Eφευρέτης μηχανών, εφευρέτης λέξεων

Σκριπ 25/6/1895 (από http://efimeris.nlg.gr)

του ΗΛΙΑ ΜΑΛΕΒΙΤΗ

Το καλοκαίρι του 1895 παρουσιάστηκε στην Αθήνα, προερχόμενος από την Ινδία, ο Οδυσσεύς Μελαχρινός (Πολίτης έμπορος), ισχυριζόμενος ότι κατέχει τρεις ιδιότητες: εφευρέτης μηχανών, εφευρέτης λέξεων και ποιητής. Το σατιρικό Σκριπ άρπαξε την ευκαιρία και άρχισε χοντρή καζούρα στον αφελή μεν κι αγαθό, αλλά και φαντασμένο εκείνον άνθρωπο. Λίγο πριν μεταβάλλει οριστικά τον σατιρικό χαρακτήρα του, αφιέρωσε δύο φύλλα του στη διακωμώδηση του Οδυσσέα Μελαχρινού, παρουσιάζοντας στο αθηναϊκό κοινό με τρόπο περιπαιχτικό τις παραπάνω ιδιότητές του. Παράλληλα παρουσίασε και ένα-δυο ‘ποιήματά’ του, κυρίως όμως έστρεψε τα πυρά της ανελέητης σάτιράς του προς τους ευτράπελους νεολεκτισμούς τού εξ Ινδίας άρτι αφιχθέντος εμπόρου και φιλόδοξου εφευρέτη λέξεων και ποιητή. Στο φύλλο της 25ης Ιουνίου 1895, το έντυπο έβαλε μάλιστα και τη φωτογραφία του Μελαχρινού, την οποία συνόδευε με τα κάτωθι:

«Προσωπικότητες, οποία η του κ. Μελαχρινού, εισί τόσον σπάνιαι εν τω φιλολογικώ και κοινονικώ ημών ορίζοντι, ώστε το “Σκριπ” υψίστην του θεωρεί ευτυχίαν, όταν κατορθώνη να παρουσιάζη εις τους αναγνώστας του έστω και μίαν τοιαύτην κατά δεκαετίαν. Αλλ’ είνε αδύνατον, διότι αστέρες τοιούτου μεγέθου φαίνονται σπανιώτερον, ως θα ομολογήσωσι πάντες οι μέλλοντες να ευτρυφήσωσιν εις τας ολίγας ταύτας γραμμάς.

Ο κ. Μελαχρινός παρουσιάζεται ενώπιον ημών υπό τρεις ιδιότητες: ως εφευρέτης μηχανών, ως εφευρέτης λέξεων και ως ποιητής. Υπό την πρώτην ιδιότητα εκίνησε πολύ το ενδιαφέρον του μηχανικού κόσμου της Ευρώπης, ουχί δε άπαξ εγένετο λόγος περί των μηχανημάτων του δι’ ων προλαμβάνονται τα δυστυχήματα εν περιπτώσει σιδηροδρομικών συγκρούσεων, δι’ ων διευθύνονται τ’ αερόστατα κατά της φοράς του ανέμου και δι’ ων κατασκευάζονται… τέλεια σιγαρέτα. Αλλά περί τούτων δεν πρόκειται, διότι υποθέτομεν, ότι οι ημέτεροι αναγνώσται εύχονται να μη ευρεθώσιν εις συγκρούσεις σιδηροδρομικάς, έστω και υπό τας προφυλάξεις του κ. Μελαχρινού, και δεν επιθυμούσι να ταξιδεύωσιν εις ύψη δυσθεώρητα εν αεροστάτω βαίνοντι προς εναντίαν του ανέμου διεύθυνσιν, άνευ πηδαλίου. Λοιπόν αντί του ύψους τούτου, ερχόμεθα εις το ύψος της ποιήσεως του κ. Μελαχρινού και αντί των σιδηροδρομικών ανατροπών, εις τας ανατροπάς τας οποίας κάμνει ούτος εφευρίσκων νέας λέξεις, προς μεγάλην λύπην του κ. Ψυχάρη».

Ακολουθεί εν συνεχεία ένα σύντομο βιογραφικό του ανδρός, στο οποίο δηλώνονται όχι μόνον οι εμπορικές του δραστηριότητες στην Ινδία αλλά και η εκκεντρική του ενδυμασία, απομίμηση αποικιακού στυλ (κυκλοφορούσε με κατάλευκα ενδύματα και κάσκα), γεγονός που μάλλον καταδεικνύει έναν αφελή κι άκριτο μιμητισμό απ’ τη μεριά του μα και ενδεχομένως κάποιον φθόνο από τους συμπατριώτες του, (εκφάνσεις αμφότερες μιας καταφανώς επαρχιωτικής μειονεξίας). Παρ’ ότι -δυστυχώς- δεν παρέχονται διευκρινιστικές λεπτομέρειες, από τα όσα συντομογραφικά αναφέρονται για τη δραστηριότητα του Μελαχρινού στη Ινδία, γίνεται φανερό ότι ο φιλόδοξος ποιητής και εφευρέτης νέων λέξεων ήταν ένας από τους ευάριθμους θαρραλέους, ριψοκίνδυνους και (ως επί το πλείστον) ικανούς εμπόρους που αποδύθηκαν στην περιπέτεια πλουτισμού σε μέρη άγνωστα κι απρόβλεπτα. Ας θυμηθούμε άλλωστε πως συμπατριώτες του Θρακιώτες (Αδριανουπολίτες και Φιλιππουπολίτες) έμποροι ήταν οι πρώτοι Έλληνες άποικοι που, με την προστασία και τη στήριξη των Βρετανών, κατάφεραν να εξαπλώσουν τις οικονομικές κι εμπορικές τους δραστηριότητες στην Καλκούτα (και τη Βομβάη) στις απαρχές του 17ου αιώνα, ανοίγοντας τον δρόμο της εμπορικής επιτυχίας στους μεταγενέστερους Ράλληδες και Ντόντηδες, μα και να θεμελιώσουν την ελληνική παρουσία και κοινότητα στον κόλπο της Βεγγάλης (με την κλασσικότροπη εκκλησιά της και το κοιμητήριό της, στην Καλκούτα). Μέλος αυτής της κοινότητας εξάλλου ήταν κι ο πολύς Δημήτριος Γαλανός (του οποίου το έργο εξακολουθητικά και πεισματικά παραμένει άγνωστο και κατ’ ουσίαν αδημοσίευτο στη γενέτειρά του, κι ας την εμπιστεύτηκε ολόψυχα, κληροδοτώντας τα χειρόγραφά του στην Εθνική Βιβλιοθήκη)˙ αυτό όμως το συναρπαστικό κεφάλαιο απαιτεί άλλη, εκτενέστερη κι ενδελεχή -μα και σίγουρα κάθε άλλο παρά σατιρική- διαπραγμάτευση.

«Αλλά πριν παρουσιάσωμεν τον κ. Μελαχρινόν υπό τας δύο του ταύτας ιδιότητας, ανάγκη να είπωμεν ολίγας λέξεις βιογραφικάς του. Την γέννησιν του ποιητού τούτου δεν διαφιλονεικούσιν -ως την του Ομήρου- επτά πόλεις, καίτοι βραδύτερον, όταν η δόξα θα τον φέρη επί των πτερύγων της, είνε ενδεχόμενον να την διαφιλονεικήσωσι ου μόνον επτά, αλλά δεκαεπτά. Ο κ. Μελαχρινός εγεννήθη εν Κωνσταντινουπόλει, εξεπαιδεύθη λαμπρώς και επεδόθη εις το εμπόριον. Τελευταίον διαμένων εν Ινδίαις, εις την χώραν ταύτην της θερμότητος και του ελεφαντόδοντος, ησθάνθη την ποίησιν εγκυμονούσα εν τη κεφαλή του, κατήλθε δε εις Αθήνας, όπως εκτελέση τον φιλολογικόν τοκετόν του. Μετρίου αναστήματος, μάλλον λευκόθριξ, φέρων κατάλευκον ένδυμα και κ ά σ κ α ν περιέρχεται τας οδούς και χαιρετάται παρά πλείστων, οίτινες τον εγνώρισαν και εξετίμησαν της Μούσης του τα εύθυμα προϊόντα. Αλλά δεν είνε τούτο μόνον. Ο εξιδανικευμένος σύλλογος των “Ερασιτεχνών” εν Πειραιεί τω προπαρασκευάζει εκτάκτους τιμάς επί τη αναγνώσει των ποιημάτων του και δύο δράματα του πρόκειται να παρασταθώσι πανηγυρικώς, τουλάχιστον όσον άλλοτε παρεστάθη εν Φαλήρω η “Μάρτυς Αικατερίνη”».

Και περνούν ακάθεκτοι οι συντάκτες στη γνωριμία του κοινού με την ποίηση του Μελαχρινού εξ Ινδιών:

«Ο κ. Μελαχρινός ως ποιητής νεωτερίζει τόσον, ώστε οι στίχοι του καταντούν αγνώριστοι. Δεν είνε ο ποιητής μας εκ των πνευμάτων εκείνων, τα οποία υποτάσσονται εις ρυθμόν και μέτρα. Διατί να υπάρχωσι μόνον δεκαπεντασύλλαβοι; Διότι ευρέθησαν ολίγοι μωροί, οίτινες δεν τολμούν να υπερβώσι τα τεθέντα όρια; Ο κ. Μελαχρινός διέρρηξε τα δεσμά και έταμε νέαν οδόν γράψας ποιήματα και εις δεκαοκτωσυλλλάβους και εις εικοσισυλλάβους. Αλλά δεν είνε τούτο το θαυμαστόν εις τον άνδρα. Μετ’ εκπλήξεως θα μάθη πας τις, ότι ο κ. Μελαχρινός εν διαστήματι 7 μηνών έγραψε 19 χιλιάδας λυρικών στίχων και δύο έμμετρα δράματα! Και τι στίχων; Μεγαλειτέρων, ως είπομεν, των συνήθων κατά 4 ή 6 συλλαβάς!

Περί της ποιήσεως του κ. Μελαχρινού πολλά ηδυνάμεθα ακόμη να είπωμεν, αλλ’ ελλείψει χώρου παραθέτομεν μόνον στροφάς τινας εκ του ποιήματός του “Ο θάνατος του Τσάρου”:

Η ασθένεια του Τσάρου αυτοκράτορος Αλεξάνδρου τρίτου
έφερεν εις την ελληνικήν παροικίαν λύπας πολυθρηνήτου,
όχι μόνον εις τους εν Ρωσσία πολίτας των Μοσχοβιτών,
παρά εις όλην την Ευρώπην και εις τον ξένον λαόν.
………….
Και αυτοί οι κόρακες με το κρακ-κρακ εμοιρολογούσαν,
αι δε χεληδόνες παραζαλισμέναι φυσικώς δεν επετούσαν,
τα δε λοιπά πτηνά ήσαν σαστημένα και τήδε κακείσε διευθύνονται
αι δε αηδόνες και τα κανάρια έπαυσαν να κελαδούσιν και να ηδύνωνται…
………….

Εκ της μικράς ταύτης εικόνος δύναται να κατανοηθή το ύψος του ποιητού.

Εφάμιλλον προς το ποίημα τούτο είνε έτερον υπό τον τίτλον “Αι φαντασίαι μου”. Εις αυτό ο κ. Μελαχρινός έχει πολλάς φιλοσοφικάς αληθείας, αι οποίαι μόνον κατά 1 ή 1½ τοις % εισί ξέναι, ως μας διεβεβαίωσεν ο ίδιος ο ποιητής».

Από εδώ και πλέον η σάτιρα απογειώνεται εκθέτοντας τους νεολογισμούς του Νεοέλληνα Οδυσσέως.

«Εκείνο όμως το έργον, το οποίον θα απαθανατίση τον κ. Μελαχρινόν, είνε η εφεύρεσις νέων λέξεων. Εις την εφεύρεσιν ταύτην έχει καταπληκτικήν ευχέρειαν, ευηρεστήθη δε να μας δώση τινάς εξ αυτών:

Η βελάδα = Εμπροσχιστή.
Ο σπανός = Γενοθήλυξ ή θηλυκοπρόσωπος.
Το βελοσιπέτ =Διπούτροχον (εάν έχη δύο τροχούς) τριπούτροχον (εάν έχη τρεις).
Το παρκ = Δενδροδιασκεδαστήριον, κηποδιασκεδαστήριον.
Ο εφευρέτης λέξεων = Νεοπροαγωγός ή λεξιπροαγωγός.
Το πιάνο = Χορδόκτυπον και ρήμα: χορδοκτυπώ.
Το ρεστοράν = Κοινοτροφείον.

Χιλιάδας τοιούτων λέξεων έχει ο κ. Μελαχρινός, όστις υπεσχέθη ημίν την συνεργασίαν, εφ ω και δημοσία εκφράζομεν την βαθυτάτην ευγνωμοσύνην μας».

Και η ειρωνεία δεν έχει τέλος, προφανώς με την αυθόρμητη σύμπραξη και άλλων Αθηναίων πολιτών:

«Άνδρα τοιούτον τινές των ημετέρων συμπολιτών εσκέφθησαν να χρησιμοποιήσωσι χάριν της πρωτευούσης και απεφάσισαν να τον προτείνωσιν ως υποψήφιον δήμαρχον. Δεν γνωρίζομεν εάν θα δεχθή. Ευχής έργον θα ήτο, διότι εν τοιαύτη περιπτώσει θα έθετε εις εφαρμογήν προς το καλόν της πρωτευούσης όλας τας εφευρέσεις του και ιδίως εκείνην δι’ ης κατασκευάζονται ωραία σιγαρέτα».

Στο φύλλο όμως της 9ης Ιουλίου, αφού βάλουν ένα ποίημα του Οδ. Μελαχρινού στις εσωτερικές σελίδες, συνεχίζουν απτόητοι την κατεδαφιστική γελοιοποίηση τού εν λόγω εφευρέτου νέων λέξεων, παρουσιάζοντας κάποιες επιπλέον νεόπλαστες λέξεις του, αλλά και προβαίνοντας σε ξεκαρδιστικό… γλωσσικό έλεγχο των προτάσεών του, χτυπώντας και πάλι τον σταθερό και προσφιλή τους στόχο, τον Ψυχάρη και τους προταθέντες ‘μαλλιαρικούς’ νεολογισμούς του.

*

Σκριπ, 9/7/1895 (από http://efimeris.nlg.gr)

*

Σκριπ, 9/7/1895 (από http://efimeris.nlg.gr)

«Κακώς αποδίδει το όνομα ε μ π ρ ο σ θ ο σ χ ι σ τ ή εις την βελάδαν. Η γλωσσολογία (Psichari, Essai V. μ. 17) αξιοί πλήρη τα σημαινόμενα υπό των μη εκ συνθήκης λέξεων, η δε β ε λ ά δ α είνε ανοικτή μεν έμπροσθεν, αλλά τουναντίον ο π ι σ θ ο σ χ ι σ τ ή. Άρα η εφεύρεσίς του αντιτίθεται εις την επιστήμην της γλωσσολογίας, ης τας νέας εργασίας αγνοεί φαίνεται ο εφευρέτης. Ως πολύ καταλληλοτέραν αντιπροτείνομεν την λέξιν ο π ι σ θ ι ο κ ρ ύ π τ η.

~·~

Η λέξις σ π α ν ό ς αποδιδομένη δια του γ ε ν ο θ ή λ υ ξ είνε τελεία˙ όσον αφορά όμως το θ η λ υ κ ο π ρ ό σ ω π ο ς ενδοιαστέον, πολλών υπαρχουσών μυστακοφορουσών. Των γονάτων δε φύσει ατρίχων όντων η λέξις π ρ ο σ ω π ο γ ό ν α τ ο ς ή π ω γ ω ν ο γ ό ν α τ ο ς φαίνεται ημίν καλλιτέρα. Εννοείται πόσον καλλιτεχνικώτερον διαρρρυθμίζεται η γλώσσα τού μεν γνωστού Λ η σ τ ά ρ χ ο υ Σ π α ν ο ύ μεταβαπτιζομένου εις Λ ή σ τ α ρ χ ο ν Γ ε ν ο θ ή λ υ κ α της δε Ι σ π α ν ί α ς εις Π ω γ ο ν ο γ ο ν α τ ί α ν.

~·~

Το β ε λ ο σ ι π έ τ ω ς δ ι π ο ύ τ ρ ο χ ο ν έξοχον. Μόνον εάν ανακαλυφθώσι διπούτροχα με οκτώ τροχούς δεν πρέπει να καλώνται ο κ τ α π ο ύ τ ρ ο χ α, δια να μη συμπίπτωσι με τα οκταπόδια.

~·~

Παρατηρήσεις τινες εις το Π ά ρ κ. Η λέξις του κ. Μελαχρινού Δ ε ν δ ρ ο δ ι α σ κ ε δ α σ τ ή ρ ι ο ν προφέρεται Δ ε ν τ ρ ο δ ι α σ κ ε δ α σ τ ή ρ ι ο ν κατά τους επικρατούντας γλωσσολογικούς κανόνας. Αλλά η λέξις περιέχει το αρνητικόν Δ έ ν προ του τ ρ ό όπερ προφερόμενον αντηχεί Δ έ ν – τ ρ ό, σημαίνον ότι εις τα διασκεδαστήρια ταύτα δεν τρώ…γουν. Αλλ’ εάν υπάρχουν, όπως υπάρχουν πανταχού, ζυθοπωλεία παρέχοντα τροφάς; ―Όχι λοιπόν Δ ε ν – τ ρ ο δ ι α σ κ ε δ α σ τ ή ρ ι ο ν το Π ά ρ κ, αλλά Τ ρ ω-δ ι α σ κ ε δ α σ τ ή ρ ι ο ν. Όσοι δε κάθηνται από μακράν και βλέπουν τους τρώγοντας, όπως εν Φαλήρω, ας το καλούν Δ ε ν τ ρ ο δ ι α σ κ ε δ α σ τ ή ρ ι ο ν.

~·~

Καλλίστη η λέξις Χ ο ρ δ ό κ τ υ π ο ν αντί του φραγκικού π ι ά ν ο υ. Προσθέτομεν, ότι η μεν πιανίστρια πρέπει να καλήται Χ ο ρ δ ο ύ ο δε πιανιστής χ ο ρ δ ά ς ή χ ο ρ δ α λ ά ς».

Δεν γνωρίζουμε τι απέγιναν οι χιλιάδες στίχοι του φιλόδοξου νέου Οδυσσέως μα ούτε και αν υπήρξαν επιπλέον νεολογισμοί για την ακριβέστερη έκφραση των πραγμάτων. Το Σκριπ πάντως από της 3ης Σεπτεμβρίου 1895 αλλάζει τον σατιρικό του χαρακτήρα, εκδιδόμενο πλέον ως καθημερινή πολιτική εφημερίδα. Άγνωστη παραμένει και η τύχη του θύματος των πειραγμάτων του, στο τελευταίο πάντως φύλλο του, στις 20/8, το έντυπο αποχαιρετούσε μα κι ενημέρωνε ταυτόχρονα τους αναγνώστες του για τη νέα πορεία του: