Η «Σταύρωση του Χριστού» του Γκρύνεβαλντ

*

του ΚΩΣΤΑ ΑΝΔΡΟΥΛΙΔΑΚΗ

Ο περίφημος πίνακας «Η Σταύρωση του Χριστού» του Γκρύνεβαλντ (περί το 1515) είναι από τις πιο συγκλονιστικές εικόνες στην ιστορία της Δυτικής ζωγραφικής. Ο πίνακας αναπαριστάνει το μαρτύριο του Ιησού δίχως καμιά εξιδανίκευση. Ο Σταυρός καταλαμβάνει επιβλητικά το κέντρο της εικόνας και διαιρεί τον χώρο σε δύο μέρη. Αριστερά, την Παναγία που καταρρέει θρηνώντας την υποβαστάζει ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής, ενώ η Μαρία η Μαγδαληνή προσεύχεται συντετριμμένη στον Εσταυρωμένο. Δεξιά, ο Ιωάννης ο Βαπτιστής δείχνει επιτακτικά προς τον φριχτά βασανισμένο Ιησού, και από πάνω του είναι γραμμένα τα λόγια του: «Εκείνον δει αυξάνειν, εμέ δε ελαττούσθαι» (Εκείνος [ο Κύριος] πρέπει να μεγαλώνει, ενώ εγώ να μικραίνω). (Ιω., 3:30).

Η μεγάλη τέχνη μπορεί να εκφράζει, με τα αισθητά μέσα που έχει στη διάθεσή της –με το σχέδιο και τα χρώματα, με την κίνηση, την έκφραση και την προοπτική- τις ίδιες ή παρόμοιες ιδέες και αλήθειες που συλλαμβάνουν ο νους και η ψυχή, η λογοτεχνία, η θεολογία και η φιλοσοφία. Για την χριστιανική θεολογία (και για τις τρεις ομολογίες αξεχώριστα: ορθόδοξη, καθολική και προτεσταντική) ο Ιησούς αποτελεί την Ενσάρκωση και Ενανθρώπηση του Θεού, τη Σοφία και τον Λόγο Του. Η φιλοσοφία έχει κατανοήσει τον Ιησού με ποικίλους τρόπους, αλλά το σημαντικό είναι ότι οι προσεγγίσεις των φιλοσόφων (τουλάχιστον εκείνων που διάκεινται θετικά προς τον Χριστιανισμό) συγκλίνουν σε εκπληκτικό βαθμό ή ακόμα και εναρμονίζονται.

Ενδεικτικά: Ο Καντ κατανοεί τον Ιησού ως προσωποποίηση του αγαθού, ως ιδεώδες της ηθικής τελειότητας, ως το πρότυπο του ηθικού φρονήματος σε ολόκληρη την ακεραιότητά του αλλά και ως ιδεώδες του Ιερού ή της αγιότητας, ως Εκείνον που «γεννάει την αγάπη, επειδή μιλά όχι ως αρχηγός αλλά ως φίλος των ανθρώπων». Ο Γκαίτε έλεγε:

«Θεωρώ και τα τέσσερα Ευαγγέλια τελείως αυθεντικά, διότι σε αυτά επενεργεί το απαύγασμα ενός ύψους που εκπορευόταν από το πρόσωπο του Χριστού και που ήταν τόσο θεϊκό, όσο φανερώθηκε ποτέ το Θείο επί της Γης. Εάν με ρωτήσουν αν είναι στη φύση μου να επιδείξω στον Ιησού λατρευτικό σέβας, θα πω: Απολύτως! Υποκλίνομαι στον Χριστό ως τη θεία Αποκάλυψη της ύψιστης αρχής της ηθικότητας».

Και τι μπορεί να σημαίνει ο Ιησούς για μας; Ο Χριστός αποτελεί ένα οικουμενικό σύμβολο ότι όλοι υποτασσόμαστε στην κοινή ανθρώπινη μοίρα: στη φθορά, στα δεινά της αρρώστιας και του πόνου, στον θάνατο. Συνάμα εκφράζει την πίστη και την ελπίδα ότι ο κόσμος και η ζωή έχουν νόημα και λόγο υπάρξεως: παρ’ όλες τις αναγκαιότητες που τον καταδυναστεύουν (παρ’ όλη την τρομερή Ανάγκη), ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, ελέγχοντας τη συνείδησή του και μετανοώντας όταν πρέπει, να προσδίδει νόημα πνευματικό στο βίο του και στον κόσμο.

Αποτελεί το σύμβολο και την ενσάρκωση του πνεύματος, του νοητού κόσμου, της ελευθερίας, του ιδεώδους της τελειότητας, της αλήθειας, της ομορφιάς και της δικαιοσύνης, του Απολύτου, «και γιατί φοβάστε να το πείτε: του Θεού» (Κ. Τσάτσος). Ιδίως όμως εκφράζει απαράμιλλα την έμπρακτη αγάπη, τη μέριμνα για τον αναγκεμένο, την κοινωνική δικαιοσύνη, την οικουμενική αλληλεγγύη, τον οίκτο και τη συγχώρηση: «Σήμερον, εάν της φωνής αυτού ακούσητε, μη σκληρύνητε τας καρδίας υμών» (Σήμερα, αν ακούσετε τη φωνή Του, μη σκληρύνετε τις καρδιές σας) (Εβρ. 4, 7 = Ψαλμ. 94,7-8).