~.~
Στην πρώτη από τις δύο βραδιές τις αφιερωμένες στους κλασσικούς του ευρωπαϊκού θεάτρου και την παρουσία τους στη νεοελληνική σκηνή σήμερα, οι Νύχτες του Ιουλίου φιλοξενούν τον ποιητή Στρατή Πασχάλη, μεταφραστή του Ρακίνα και άλλων Γάλλων δραματουργών. Μαζί του συζητούν η Έφη Θεοδώρου, σκηνοθέτιδα και διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, και ο Κώστας Κουτσουρέλης, ποιητής, μεταφραστής και εκδότης του περιοδικού Νέο Πλανόδιον. Αποσπάσματα από το μεταφραστικό έργο του Στρατή Πασχάλη ερμηνεύουν οι ηθοποιοί Στελλίνα Ιωαννίδου και Μιχάλης Βιρβιδάκης.
Θέατρο Κυδωνία Χανίων, Σάββατο 10 Ιουλίου 2021, ώρα 21:30
~.~
ΣΤΡΑΤΗΣ ΠΑΣΧΑΛΗΣ
Γεννήθηκε στην Αθήνα. Απόφοιτος του τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Δημοσίου Δικαίου της Νομικής Αθηνών. Δημοσίευσε δέκα ποιητικές συλλογές (οι τρεις τελευταίες, Εποχή παραδείσου, το 2008, Τα εικονίσματα, το 2013, Μεγάλη Παρασκευή, το 2021), ένα μυθιστόρημα (Ο άνθρωπος του λεωφορείου), ένα βιβλίο με δοκίμια (Ποίηση σε μικρόψυχους καιρούς), ανθολογίες ποίησης και πεζογραφίας (Μ. Καραγάτσης, Ιστορίες αμαρτίας και αγιοσύνης, Α. Παπαδιαμάντης, Σκοτεινά Παραμύθια, Όταν οι άγγελοι περπατούν, ανθολογία πεζού ποιήματος κ.ά.), ένα παιδικό έμμετρο παραμύθι (Τ’ ασημένιο ρομποτάκι με το κόκκινο φωτάκι) και πολλές μεταφράσεις (Ρεμπώ, Εκλάμψεις, Το μεθυσμένο καράβι, Λωτρεαμόν, Μαλντορόρ, Μπερνάρ Νοέλ, Περαστικός απ’ τον Άθω κ.ά.). Το 2003 το σύνολο των έως τότε ποιημάτων του κυκλοφόρησε με τίτλο Στίχοι ενός Άλλου. Μετέφρασε πάνω από είκοσι θεατρικά έργα. Ανάμεσά τους: Ευριπίδη Μήδεια, Ιππόλυτος, Ορέστης (για την Επίδαυρο), Σαίξπηρ Αγάπης Αγώνας Άγονος, Ρακίνα Φαίδρα, Ανδρομάχη, Βερενίκη, Ροστάν Οι Ρομαντικοί, Συρανό, Κλωντέλ Ο Κλήρος του Μεσημεριού, Το ατλαζένιο γοβάκι Κούσνερ-Κορνέϊγ, Φρεναπάτη, Πήτερ Σάφφερ, Το δώρο της Μέδουσας, Ευγένιος Λαμπίς, Οι Τρεισευτυχισμένοι, Τέρενς Μακ Νάλλι, Master Class, κ.ά. Συνεργάστηκε με τους σκηνοθέτες Γιάννη Χουβαρδά, Βίκτωρα Αρδίττη, Στάθη Λιβαθινό, Δημήτρη Τάρλοου, Βασίλη Νικολαΐδη, Εύη Γαβριηλίδη, Γιώργο Θεοδοσιάδη, Αντώνη Καλογρίδη, Έφη Θεοδώρου, Γιάννη Σκουρλέτη, Θέμελη Γλυνάτση, Ρενάτε Τζετ, Γιόσι Βίλλερ, κ.α.. Την περίοδο 2003-04 στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου έκανε τη δραματουργική επεξεργασία της παράστασης Αυτό που δεν τελειώνει Ι, ΙΙ, βασισμένης σε ελληνικά ποιήματα του 20ού αιώνα. Τέλος, μετέφρασε πολλά λιμπρέτα και κείμενα τραγουδιών για το Μέγαρο Μουσικής. Διασκεύασε για τη σκηνή τη Φόνισσα του Α. Παπαδιαμάντη και τους Αθώους του Μπροχ ( θέατρο της οδού Κεφαλληνίας, περίοδος 2011-12-13, 2015-16), τον Τρελαντώνη της Πηνελόπης Δέλτα ( θεάτρο Ακροπόλ, περίοδος 2013-14), καθώς και τη Μεγάλη Χίμαιρα και τον Γιούγκερμαν του Μ. Καραγάτση (θέατρο Πορεία, περίοδοι 2014-15-16, 2019-20) κ.α. Έγραψε, διασκεύασε ή επιμελήθηκε τα κείμενα σε μεγάλες παραγωγές παραστάσεων για όλη την οικογένεια και σε τιμητικά σκηνικά αφιερώματα ( Οι τρεις βασιλοπούλες που λιώναν τα γοβάκια τους, Θησέας και Αριάδνη στο νησί των ταύρων, Μελίνα-όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα, Τρωικός Πόλεμος, Σερσέ λα φαμ – οι γυναίκες στα τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη, Κλείσε στην ψυχή σου την Ελλάδα, Δον Κιχώτης, Η Παναγία των Παρισίων, Οδύσσεια.) Το 2019 παρουσιάστηκε στην οριστική μεταφραστική εκδοχή της η Φαίδρα του Ρακίνα, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και σε συμπαραγωγή με το ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, σε σκηνοθεσία της Έφης Θεοδώρου, στη Μικρή Επίδαυρο, τη Ρωμαϊκή Αγορά και σε υπαίθριους χώρους της Κρήτης. Το 2020 στο θέατρο Πορεία παρουσίασε, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου, την ποιητική σύνθεση Δόξα Κοινή, βασισμένη σε Έλληνες ποιητές. Για την ποίηση και τις μεταφράσεις του έχει τιμηθεί με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης, δύο φορές με το Βραβείο του περιοδικού Διαβάζω, με το Βραβείο «Άρης Αλεξάνδρου», καθώς και με το Βραβείο «Μάριος Πλωρίτης». Το 2016 του απονεμήθηκε από τη γαλλική κυβέρνηση το παράσημο του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά, σουηδικά, βουλγαρικά, αλβανικά, ρουμανικά, κορεάτικα, κ.ά.).
~.~
Αποσπάσματα από τη Φαίδρα του Ρακίνα
ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ
Φίλε, τι ξεστομίζεις ;
Εσύ, που αφότου ανάσανα την καρδιά τούτη ορίζεις,
Αισθήματα ακατάδεχτης, αγέρωχης καρδιάς
Αναίσχυντα ν’ απαρνηθώ τολμάς και μου ζητάς ;
Δεν είναι ότι θήλασα γάλα μιας αμαζόνας
Ό,τι μονάχα μ’ έκανε να είμαι ο αλαζόνας
Που σε ξαφνιάζει. Σ’ ηλικία φτάνοντας πιο μεστή,
Ένιωσα ότι είμαι από γενιά λαμπρή και θαυμαστή,
Όταν εδώ, στο πλάι μου, σ’ άκουγα, γνήσιο φίλο,
Για του πατέρα να μου λες την ιστορία με ζήλο,
Να κρέμομαι απ’ τα χείλη σου, να φλέγεται η ψυχή,
Το έπος ολοζώντανο των άθλων του να ηχεί,
Να βλέπω τον ατρόμητο τον ήρωα να’ ναι ήδη
Παρηγοριά κάθε θνητού για τον χαμό του Αλκείδη.
Τιμωρημένοι οι άρπαγες, πνιγμοί τόσων θηρίων,
Ο Σκείρων, ο Προκρούστης, κι ο Σίνις, κι ο Κερκύων,
Κόκκαλα σκόρπια, ο γίγαντας στη γη της Επιδαύρου,
Ν’ αχνίζει η Κρήτη απ’ το καυτό αίμα του Μινωταύρου.
Μα όταν για πράξεις μου’ λεγες με δόξα λιγοστή,
Αιώνια πίστη ανέμελα παντού να’ χει ορκιστεί :
Πρώτος να κλέβει την Ελένη από τη γη της Σπάρτης,
Των θρήνων της Περίβοιας η Σαλαμίνα μάρτυς,
Και τόσες, που κι ο ίδιος πια πώς να τις θυμηθεί,
Εύπιστες, απ’ το πάθος του είχανε πλανηθεί :
Στους βράχους η Αριάδνη κλαίει και τον καταδικάζει,
Μ’ ευνοϊκότερους οιωνούς τη Φαίδρα εν τέλει αρπάζει.
Και σ’ άκουγα βαρύθυμος, τις πιο πολλές φορές,
Θυμάσαι που σ’ ανάγκαζα γι’ αυτά να μην μου λες,
Πανευτυχής αν γίνονταν να σβήσω από τις μνήμες
Για μια ιστορία υπέρλαμπρη τόσες ανάξιες φήμες ;!
Και τώρα εγώ θα έμπαινα στα ίδια αυτά δεσμά ;
Και οι Θεοί θα μ’ έριχναν τόσο πια χαμηλά ;
Ηδυπαθής θα’ μουν δειλός και περιφρονητέος,
Μια και δεν είμαι εγώ Θησεύς … ο μη κατακριτέος…
Εγώ θηρία αμέτρητα δεν δάμασα ! Λοιπόν,
Δεν έχω το δικαίωμα να σφάλλω σαν κι αυτόν.
Μα έστω κι αν η τόση μου λύγιζε υπεροψία,
Κατακτητή μου θα’ κανα εγώ την Αρικία ;
Τα πλανημένο μου μυαλό δεν θα’ χε θυμηθεί
Αιώνια αντιμέτωποι πως έχουμε βρεθεί ;
Την τιμωρεί ο πατέρας μου με νόμο που’ χει ορίσει
Στ’ αδέλφια της ανίψια αυτή ποτέ να μη χαρίσει.
Από ένα μίσχο ένοχο φοβάται τους βλαστούς,
Και θέλει μες στον τάφο της, μαζί μ’ αυτήν κι αυτούς :
Αιώνια υποταγμένη του κι άκληρη να τη θάψει,
Γι’ αυτήν πυρσός του υμέναιου ποτέ να μην ανάψει.
Και να στηρίξω εγώ εχθρούς της πατρικής του οργής ;
Να γίνω το παράδειγμα του γιου που είναι θρασύς ;
Και βυθισμένη η νιότη μου σ’ έρωτα αλλοπαρμένο….
~.~
ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ
Το θαύμα της αγάπη σας με κάνει κι απορώ,
Που το Θησέα βλέπετε, ακόμα και νεκρό.
Καίει την ψυχή σας σαν φωτιά μ’ αγάπη πάντα νέα.
ΦΑΙΔΡΑ
Ναι, Πρίγκιπά μου, φλέγομαι, λιώνω για τον Θησέα.
Τον αγαπώ, μα όχι όπως ο Άδης τον έχει δει,
Αγαπημένων άπειρων άστατον εραστή,
Που του Θεού πάει των νεκρών την κλίνη ν’ ατιμάσει,
Αλλά πιστό, περήφανο, μ’ αγρίμι να’ χει μοιάσει,
Ωραίο, άγουρο και γητευτή κάθε καρδιάς,
Σαν την εικόνα ενός Θεού, ή όπως βλέπω εσάς.
Είχε το βλέμμα, τη φωνή, και το παράστημά σας,
Ίδια ευγένεια ντροπαλή όπως και στη θωριά σας,
Σαν έσκισε της Κρήτης μας το μαύρο κύμα αυτό,
Των κοριτσιών του Μίνωα ίνδαλμα ποθητό.
Και ο Ιππόλυτος ; Γιατί τότε, χωρίς εκείνον,
Το άνθος απ’ τους ήρωες σύναξε των Ελλήνων ;
Γιατί δεν μπήκατε, παιδί τότε ακόμα, εσείς
Στο πλοίο που έφτασε στην όχθη της δικής μας γης ;
Της Κρήτης το θηρίο εσείς θα είχατε αφανίσει,
Στη δαιδαλώδη φυλακή όπου το είχαν κλείσει,
Και για να λύσει την αβέβαιη περιπλοκή,
Η αδελφή μου θα’ δινε το νήμα μέσα εκεί
Σε σας, μοιραία. Όχι, αφού θα’ χα προλάβει εγώ,
Θα μ’ είχε σπρώξει ο έρωτας απ’ την αρχή σ’ αυτό.
Πρίγκιπα, εγώ, θα ήμουνα, εγώ, η βοηθός
Και μες στου Λαβυρίνθου μας τις κρύπτες οδηγός-
Το μαγικό κεφάλι σας θα’ χα ακριβά πληρώσει !
Ένα νήμα δεν θα’ φτανε, μόνο, για να σας σώσει.
Ερωτευμένη σύντροφος, στην αναζήτησή σας,
Η ίδια εγώ θα ερχόμουνα να πορευτώ μαζί σας,
Κι η Φαίδρα στο Λαβύρινθο αφού θα’ χε χωθεί,
Με σας, ή θα σωζότανε, ή θα είχε χαθεί.
ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ
Θεοί μου ! Τι ; Κυρία μου, ξεχάσατε εντελώς
Πως ο Θησεύς είναι άνδρας σας κι εγώ δικός του γιος ;
~.~
ΦΑΙΔΡΑ, μόνη.
Ω εσύ, την κατάντια μου την αισχρή που κοιτάς,
Αφροδίτη αμείλικτη, τι άλλο θες ; τι ζητάς ;
Με συνέτριψες. Δεν μπορείς να φανείς πιο σκληρή.
Θριαμβεύεις ! τα βέλη σου όλα στόχο έχουν βρει.
Άσπλαχνη, αν θέλει η χάρη σου νέα δόξα ν’ αδράξει,
Χτύπα εχθρό που ως σήμερα δεν έχεις υποτάξει.
Σε αποφεύγει ο Ιππόλυτος, μαζί σου είναι θρασύς,
Μπρος στους βωμούς σου αλύγιστος πάντα, και ασεβής.
Το όνομά σου σαν βρισιά στ’ αυτιά του τα επηρμένα.
Εκδίκηση πάρε, θεά, για σένα και για μένα.
Έρωτα ας νιώσει… Πάλι εδώ τα πόδια σου γυρνάν,
Οινώνη ; Μ’ αποστρέφεται, κι ούτε σ’ άκουσε καν.
~.~
ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ
Για ψέμα τόσο σκοτεινό δίκαιη νιώθω οργή,
Και θα’ πρεπε από μέσα μου η αλήθεια όλη να βγει.
Όμως, κύριέ μου, σ’ αφορά το μυστικό μου. Νιώσε
Το σεβασμό που συγκρατεί τα χείλη μου, και δώσε
Στις έγνοιες σου ανάπαυλα, με την κρίση αρωγό,
Τον βίο μου εξέτασε, σκέψου ποιος είμ’ εγώ.
Όποιος τον νόμο παραβεί μ’ εγκλήματα μεγάλα,
Πριν απ’ αυτά διέπραξε σίγουρα πάντα κι άλλα,
Κι είναι ικανός τα πιο ιερά δίκαια ν’ αθετεί.
Έχει βαθμίδες το έγκλημα όπως κι η αρετή.
Κι ουδέποτε η σεμνότητα κι η πάναγνη ατολμία
Δεν έχει γίνει μονομιάς έσχατη ακολασία.
Θνητός που είναι ενάρετος μια μέρα δεν αρκεί
Για να σκοτώνει δόλια, δειλά να αιμομεικτεί.
Στην αγκαλιά της άσπιλη μ’ ανάθρεψε ηρωίδα,
Το λέει το αίμα στις φλέβες μου, η κάθε του ρανίδα.
Μετά ο Πιτθεύς, απ’ τους βροτούς ο πιο βαθιά σοφός,
Με πήρε από τα χέρια της, μου στάθηκε ταγός.
Δεν θα’ θελα τον άμεμπτο μπρος σου να παραστήσω-
Αν όμως κάποια αρετή μου’ τυχε ν’ αποκτήσω,
Κύριε, είναι ότι απέδειξα, νομίζω, φανερά
Πως ό,τι μου προσάπτουνε το εχθρεύομαι βαθιά.
Αυτός είναι ο Ιππόλυτος που η Ελλάδα έχει γνωρίσει.
Αγρίμι από την αρετή έχω πια καταντήσει.
Όλοι το ξέρουν άκαμπτος πως είμαι και σκληρός.
Το βάθος της καρδιάς μου αμόλυντο είναι όπως το φως.
Κι όμως, λένε ανίερη φωτιά πως μ’ εξουσιάζει….
~.~
ΟΙΝΩΝΗ
Την Αρικία ;
ΦΑΙΔΡΑ
Ω άγνωστο μέλλον μαρτυρικό !
Ποιο άλγος νέο μού κρατά η μοίρα μυστικό !
Όλα όσα υπέφερα, τρόμοι, παραφορές,
Του πάθους μου η μανία, οι τύψεις μου οι φρικτές,
Κι η απόρριψη, σαν μια βρισιά σκληρή, που’ χα υπομείνει,
Μια αμυδρή’ ταν δοκιμή για τούτη την οδύνη.
Αυτοί αγαπιούνται ! μου’ καναν μάγια για να μη δω ;
Πώς έγινε ; Από πότε ; Πού βλέπονταν μέσα εδώ ;
Εσύ το ήξερες. Γιατί να με παραπλανήσεις ;
Γιατί έπρεπε τη φλόγα τους κρυφή να την κρατήσεις;
Τους είδαν να κοιτάζονται συχνά, και να μιλούν ;
Μέσα στα βάθη των δασών πήγαιναν να κρυφτούν;
Αλίμονο ! έσμιγαν οι δυο με πλήρη ελευθερία.
Οι στεναγμοί τους τ’ ουρανού είχαν την ευλογία,
Ποθούσανε, μη νιώθοντας τύψεις, ούτε ενοχές,
Γι’ αυτούς μέρες ξημέρωναν γαλήνιες, φωτεινές,
Ενώ εγώ, το θλιβερό απόβλητο του κόσμου,
Από τη μέρα είχα κρυφτεί, μισώντας και το φως μου.
Μόνον τον θάνατο ως Θεό να εκλιπαρώ τολμούσα,
Και τη στιγμή περίμενα που θα ψυχορραγούσα,
Τροφή μου ήταν η χολή, το δάκρυ μου νερό,
Πονούσα, μα είχα πάντοτε στο πλάι μου φρουρό,
Γι’ αυτό κι η όψη μου άτολμη στους θρήνους να πνιγεί,
Με τρόμο την ολέθρια δοκίμαζε ηδονή,
Και κρύβοντας την ταραχή στο ήρεμο πρόσωπό μου,
Στερούσα κι απ’ τα δάκρυα συχνά τον εαυτό μου.
ΟΙΝΩΝΗ
Τι ωφελεί που μάταια έχουν ερωτευτεί ;
Δεν θα ξανανταμώσουνε….
ΦΑΙΔΡΑ
Μα θ’ αγαπιούνται αυτοί.
Κι ενώ μιλάω εδώ ! τι φρίκη και να το σκεφτείς !
Γελούν με μια μαινάδα οικτρή τρέλας ερωτικής.
Κι από την ίδια εξορία ενώ θα χωριστούν,
Χίλιες φορές ορκίζονται ότι δεν θα χαθούν.
Όχι, μου είν’ αβάσταχτη πληγή τόση ευτυχία,
Οινώνη. Δείξε μου έλεος ! Ζηλεύω με μανία.
Πρέπει η Αρικία να χαθεί. Και του δικού μου ανδρός
Για τη φρικτή της τη γενιά ν’ αφυπνιστεί ο θυμός.
Σε τιμωρίες ήπιες δεν γίνεται να μένει.
Των αδελφών της το έγκλημα εκείνη το υπερβαίνει.
Τυφλή από τη ζήλια μου θα τον εκλιπαρώ.
Τι κάνω ; Που πλανιέται ο νους χωρίς κανένα ειρμό ;
Ζηλεύω ! κι ο Θησέας είναι αυτός που ικετεύω !
Ο άντρας μου είναι ζωντανός, κι άλλον εγώ λατρεύω !
Ποιον άραγε ; Και ποια καρδιά οι πόθοι μου απαιτούν ;
Οι τρίχες μου σηκώνονται, τα χείλη ενώ μιλούν.
Τα εγκλήματά μου, μέχρι εκεί όπου κανείς δεν φτάνει.
Ταυτόχρονα αποπνέω εγώ αιμομιξία και πλάνη.
Τ’ ανθρωποκτόνα χέρια μου, διψούν να εκδικηθούν,
Σ’ αθώο αίμα φλέγονται τώρα να βουτηχτούν.
Δυστυχισμένη ! ακόμη ζω ; κι αντέχω τη μορφή
Ήλιου ιερού, που απ’ αυτόν εγώ έχω γεννηθεί;
Γενάρχης μου είναι των Θεών ο κύριος κι αρχηγός,
Γεμάτα απ’ τους προγόνους μου, το σύμπαν, ο ουρανός.
Πού να κρυφτώ ; Στα έγκατα της γης που είναι σκοτάδι.
Εκεί ; Όπου ο πατέρας μου τη μαύρη υδρία του Άδη,
Τη δέχτηκε απ’ τη μοίρα μας στα χέρια τα αυστηρά,
Και κάθε ωχρό θνητό εκεί ο Μίνωας κρίνει πια ;
Α! πόσο η τρομαγμένη του σκιά θ’ αναρριγεί,
Να στέκει εμπρός στα μάτια του την κόρη του όταν δει,
Να ομολογεί την ενοχή πράξεων μιαρών,
Εγκλήματα ίσως άγνωστα στον κόσμο τον νεκρών !
Μπρος στη φρικτή μου, τι θα πεις, πατέρα, παρουσία ;
Βλέπω απ’ το χέρι σου να πέφτει η τρομερή υδρία,
Βλέπω εσένα ψάχνοντας νέα ποινή σκληρή,
Σαν δήμιο που το αίμα του ο ίδιος τιμωρεί.
Συγνώμη. Έχει το γένος σου στυγνή Θεά αφανίσει.
Αυτή εκδικείται ! Και γι’ αυτό έχω παραφρονήσει !
Αλίμονο ! πάθους φρικτού ντροπή με κυνηγά
Που ουδέποτε η θλιμμένη μου το γεύτηκε η καρδιά.
Κυνηγημένη απ’ τα δεινά ως τη στερνή πνοή,
Αποχωρώ σαν μάρτυρας απ’ την οικτρή ζωή.
Ρακίνας, Φαίδρα, μετάφραση Στρατής Πασχάλης, Κάππα Εκδοτική, 2019
ΝΕΟ ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ 