*

Λογοθεσίες από τον
ΗΡΑΚΛΗ ΛΟΓΟΘΕΤΗ

~

Υποτροπίασα!

Σ’ ένα μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ διαδραματίζεται μια πολύ σπιρτόζικη σκηνή. Ένας ζωγράφος ψάχνει κάποιον συγγραφέα που του έχει υποσχεθεί ένα κειμενάκι για το έντυπο της προσεχούς του εκθέσεως. Μάταια όμως, γιατί ενώ ο καιρός περνά ο συγγραφέας είναι εξαφανισμένος και δεν ανταποκρίνεται σε κανένα από τα αγωνιώδη μηνύματα που θυμίζουν την υποχρέωσή του. Όταν τελικά ο ζωγράφος αποφασίζει να χτυπήσει την πόρτα του αντικρύζει ένα αλλόκοτο θέαμα. Ο συγγραφέας είναι, άλουστος αξύριστος με μια βρώμικη ρόμπα, εμφανώς παραμελημένος ενώ το σπίτι δεν βρίσκεται σε διόλου καλύτερη κατάσταση. Σ’ ένα τραπέζι βρίσκονται αραδιασμένα όλων των ειδών τα ζαμπονικά και μια μεγάλη ποικιλία σαλαμιών. Στο ερωτηματικό βλέμμα του επισκέπτη ο συγγραφέας απολογείται με σκυμμένο κεφάλι: Ε, ναι λοιπόν! Υποτροπίασα! Ξανάπεσα στα αλλαντικά!

Θυμήθηκα τη σκηνή γιατί αυτή τη βδομάδα υποτροπίασα με τη σειρά μου. Ξανάπεσα στα αστυνομικά! Πήρα από μια φίλη δυό σακούλες από δαύτα και ξημεροβραδιάζομαι μαζί τους. Αλλά μη φανταστείτε αστυνομική λογοτεχνία ποιότητος, Πατρίτσια Χάισμιθ, Ρέημοντ Τσάντλερ ή τίποτε ανάλογο σε καλαίσθητες εκδόσεις. Μιλάμε γι’ αυτά τα προχειρογραμμένα, μαζικής παραγωγής αστυνομικά, με την υποτυπώδη πλοκή και τους χοντροκομμένους χαρακτήρες, κακοτυπωμένα συνήθως, μεταφρασμένα στο πόδι και με τόσες περικοπές ώστε να χωρέσουν σ’ ένα βιβλιαράκι τσέπης. Παλιότερα είν’ αλήθεια με τον Δημήτρη Αρμάο συνηθίζαμε, μια-δυό φορές τον χρόνο, να κάνουμε νυχτερινές επιδρομές στην Ομόνοια. Αγοράζαμε κατόπιν προσεκτικής επιλογής ό,τι χειρότερο βρίσκαμε στον πάτο του βαρελιού: κόμικς της κακιάς ώρας, ιστορίες βλακώδους φαντασίας ή διαστημικά σκουπίδια. Ύστερα τα βάζαμε στο πάτωμα με συνοδεία ένα μπουκάλι ουίσκυ, καθόμαστε ανακούρκουδα και ξεκαρδιζόμαστε στα γέλια διαβάζοντας εκ περιτροπής λίγες αράδες απ’ το καθένα. Όταν χάθηκε ο Δημήτρης έκοψα αυτή την αλγεινά διασκεδαστική συνήθεια — έλα όμως που όπως γίνεται σε κάτι θριλεράκια της συμφοράς, τα φαντάσματα κάποτε ξυπνούν και διεκδικούν τα απνευμάτιστα δικαιώματά τους!

Υ.Γ. Και μη με ρωτήσετε για τους συγγραφείς αυτών των φτηνιάρικων αστυνομικών: (περισσότερα…)

*

του ΚΩΣΤΑ ΜΕΛΑ

1.

Η οικονομική ατμομηχανή της Ευρώπης έχει υποστεί σοβαρές βλάβες. Ο κίνδυνος εκτροχιασμού βρίσκεται προ των πυλών. Η Γερμανία βυθίζεται σε μια οικονομική κρίση που περιγράφεται από τη δική της βιομηχανική τάξη ως η μεγαλύτερη και βαθύτερη από την εποχή της επανένωσης. Τρία συνεχόμενα χρόνια ύφεσης –μια πτώση του ρυθμού μεταβολής του ΑΕΠ κατά 0,3% το 2023, 0,2% το 2024 και μια πρόβλεψη για περαιτέρω πτώση 0,1% ή στασιμότητα 0,0% το 2025– σκιαγραφούν μια ζοφερή εικόνα ενός ασθενούς που η αρνητική του επίδραση χαράσσεται στο σύνολο του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Ο αναμενόμενος πενιχρός ρυθμός μεγέθυνσης του ΑΕΠ της ΕΕ κατά 0,8% το 2025 βρίσκεται ουσιαστικά στο χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με τις υπόλοιπες αναπτυγμένες οικονομίες (στοιχεία IMF, World Economy Outlook Απρίλιος 2025).

Αν λάβουμε υπόψη ότι η Γερμανία είναι μακράν η πιο οικονομικά σημαντική χώρα της ΕΕ, ιδίως με το βιομηχανικό της σύστημα και τις στενές διασυνδέσεις εφοδιασμού με πολλές άλλες χώρες της περιοχής, υπάρχει φυσικά λόγος για σοβαρή ανησυχία. Σε όλη την Ευρώπη των 27 μελών, είναι αισθητή μια διάχυτη αίσθηση απαισιοδοξίας για το μέλλον της ηπείρου, παράλληλα με τους πρώτους ήχους των τανκς. Στην καρδιά της κρίσης βρίσκονται αναμφίβολα οι δυσκολίες της Γερμανίας, της μακράν πιο σημαντικής χώρας της Ένωσης.

Η γερμανική οικονομία έχει σημειώσει ελάχιστη μεγέθυνση του ΑΕΠ από το 2019. Η σωρευτική αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ σε διάστημα πέντε ετών είναι μόλις 0,1%. Κατά την ίδια περίοδο, η ευρωζώνη αναπτύχθηκε κατά 4% και οι Ηνωμένες Πολιτείες κατά 12%. Η οικονομική δυσφορία ήταν επίμονη και εκτεταμένη, επηρεάζοντας τις εξαγωγές, την παραγωγή και τις επενδύσεις.

Εργοστάσια σε αδράνεια, παραγγελίες που εξατμίζονται, επενδύσεις που φεύγουν: αυτός είναι ο ομόφωνος θρήνος των βιομηχάνων που αποτελούν την πανίσχυρη Ομοσπονδία της Γερμανικής Βιομηχανίας (BDI). Η βιομηχανική παραγωγή, η καρδιά της δύναμης της Γερμανίας, έχει καταρρεύσει κατά 16% από την κορύφωσή της το 2018. Ζωτικοί και ενεργοβόροι τομείς –ολόκληρη η κραταιά γερμανική χημική βιομηχανία– στραγγαλισμένοι από την εγκατάλειψη του φθηνού ρωσικού φυσικού αερίου που επιβλήθηκε από ανόητες κυρώσεις στη Ρωσία, έχουν δει την παραγωγή τους να μειώνεται κατά το ένα πέμπτο. Ένα κύμα απολύσεων –37.700 μόνο τους πρώτους έξι μήνες του 2025, το χειρότερο ποσοστό από την πανδημία– αδειάζει ολόκληρα εργοστάσια, ιδίως της αυτοκινητοβιομηχανίας, με 20.700 θέσεις εργασίας να χάνονται στον τομέα που ήταν η ναυαρχίδα του «Made in Germany». (περισσότερα…)

*

του ΓΙΑΝΝΗ Α. ΤΑΧΟΠΟΥΛΟΥ

Λίγα χρόνια πριν, προκλήθηκε διαμάχη σχετικά με το αν οι ανά τον κόσμο Έλληνες πολίτες που μένουν εδώ και πολύ καιρό μόνιμα στο εξωτερικό θα πρέπει να διευκολύνονται να ψηφίζουν γιατί η προσέλευση των ψηφοφόρων σε πρεσβείες και προξενεία της Ελλάδας κατά τις εκλογές δεν επαρκεί. Τα επιχειρήματα ήταν του τύπου ότι κάποιοι από αυτούς θα δεθούν με τον Ελληνισμό, είτε επιστρέψουν (π.χ. οι μετανάστες της δεκαετίας του 2010) στην Ελλάδα είτε όχι. Αλλά και επιχειρήματα νομιμότητας.

Δεν είναι κατανοητό ωστόσο για ποιο λόγο όσοι επέλεξαν συνειδητά να ζήσουν και να πεθάνουν αλλού (είτε κατανοούν είτε όχι ότι αυτό επέλεξαν) πρέπει ή θέλουν να ασχοληθούν με τη μοίρα ενός τόπου τον οποίο εγκατέλειψαν για πάντα. Ούτε, αντίστροφα, είναι τόσο κατανοητό το δικαίωμα των νυν νομιμοποιημένων αλλά άλλοτε παράνομων μεταναστών να καθορίζουν με την ψήφο τους τη πορεία του κράτους που το ελληνικό έθνος δημιούργησε για να απαλλαγεί από την ισλαμική-οθωμανική τυραννία – την οποία πολλοί από τους μετανάστες δεν αντιλαμβάνονται διόλου ως τυραννία, ιστορικά, αφού είναι μουσουλμάνοι.

Προφανώς, εδώ δεν γίνεται λόγος για νόμους, ούτε βρισκόμαστε στο επίπεδο των δικαιωμάτων, των κανονιστικών διατάξεων κ.λπ. Οι υπέρμαχοι του να ψηφίζουν οι μεν και οι δε έχουν σαφέστατα την πολιτική δύναμη. Γιατί να μην νομοθετήσουν να ψηφίζουν στο μέλλον και τα τρισέγγονα όσων χάθηκαν εδώ και δεκαετίες μέσα στην αμερικανική χοάνη όπως τόσοι άλλοι Ευρωπαίοι, έχοντας π.χ. έναν έλληνα προπαππού; Ή πάλι, γιατί όχι στο μέλλον να μην ψηφίζει και ο τώρα γνωστός στις ελληνικές αρχές ως Αμπντούλ αλλά ορθότερα ως Γιουσούφ ο οποίος μπορεί να γεννήθηκε στη Συρία αλλά μπορεί και στο Αφγανιστάν το 2005 αλλά ίσως και το 2000; Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι αλληκατηγορούνται αναμεταξύ τους οι υποστηρικτές των δυο αντιλήψεων (να πολιτογραφηθούν / ψηφίζουν οι αλλοδαποί της Ελλάδας, και να διευκολυνθούν να ψηφίζουν οι μόνιμα και επί δεκαετίες διαμένοντες στο εξωτερικό έλληνες πολίτες του εξωτερικού), χωρίς να βλέπουν ότι και των δυο οι απόψεις έχουν αιτιολογία μόνο πολιτική. Είναι τόσο αξιοπερίεργο το γεγονός ότι στα ευρωψηφοδέλτια του κυβερνώντος κόμματος βρίσκονται Έλληνες ανά τον κόσμο, τη Ν. Υόρκη, το Λονδίνο κ.α. αλλά κανένας Κύπριος που μένει μόνιμα στην Κύπρο, έναν ανέκαθεν, αλλά τώρα τουρκοκρατούμενο, ελληνικό τόπο (και τέτοιος δεν είναι καμμία ελληνική παροικία στη Δύση), όσο αξιοπερίεργο είναι το γεγονός ότι σε άλλες εκλογές στα ψηφοδέλτια πολλών αριστερών κομμάτων βρίσκονται πολλοί αλλοδαποί υποψήφιοι σε μια επίδειξη διεθνισμού. (περισσότερα…)

*

του ΒΑΓΓΕΛΗ ΚΑΛΦΟΠΟΥΛΟΥ

Ένα παράδοξο σύνθημα πλανάται πάνω από τις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις: GO HOME! ΓΥΡΙΣΤΕ ΣΠΙΤΙΑ ΣΑΣ! Στόχος και παραλήπτης του είναι συνήθως είτε οι μετανάστες/πρόσφυγες είτε, πιο πρόσφατα, οι τουρίστες. Είναι ο μαζικός τουρισμός που βιώνεται στα πρώτα μεταπανδημικά χρόνια απλώς ένα φαινόμενο που γεννήθηκε από την πανδημία; Ή μήπως υπάρχει μια ουσιαστικότερη σύνδεση που κάνει τόσο τον υπερτουρισμό όσο και τη μετανάστευση να ανάγονται σε μια κοινή ρίζα; Κι αν ναι, ποια είναι αυτή;

Ακολουθώντας τον Πολωνό κοινωνιολόγο Ζίγκμουντ Μπάουμαν μπορούμε να συγκατανεύσουμε στο ότι πρόκειται για ανθρώπινες συνέπειες της παγκοσμιοποίησης. Στο ομότιτλο βιβλίο του αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στη διάκριση ανάμεσα στον τουρίστα και τον πλάνητα, διάκριση που θεωρεί ότι ορίζει τη μετανεωτερική κοινωνία που χαρακτηρίζεται σε όλα τα επίπεδα, μπορεί να πει κανείς, από την κινητικότητα. Η διαφορά ανάμεσα στους δύο τύπους, τον τουρίστα και τον πλάνητα, έγκειται στο ότι ο πρώτος μετακινείται εθελούσια ενώ ο δεύτερος εξαναγκάζεται λόγω των συνθηκών στις οποίες ζει[1]. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μπάουμαν συγκαταλέγει ανάμεσα στους πλάνητες και τα θύματα του λεγόμενου «εξευγενισμού» των γειτονιών, gentrification επί το ελληνικότερο. Η στεγαστική κρίση που παρατηρείται αλλά και η αύξηση του κόστους διαβίωσης, φαινόμενα που πλήττουν κυρίως τους τοπικούς, μη μετακινούμενους, πληθυσμούς, είναι απότοκα του μαζικού τουρισμού. Οι πλάνητες, στοιβαγμένοι είτε σε νέες, φτηνότερες γειτονιές, είτε σε κέντρα φιλοξενίας (μεταναστών, προσφύγων, ηλικιωμένων) δένονται στον νέο τόπο τους, χωρίς επιλογή μετακίνησης, εκτός κι αν εκ νέου αναγκαστούν. Η δε σχέση των τουριστών με τους πλάνητες είναι μια αμφίδρομη σχέση μιας και

«Οι τουρίστες τρέμουν τους πλάνητες για τον ίδιο λόγο που οι πλάνητες έχουν τους τουρίστες ως γκουρού και είδωλα: στην κοινωνία των ταξιδιωτών ο τουρισμός και η αλητεία (vagrancy) είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος»[2]. (περισσότερα…)

*

Μετάφραση: Ἕλενα Σταγκουράκη

Ἡ ἔννοια τοῦ φιλελευθερισμοῦ εἶναι τόσο εὐρεία καὶ περιλαμβάνει τόσο ἑτερογενῆ μεταξύ τους στοιχεῖα, ὥστε γεννᾶται τὸ ἐρώτημα ἂν ἀποτυπώνει ἐντέλει ἐπαρκῶς τὰ κύρια γνωρίσματα τῆς πολιτικῆς αὐτῆς κοσμοθεώρησης. Ὅμως, ἄν δὲν πρόκειται γιὰ συνεκτικὴ ἔννοια ποὺ συνδέει τοὺς φιλελεύθερους ὅλων τῶν ἀποχρώσεων μεταξύ τους, περὶ τίνος πρόκειται; Εἶναι δυνατὸν νὰ δοῦμε τὸν φιλελευθερισμὸ ὡς ζητήμα καρδιᾶς;

Οἱ φιλελεύθεροι χωρίζονται σὲ διάφορες ἐπιμέρους κατηγορίες: πιστοὶ καὶ ἀθεϊστές, αἰσιόδοξοι καὶ ἀπαισιόδοξοι, ὑποστηρικτὲς τοῦ Κὰντ ἢ τοῦ Μίλλ, εἴρωνες ἢ ἠθικολόγοι. Ὁ συνδετικὸς κρίκος ὅλων αὐτῶν τῶν διαφορετικῶν ἀνθρωπότυπων συνίσταται ὅμως σὲ κάτι διαφορετικό ἀπὸ αὐτές τους τὶς ἰδιότητες: τὴν ἱκανότητά τους νὰ μπαίνουν στὴ θέση ὅσων ὑποφέρουν. Οἱ φιλελεύθεροι παρακινοῦνται εὐκολότερα νὰ ἀντιδράσουν ἐμπρὸς στὴ βία, τὸν ἐξευτελισμὸ ἢ τὴν ἀδικία ἀπ’ ὅ,τι οἱ συντηρητικοί. Μπορεῖ νὰ μὴν συμμερίζονται τὴν ἴδια κοσμοθεώρηση, ὡστόσο τοὺς ἑνώνει ἡ συναισθηματικὴ ἀντίδραση. Ὁ φιλελευθερισμὸς εἶναι ζήτημα καρδιᾶς ὄχι πνεύματος. Ὁ τρέχων ὑποτιμητικὸς χαρακτηρισμὸς ποὺ χρησιμοποιοῦν οἱ συντηρητικοὶ στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες γιὰ τοὺς φιλελεύθερους εἶναι ἐνδεικτικός: «do-gooding bleeding hearts», κάτι σὰν «πονόκαρδες ἀδερφὲς Τερέζες».

Οἱ ἀπόπειρες νὰ θεμελιωθεῖ ὁ φιλελευθερισμὸς πάνω σὲ φιλοσοφικὴ βάση ἀστοχοῦν. Τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα λ.χ. ὑπῆρχαν δοῦλοι ἴσως ἦταν κάτι ἐσφαλμένο, ὄχι ὅμως καὶ παράλογο. Εἶναι ἀδύνατο νὰ ἀποδείξουμε ὅτι ἡ δουλεία ὑπῆρξε ἱστορικὸ σφάλμα ἐπὶ τῆ βάσει ἀρχῶν τῶν ὁποίων ἡ ἰσχὺς εἶναι προφανὴς σὲ κάθε σκεπτόμενο ἄτομο κάθε ἐποχῆς καὶ κάθε τόπου. Ἐμεῖς, οἱ σύγχρονοι Εὐρωπαῖοι καὶ Ἀμερικανοί, ὑπερέχουμε ὅντως τῶν δουλοκτητῶν τοῦ παρελθόντος, ὅπως ὁ Περικλῆς καὶ ὁ Τόμας Τζέφφερσον, ἢ τοῦ παρόντος, ὅπως κάποιοι φύλαρχοι στὴ σημερινὴ Ἀφρική. Ὡστόσο, δὲν διαθέτουμε οὔτε καλύτερα συστήματα πίστεως οὔτε ὀρθότερη κρίση. Ἁπλῶς, εἴμαστε περισσότερο ἀπὸ ἐκείνους σὲ θέση νὰ συμμεριστοῦμε τὴν κατάσταση τῶν σκλάβων.

Ἑξαιρουμένων τῶν παθολογικῶν περιπτώσεων, καθένας δύναται νὰ συμπάσχει. Καθένας μοιράζεται τὸν πόνο τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειάς του ἣ τῶν φίλων του. Οἱ δουλοκτῆτες συμμερίζονται τὶς ἀτυχίες τῶν ἄλλων δουλοκτητῶν, ὅπως καὶ οἱ βασανιστὲς ἐκεῖνες τῶν συναδέλφων τους. Παρὰ ταῦτα, στὶς περισσότερες κοινωνίες καὶ στὶς περισσότερες ἐποχὲς τῆς ἱστορίας τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ζωὴ ὑπῆρξε ὑπερβολικὰ δύσκολη καὶ ἀβέβαιη, ὥστε νὰ ἐπιτρέπει στὸν ἄνθρωπο νὰ διευρύνει τὴ συμπάθειά του ὥστε νὰ περιλάβει καὶ ἐκείνους ποὺ διέφεραν πολὺ ἀπὸ τὸν ἴδιο. Στοὺς δυὸ αἰῶνες ποὺ ἀκολούθησαν τὴ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση, ἡ κατάσταση τῆς μεσαίας τάξης στὴν Εὐρώπη καὶ τὴν Ἀμερικὴ ἐπέτρεψε σὲ πολλοὺς ἀκριβῶς αὐτό. Δὲν τίθεται βεβαίως ζήτημα ξαφνικῆς μεταστροφῆς τῶν μελῶν τοῦ ἀνθρωπίνου εἴδους καὶ προσχώρησής τους στὴ θεωρία τοῦ Κὰντ ποὺ θέλει τὸν ἄνθρωπο σκοπὸ καὶ ὄχι ταπεινὸ μέσο. Ἁπλῶς οἱ ἄνθρωποι, χάρη στὶς δικές τους πιὸ ἄνετες πλέον συνθῆκες διαβίωσης, ἔγιναν περισσότερο εὐαίσθητοι, περισσότερο γενναιόδωροι. Τοὺς ἐπετράπη ἔτσι νὰ θεωροῦν ἰσάξιο κάποιον, ἀκόμη καὶ ἐντελῶς διαφορετικὸ ἀπὸ τοὺς ἴδιους, ἐφόσον μετέχει τῆς κοινῆς ἀνθρώπινης μοίρας. Γιὰ νὰ μνημονεύσουμε τὰ λόγια τοῦ φιλοσόφου Πῆτερ Σίνγκερ, «διεύρυναν τὸν κύκλο τοῦ «Ἐμεῖς»». (περισσότερα…)