοιαζε με τσιγγάνο·
κρατούσε την ανάσα του το πλήθος.

Δεν ξέρω πόσα πέρασαν λεπτά
αλλ’ όταν επανήλθε ξαφνικά
τινάχτηκε με μια έξαλλη ορμή.
Να ’ταν της πάλης μια χειρονομία;
Ή μια ανεπίγνωστη διαμαρτυρία
που τον τραβήξαν πίσω στη ζωή; (περισσότερα…)

 *

του ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

~.~

Με τον Διονύση Σαββόπουλο τον πρώιμο, εκείνον του Φορτηγού ή του Μπάλλου, σχέση βαθιά ποτέ δεν απόκτησα. Έφηβος δεν τον άκουσα ώστε να με συνδέουν μ’ εκείνον βιώματα σχετικά. Και φοιτητής μετά το 1985 ήμουν απέναντί του κουμπωμένος, σ’ αντίθεση με άλλους που άκουγα τριγύρω μου να τον υμνούν. Τραγούδια σαν κι εκείνα για την ΕΦΕΕ και τις συγκεντρώσεις της ή το Βιετνάμ και το πυρπολημένο του ρύζι ή για τα «κορίτσια τα καημένα» που πληρώνουν «την ασχήμια των γονιών τους» ακούγονταν στ’ αυτιά μου, ήδη τότε, «πολύ ζαχαρωμένα».

Στίχοι σαν το, πρεβερικό την καταγωγή, «μέρα μ’ ήλιο σαν αυτόν / να την τρώει τ’ αφεντικό» ή το συναφές «σ’ ευχαριστώ, ω εταιρεία!» τα αντιμετώπιζα με θυμηδία για την ασπρόμαυρη εικονογραφία τους. Αλλά και άλλα δικά του, όπως το πολυθρύλητο “Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο”, μ’ όλη την αναντίρρητη μουσική τους αξία, μου ακούγονταν παράτονα – κάτι σαν εγκωμιασμός εγκλήματος κατ’ άρθρ. 185 ΠΚ, απ’ αυτούς για τους οποίους διαβάζαμε στα εγχειρίδια του Ποινικού στη Σχολή. Αυτή η μανία μας στην Ελλάδα, σκεφτόμουν, να βλέπουμε τον ήρωα ακόμη και στον κοινό μαχαιροβγάλτη, φτάνει να απειθήσει κατά της Αρχής… Ιδίως το περίφημο «στη φοιτητριούλα που σ’ έχει ερωτευθεί» μου προκαλούσε ευθυμία κάθε φορά που το άκουγα στις παρέες. Όχι γιατί ο Σαββόπουλος είχε άδικο για τους καρεκλοκένταυρους των κομμάτων. Αλλά γιατί ανακάλυπτε έναν «αγνό ενθουσιασμό» στους νεαρούς οπαδούς τους, που φοιτητής όντας, προσωπικά αδυνατούσα να εντοπίσω στο περιβάλλον μου. Προφανώς, οι καιροί είχαν αλλάξει…

Τον δικό  μου Σαββόπουλο έμελλε να τον γνωρίσω το 1989, με το Κούρεμα. Κι έζησα το παράδοξο να με συγκλονίσει ένας ποιητής την ώρα ακριβώς που όλοι γύρω μου τον εγκατέλειπαν. Γιατί βέβαια οι κραυγές εναντίον του είχαν αρχίσει ήδη από τα Τραπεζάκια έξω. Εκείνο το «Εθνική Ελλάδος, γεια σου», η δοξαστική επίκληση των αρχαιοτήτων και της ορθοδοξίας, είχαν ενοχλήσει πολλούς. H μεταστροφή πολλών εναντίον του, σ’ εκείνα τα τραγούδια έχει τις ρίζες του. Στιχουργικά ωστόσο, δεν πήγαιναν πολύ παραπέρα από τη γνωστή ποπουλίστικη σχάση: από τη μια μεριά η Βουλή και οι εκπρόσωποι «έρημοι κι απρόσωποι», κι από την άλλη ο καθαγιασμένος και άμωμος Έλλην, που (περισσότερα…)

*

του ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

~.~

1312
Πετούσαν στα 10.000 πόδια. Τα καύσιμα κόντευαν να σωθούν, οι κινητήρες σε λίγο θα σταματούσαν, ακόμη όμως το αεροσκάφος ανέβαινε. Μάταια αναβόσβηναν τα λαμπάκια του κινδύνου στο έρημο πιλοτήριο. Στην καμπίνα, εμπρός στους ενθουσιώδεις επιβάτες, ο κυβερνήτης με φωνή στεντόρεια απήγγελλε: «Μ’ έναν σκοπό του ταξιδιού – προς τ’ άστρα!»

1412
Σε μια πισίνα ξενοδοχείου, ο ήρωας πασχίζει να σοδομίσει την ερωμένη του. Αποτυγχάνει αλλά ωσάν η διείσδυση να έχει επιτευχθεί, παριστάνει ότι επιτελεί όντως την πράξη. Το επεισόδιο παρμένο απ’ τον Κούντερα. Πισίνες, πισινοί, χουνέρια και πόζες – υπάρχει πιο μεστή περιγραφή της ενεστώσης Ευρώπης;

1512
Τι σόι άνθρωπος ήταν πράγματι, το ψυχανεμίστηκες μόνο όταν αποπειράθηκες να του εκφράσεις τον ώς τότε βουβό θαυμασμό σου. Θυμάσαι την γκριμάτσα του, εκείνη τη στιγμιαία αμφιταλάντευση μεταξύ θεατρικής μετριοφροσύνης και αυθόρμητης έπαρσης. Σαν να σου έλεγε: «Και ποιος είσαι εσύ που με κρίνεις;»

1612
Ο Μπρετόν: «Βγες στο δρόμο μ’ ένα περίστροφο κι άρχισε να πυροβολείς τυχαία στο πλήθος». Ο Μαγιακόφσκι: «Μ’ ένα ρεβόλβερ μοναχά στο χέρι μας και μέσα στο κεφάλι μας τον Λένιν». Και ο Γκαίμπελς: «Όταν ακούω τη λέξη κουλτούρα, απασφαλίζω το Μπράουνινγκ». (Απ’ τα «Μεσοπολεμικά ξεστρατίσματα. Λησμονημένες σελίδες της Ιστορίας»).

1712
«Άραγες νά ’ναι η μοναξιά σ’ όλους τους κόσμους η ίδια;» (Ο ποιητής). «Δισεκατομμύρια πλανήτες περιπλανώνται “ορφανοί”, χωρίς άστρο μητρικό, στο διάστημα.» (Η εφημερίδα).

1812
Ένας περιπλανώμενος δερβίσης κάποτε εισόρμησε στο Βατικανό την ώρα που συνεδρίαζε η Κουρία κι άρχισε να κηρύττει με πάθος. Είναι ασεβής, είπε ένας καρδινάλιος. Είναι εξοργιστικός, είπε ένας άλλος. Του αξίζει ο θάνατος, υπερθεμάτισε ένας τρίτος. Α, είναι απλώς θεοπάλαβος, χαμογέλασε ο ποντίφηκας. Και επιπλέον, μας διασκεδάζει.

(περισσότερα…)

*

Κάθε τοποθέτηση που βλέπει όλη την αλήθεια σε μία μόνο πλευρά, τον νου τον βαθυστόχαστο τον ταράζει και τον καταπονεί.

///

Γιατί τιμούμε τους πεσόντες στους πολέμους; Κανείς μπορεί να επιδείξει το ίδιο απερίσκεπτο θάρρος βουτώντας στην άβυσσο του εαυτού του.

///

Η ύψιστη τέχνη είναι η παραδοσιακή έκφραση μιας ηρωικής και θρησκευτικής αλήθειας, μεταλαμπαδευόμενης από εποχή σε εποχή, τροποποιούμενης κάθε φορά από την ατομική ιδιοφυΐα, αλλά ουδέποτε εγκαταλελειμμένης.

///

Όταν όλα θα ’χουν ειπωθεί, όλα θα ’χουν τελειώσει, δεν θα γνωρίζουμε πια ότι ο δικός μας παραλογισμός είναι καλύτερος από την αλήθεια κάθε άλλου; Γιατί έχει θερμανθεί στις δικές μας εστίες και στις δικές μας ψυχές και είναι τώρα φωλιά για τις αγριομέλισσες της αλήθειας και το δικό τους γλυκύτατο μέλι. Ω ας ξαναρχόσασταν στον κόσμο, αγριομέλισσες!

///

Κάθε νικημένος πειρασμός είναι και ένα νέο απόθεμα ηθικής ενέργειας. Κάθε δοκιμασία που η ψυχή μας υφίσταται και υπομένει καταπώς πρέπει, την εξευγενίζει και την δυναμώνει.

///

Δεν υπάρχουν ξένοι εδώ· μονάχα φίλοι που δεν έχεις ακόμη γνωρίσει. (περισσότερα…)

*

τοῦ ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

~.~

Τὸ ἀνώτερο εἶδος ἱστοριογραφίας εἶναι ἐκεῖνο ποὺ οἱ ἐπαγγελματίες ἱστορικοὶ τοῦ καιροῦ μας τὸ βλέπουν κάπως ἀφ’ ὑψηλοῦ, ἂν δὲν τὸ περιφρονοῦν κιόλας: ἡ κλασσικοῦ τύπου ἀφήγηση, ἐκείνη ποὺ ἐκθέτει γραμμικὰ τὰ συμβάντα, ἡ ἀποκαλούμενη ὑποτιμητικὰ «γεγονοτική». Ἡ πολιτική, στρατιωτικὴ καὶ διπλωματικὴ ἱστορία κυρίως, καὶ τὰ ὑποείδη τους.

Καὶ ὑπερέχει αὐτὴ ἡ ἱστοριογραφία κατὰ πολὺ ἀπὸ τὶς τωρινὲς ἱστορικὲς σχολὲς γιὰ δύο λόγους. Ὁ πρῶτος ἔχει νὰ κάνει μὲ τὰ ἐκφραστικά της μέσα. Ἱστορῶ σημαίνει ἀφηγοῦμαι, διηγοῦμαι, ἀναθιβάλλω καταπὼς ἔλεγε ὁ Κορνάρος. Ἀνακαλῶ χρονικὰ μιὰ ἁλυσίδα συμβάντων, ἀφήνω τὰ ἴδια τα συντελεσθέντα νὰ παρουσιάσουν τὸν ἑαυτό τους, νὰ αὐτοαναλυθοῦν, κρατῶ τὰ συμπεράσματα τὰ δικά μου γιὰ τὸ τέλος καὶ περιορίζω τὶς εἰδικὲς ἔννοιες στὸ ἐλάχιστο.

Οἱ μεγάλοι τῆς ἀφηγηματικῆς ἱστορίας, ἀπὸ τὸν Ἡρόδοτο καὶ δῶθε, ἦταν πρὶν ἀπ’ ὅλα σπουδαῖοι παραμυθάδες, ἦταν τεχνίτες τοῦ λόγου, ἤξεραν νὰ αἰχμαλωτίζουν τὴν προσοχὴ τοῦ ἀναγνώστη, νὰ τὸν τέρπουν μὲ τὸ πιὸ ἁπλὸ μέσο, ἐκθέτοντάς του γραμμικά τα καθέκαστα. Οἱ σημερινοὶ ἱστορικοὶ πάλι, ἀκόμη καὶ οἱ πιὸ εὐφραδεῖς ἀνάμεσά τους, ἐπειδὴ συνήθως ἀναλύουν πολὺ καὶ ἀφηγοῦνται λίγο, ἢ καὶ καθόλου, στὴν καλὴ περίπτωση εἶναι ἐξαίρετοι λόγιοι. Πάει νὰ πεῖ, χαμένοι ἀπὸ χέρι στὴ σύγκριση.

Ὁ δεύτερος λόγος ἔχει νὰ κάνει μὲ τὸν γνωστικὸ πλοῦτο τῆς ἀφηγηματικῆς ἱστορίας. Πλάι στὴ λογοτεχνία, ἡ ἀφηγηματικὴ ἱστορία εἶναι ἡ μόνη ποὺ μελετᾶ στὸ ὠμό, χαοτικό της ξετύλιγμα τὴν ἀνθρώπινη πράξη. Ἄρα καὶ ἡ μόνη ποὺ μπορεῖ νὰ φέρει στὸ φῶς τὴν ἀβυσσαλέα τυχαιότητα ποὺ διέπει τὴ ζωή μας, τὴν ἰλιγγιώδη ἀπροσδιοριστία ποὺ ὁρίζει τὴ μοίρα μας. Ἀλλὰ καὶ τὴν μεγαλειότητα τῶν ἀνθρώπινων παθῶν. (περισσότερα…)