Ημίαιμοι: Λογοτεχνικές αποκρίσεις σε μια έκθεση

του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΡΥΣΟΓΕΛΟΥ

Βρέθηκα στην έκθεση «Crossbreeds» του καλλιτέχνη Αύγουστου Βεϊνόγλου, στον εκθεσιακό χώρο Potential Project (Ανδρέα Μεταξά 25, Εξάρχεια). Είδα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής. Ενώ κοιτούσα, διάβαζα το συνοδευτικό φυλλάδιο: «λείψανα ή ανασκαμμένα ευρήματα», «διασταυρώσεις», «πιθανότητα ενός μέλλοντος, όπου τα μνημεία του θα περιλαμβάνουν και παράξενα υβριδικά ευρήματα». Έτεινα χείρα φιλίας σ’ εκείνους που δεν υπάρχουν πια και ζήτησα βοήθεια από αυτούς που θα έρθουν μετά από εμάς. Τα ίδια τα έργα έγιναν η ζωή μου για όσο βρισκόμουν εκεί. Τέσσερις συγγενείς πίνακες, με διαφορετικά ονόματα αλλά κοινό δόλο, δεν με άφηναν σε ησυχία. Τα ονόματά τους στιγμάτιζαν τον χώρο: «Πράσινο μέρος» («Green place»), «Πρώτη γέφυρα» («First bridge»), «Ρευστή περιοχή» («Flowy place»), «Παλαιά πόλη» («Old city»). Καρδιά μου, είπα, μην ξεγελαστείς, ούτε εσείς μάτια· είναι τοπία, είπα, και όσο διέτρεχα πιο προσεκτικά τη γραφίδα του καλλιτέχνη άρχισαν να φαντάζουν σαν ζωτικά όργανα. Κοίτα καλύτερα, είπε η γυναίκα της ζωής μου και ένας από τους πίνακες «γίνηκεν, ιδέστε / ο μίτος του Θανάτου», τι μεταμορφώθηκε σε ερπετό, και να οι πατούσες, να το φοβερό κεφάλι· όλα αυτά που δεν ήθελα να δω ανακατωμένα μέσα στις περισπούδαστες γραμμές. Θεέ μου, αναφώνησα μέσα στο χαμένο μου μυαλό, κάνε να μην ξυπνήσουν.

Στάθηκα ενεός μπροστά στο γλυπτό «Όχημα» («Vehicle»). Το ξέρεις ποιο είναι αυτό, είπε ο σοφός ερημίτης δίπλα μου, το θυμάσαι που το καβαλίκευε ο Άνθρωπος του Μέλλοντος όταν φυλλομετρούσε τις διαστημικές μεγαλουπόλεις. Πώς το κατάντησε το χώμα και ο καιρός! Το ξέρεις όμως, το ξέρεις, επέμεινε ο σοφός ερημίτης, είναι το άροτρο με το οποίο σκάβαμε εμείς οι φτωχοί το χώμα ενόψει του καύσωνα και κάθε σταγόνα ιδρώτα που έπεφτε στο χώμα αντηχούσε σαν ανώφελη προσευχή. Πώς το κατάντησε το χώμα και ο καιρός! Μα τι λες, μου φώναξε ο σοφός ερημίτης, δεν βλέπεις το κρανίο του ιερού ζώου; Στο περιβόλι που μεγάλωσες και έκανες κουτσό, ανάμεσα στα λάχανα και τα καρότα, στο βάθος δεν θυμάσαι που βλέπαμε το σπήλαιο όπου ζούσε, μέρος χωμένο στα βραχώδη τείχη, μέρος ξεπεταγμένο προς τα ρευστά χωριά μας; Και πέρασαν οι αιώνες, και έγιναν το αμάξι και το άροτρο και το κρανίο ένα αφήγημα, και εμείς ήμασταν κάποτε μαζί τους, μα ιδού που και τα ιερά ζώα και οι θεοί πεθαίνουν κάποτε, και θυμήσου θυμήσου, εκεί έκανες κουτσό, και μην μας ξεχάστε όπως δεν θέλετε να σας ξεχάσουν οι αιώνες και γεια σου τώρα, σ’ αποχαιρετώ! Και ο σοφός ερημίτης εξαφανίστηκε, όπως ήρθε από το παρελθόν και όπως επέστρεψε στο μέλλον· και ρώτησα τη γυναίκα της ζωής μου, πού πήγε ο σοφός ερημίτης, κι εκείνη μου είπε πως δεν ήταν δίπλα μου ποτέ.

λ

Το έργο «Θραύσμα» («Shard») σταμάτησε την καρδιά μου. Ήταν μοιραίο να κατέβω για λίγο στον Κάτω Κόσμο. Εκεί είδα το πρόσωπο. Με θυμάσαι μόνο όταν ψάχνεις να βρεις τον δρόμο για το σπίτι σου – έτσι με μάλωσε. Πάνω από τα αναφιλητά του προσπαθούσα να ρωτήσω αν το θραύσμα ήταν δικό του, ένα πρόσωπο που μόρφασε και γέλασε και σκοτείνιασε μέσα στο θνητό του θέατρο, μα απόκριση καμία. Και πρόσεξα στους μαύρους τοίχους κάτι δάδες που αντί να φωτίζουν έριχναν σκιές και ιδού στο χώμα πάνω πεταμένα θραύσματα, αγγεία και γλυπτά και κίονες, και πιο πέρα ακόμα ένα τεράστιο κρανίο και μου είπε ο ψυχοπομπός πως άνηκε σε κάποιο ζώο μυθικό. Αυτά, λέω, θα τα βρούμε κάποτε, ημίαιμες αλήθειες που θα τις κάνουμε εμείς ολόκληρες, μα αλίμονό μας, δεν είμαστε εμείς το τέλος της βαρκάδας. Πρέπει να συμφιλιωθούμε με τα θραύσματα. Αυτό ας είναι το αντάλλαγμα για να μας ανασκάψουν.

Διαβάζω στο φυλλάδιο: «Δέντρο» («Tree»). Οι φωνές γύρω μου ζυγώνουν, συνασπίζονται, φουντώνουν: Είναι η ζωή, η αλήθεια, το μεγάλο μυστικό, το μυστήριο που δεν πρέπει να λυτρωθεί, το αποτύπωμα του χρόνου, η διαφεύγουσα μνήμη, το χνάρι του μέλλοντος. Τα μάτια μου μετρούν το ανάστημα του έργου, οι παλάμες μου ανοιχτές – μοιάζω με κοσμικό πρόσωπο σε αγιογραφία. Οι φωνές γύρω μου ζυγώνουν, συνασπίζονται, φουντώνουν: Είναι η υπενθύμιση του τέλους, είναι η αναγέννηση και η νέα πνοή, η Τέχνη συναντά τη φύση, η φύση γίνεται η Τέχνη. Στερεώνω το βλέμμα πάνω του, όπως κάποτε ο Θεός το στερέωσε στο χώμα, τη μια στιγμή στην κορυφή, την άλλη στο γερό πάτημα, την άλλη στα γενναία ανοίγματα. Και τότε ξανοίγεται ο νους μου σαν πλησίστιο καράβι, και πώς δεν το είχα δει πιο πριν: είναι φτερά. Και οι φωνές γύρω μου πληθαίνουν και πληθαίνουν, αλλά έχω βρει πια το δικό μου μονοπάτι, εκείνο που θα με οδηγήσει στο δέντρο που φυτεύτηκε για εμένα: «Γεια σου, γιαγιά. Πίστευα πως δεν θα σε ξανάβλεπα στα όρια τούτης της ζωής». Πιο κει ο καλλιτέχνης χαμογελά θωπευτικά.