*

του ΓΙΑΝΝΗ Α. ΤΑΧΟΠΟΥΛΟΥ

Λίγα χρόνια πριν, προκλήθηκε διαμάχη σχετικά με το αν οι ανά τον κόσμο Έλληνες πολίτες που μένουν εδώ και πολύ καιρό μόνιμα στο εξωτερικό θα πρέπει να διευκολύνονται να ψηφίζουν γιατί η προσέλευση των ψηφοφόρων σε πρεσβείες και προξενεία της Ελλάδας κατά τις εκλογές δεν επαρκεί. Τα επιχειρήματα ήταν του τύπου ότι κάποιοι από αυτούς θα δεθούν με τον Ελληνισμό, είτε επιστρέψουν (π.χ. οι μετανάστες της δεκαετίας του 2010) στην Ελλάδα είτε όχι. Αλλά και επιχειρήματα νομιμότητας.

Δεν είναι κατανοητό ωστόσο για ποιο λόγο όσοι επέλεξαν συνειδητά να ζήσουν και να πεθάνουν αλλού (είτε κατανοούν είτε όχι ότι αυτό επέλεξαν) πρέπει ή θέλουν να ασχοληθούν με τη μοίρα ενός τόπου τον οποίο εγκατέλειψαν για πάντα. Ούτε, αντίστροφα, είναι τόσο κατανοητό το δικαίωμα των νυν νομιμοποιημένων αλλά άλλοτε παράνομων μεταναστών να καθορίζουν με την ψήφο τους τη πορεία του κράτους που το ελληνικό έθνος δημιούργησε για να απαλλαγεί από την ισλαμική-οθωμανική τυραννία – την οποία πολλοί από τους μετανάστες δεν αντιλαμβάνονται διόλου ως τυραννία, ιστορικά, αφού είναι μουσουλμάνοι.

Προφανώς, εδώ δεν γίνεται λόγος για νόμους, ούτε βρισκόμαστε στο επίπεδο των δικαιωμάτων, των κανονιστικών διατάξεων κ.λπ. Οι υπέρμαχοι του να ψηφίζουν οι μεν και οι δε έχουν σαφέστατα την πολιτική δύναμη. Γιατί να μην νομοθετήσουν να ψηφίζουν στο μέλλον και τα τρισέγγονα όσων χάθηκαν εδώ και δεκαετίες μέσα στην αμερικανική χοάνη όπως τόσοι άλλοι Ευρωπαίοι, έχοντας π.χ. έναν έλληνα προπαππού; Ή πάλι, γιατί όχι στο μέλλον να μην ψηφίζει και ο τώρα γνωστός στις ελληνικές αρχές ως Αμπντούλ αλλά ορθότερα ως Γιουσούφ ο οποίος μπορεί να γεννήθηκε στη Συρία αλλά μπορεί και στο Αφγανιστάν το 2005 αλλά ίσως και το 2000; Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι αλληκατηγορούνται αναμεταξύ τους οι υποστηρικτές των δυο αντιλήψεων (να πολιτογραφηθούν / ψηφίζουν οι αλλοδαποί της Ελλάδας, και να διευκολυνθούν να ψηφίζουν οι μόνιμα και επί δεκαετίες διαμένοντες στο εξωτερικό έλληνες πολίτες του εξωτερικού), χωρίς να βλέπουν ότι και των δυο οι απόψεις έχουν αιτιολογία μόνο πολιτική. Είναι τόσο αξιοπερίεργο το γεγονός ότι στα ευρωψηφοδέλτια του κυβερνώντος κόμματος βρίσκονται Έλληνες ανά τον κόσμο, τη Ν. Υόρκη, το Λονδίνο κ.α. αλλά κανένας Κύπριος που μένει μόνιμα στην Κύπρο, έναν ανέκαθεν, αλλά τώρα τουρκοκρατούμενο, ελληνικό τόπο (και τέτοιος δεν είναι καμμία ελληνική παροικία στη Δύση), όσο αξιοπερίεργο είναι το γεγονός ότι σε άλλες εκλογές στα ψηφοδέλτια πολλών αριστερών κομμάτων βρίσκονται πολλοί αλλοδαποί υποψήφιοι σε μια επίδειξη διεθνισμού. (περισσότερα…)

*

του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΡΥΣΟΓΕΛΟΥ

Ο χρόνος κυλά και το ρεύμα του παρασύρει τις παλιές σημασίες και μαζί με τα νέα συστήματα ιδεών αφήνει να αναδυθούν στην επιφάνεια καινούργιες. Τα «δικαιώματα του Θεού» έδωσαν τη θέση τους στα «ατομικά δικαιώματα του ανθρώπου», το ουσιοκρατικό «κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν» της Εκκλησίας των πιστών το διαδέχθηκε ο φυσιοκρατικός υπαρξισμός της μονάδας. Εντούτοις στην Ελλάδα τα προνεωτερικά δικαιώματα αρνήθηκαν να χαθούν στη λήθη της Ιστορίας για χάρη των νεωτερικών αντιπάλων τους. Η κραταιή παράδοση συνυπάρχει, άλλοτε με όρους δημιουργικής αλληλεπίδρασης και άλλοτε σε συνθήκες σφοδρής σύγκρουσης, μέσα στον νου των Νεοελλήνων. Πώς μπορούμε να μιλάμε για οποιοδήποτε φλέγον κοινωνικό ζήτημα όταν δεν λαμβάνουμε υπόψη ότι η σύγχρονη ελληνική σκέψη μοιάζει στην καλύτερη περίπτωση με χωνευτήρι, συνηθέστερα όμως με πεδίο μάχης;

Μα πρώτα από όλα ἡ τῶν ὀνομάτων ἐπίσκεψις: Ο Ψαλμός 118 στην Παλαιά Διαθήκη αποτυπώνει ποιητικά την αγωνιώδη προσπάθεια του πιστού να φανεί αντάξιος των δικαιωμάτων του Θεού (5: ὄφελον κατευθυνθείησαν αἱ ὁδοί μου τοῦ φυλάξασθαι τὰ δικαιώματά σου· 8: τὰ δικαιώματά σου φυλάξω· 12: δίδαξόν με τὰ δικαιώματά σου κλπ.). Η λέξη υποδηλώνει εδώ τις προσταγές του Θεού στον άνθρωπο, μιλάμε άρα για την υποχρέωση που έχει το δημιούργημα απέναντι στον Δημιουργό του. Ωστόσο, το γεγονός της Πτώσης περιπλέκει τα πράγματα και βρίσκει τελικά τον άνθρωπο σε έναν συνεχή αγώνα για να υπερβεί την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει στην παρούσα ζωή, με σκοπό την επάνοδο του στην πρότερη συνθήκη του, ως κοινωνού του θεϊκού σχεδίου. Τα δικαιώματα της νεωτερικότητας δεν είναι τέτοιου είδους· αυτά παρέχονται από τη φύση στον άνθρωπο από τη στιγμή της γέννησής του και τον συντροφεύουν καθ’ όλη τη διάρκεια της υλικής του ύπαρξης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο παρατηρούνται και άλλες σημασιολογικές μεταθέσεις καθώς περνάμε από το ένα σύστημα στο άλλο, και μάλιστα σε ακρογωνιαίες λέξεις. Επί παραδείγματι, η κεντρικότατη χριστιανική έννοια της φιλανθρωπίας, εγγενές χαρακτηριστικό του ίδιου του Χριστού και κατά συνέπεια οποιουδήποτε πιστού επιθυμεί να πολιτεύεται «χριστομίμητα», μετενσαρκώνεται στην αποϊεροποιημένη ανακούφιση του συνανθρώπου, ο οποίος, όπως και εμείς, έχει σε τούτη τη ζωή το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια.

Στην ελληνική κοσμοθεωρία τα δικαιώματα κατέχουν φυσιολογικά κεντρική θέση. Το παράδοξο είναι ότι η ύλη που περιβάλλει το κέντρο δεν διακρίνεται από σταθερότητα· πρόκειται περισσότερο για μία εύπλαστη μάζα μέσα στην οποία συνυπάρχουν και συγκρούονται παραδοσιακά και νεωτερικά στοιχεία, προερχόμενα από διαφορετικά συστήματα θεώρησης πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη. Κάθε ένα από αυτά έχει τους θεωρητικούς του, καθώς και τους δημόσιους υποστηρικτές του. Η ιδιωτική σφαίρα διαφέρει – άλλοι προσχωρούν στις τάξεις ενός εκ των δύο, ενώ άλλοι δέχονται επιρροές εξ αμφοτέρων. Καλό είναι πάντως να έχουμε υπόψη μας ότι ακόμα και όσοι διατρανώνουν την άθεη προοδευτικότητά τους έχουν, έστω και εν αγνοία τους, τον σπόρο της προνεωτερικότητας μέσα τους. Αλήθεια, υπάρχει κάποιος ανάμεσά μας που σκάβοντας στα τρίσβαθα της συνείδησής του θα αρνιόταν τη δωρεάν ιατρική περίθαλψη στον συνάνθρωπό του; Και όμως, σε χώρες τις πεφωτισμένης Δύσης κατά τη διάρκεια της πανδημίας υπήρχαν φωνές που υποστήριζαν ότι οι αρνητές του ιού κόβιντ και οι αντιεμβολιαστές δεν θα έπρεπε να δικαιούνται νοσηλείας. Στα καθ’ ημάς, η χριστιανική φιλανθρωπία, απόρροια των δικαιωμάτων του Θεού, δεν αποδιώχνεται εύκολα από το συλλογικό υποσυνείδητο. (περισσότερα…)

*

ΠΕΡΑΣΤΙΚΑ & ΠΑΡΑΜΟΝΙΜΑ | 07:23
Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Ενάμιση αιώνα έζησε ο Δημοτικός Κήπος των Χανίων, έργο του θρυλικού Ρεούφ Πασά, με το χώμα του. Όχι πια. Η τελευταία «ανάπλαση» απέδωσε ό,τι αποδίδουν συνήθως οι αναπλάσεις στην Ελλάδα του 21ου αιώνα: μια απέραντη τσιμεντάδα… Δεντράκια φυλακισμένα, χοντρά μπετονένια στηθαία, μια ασπράδα εκτυφλωτική που αντανακλά τον ήλιο και τη θερμότητα και ειδικά αυτές τις μέρες διώχνει τους πάντες. Ακόμη και το χαλίκι του ιστορικού Καφενείου κάτω από τα πυκνόφυλλα δέντρα σαρώθηκε, τσιμέντο κι εκεί. Ακόμη και η παλιά κρήνη ενόχλησε και ξηλώθηκε. Πολλά δέντρα κόπηκαν κι όσα απέμειναν κλαδεύτηκαν ανηλεώς. Πώς το έγραφε ο Σεφέρης στις Μέρες του; «Προκόβουμε καταπληκτικά».

*

*

~.~ (περισσότερα…)

*
του ΑΝΤΩΝΗ ΜΠΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΥ
*

Η λέξη «δικαιωματισμός» περιφέρεται στον δημόσιο λόγο ευρέως εδώ και κάποια χρόνια, έχοντας ως επί το πλείστον αρνητικές συνδηλώσεις. Αυτό δημιουργεί άμεσες και νόμιμες απορίες: Δεν είναι ιστορικά η πάλη για σύγχρονη δημοκρατία, από την εποχή των επαναστάσεων του 18ου αιώνα, πάλη για ανθρώπινα δικαιώματα; Για ποιο λόγο να καυτηριάζει κανείς τον δικαιωματισμό αν δικαιωματισμός σημαίνει έμφαση στην ύπαρξη ανθρώπινων δικαιωμάτων; Ποιο τέλος πάντων είναι το πρόβλημα που αυτή η λέξη -πιθανώς όχι η καταλληλότερη και πάντως σπάνια αιτιολογημένη- προσπαθεί να αναδείξει;

Ίσως να είναι χρήσιμο να ξεκινήσουμε εδώ με την παλιά, παραδοσιακή διάκριση (την κάνει για παράδειγμα ο φιλελεύθερος Αϊζάια Μπερλίν) μεταξύ «αρνητικών» και «θετικών» ελευθεριών: οι αρνητικές ελευθερίες είναι ελευθερίες από κάτι. Για παράδειγμα, η ελευθερία ενάντια στην παράνομη σύλληψη, η ελευθερία από τη λογοκρισία, η ελευθερία από την κρατική παρέμβαση στην ιδιωτική ζωή μέσω παρακολούθησης, κ.λπ., είναι όλες ελευθερίες από συγκεκριμένες δράσεις σε βάρος του ατόμου. Αλλά ουσιαστικότερα, η αρνητική ελευθερία, μιας και αφορά τον περιορισμό μιας ισχύος από την υπερβολική της άσκηση στο άτομο, είναι ελευθερία από την κρατική αυθαιρεσία. Προϋποθέτει πως το κράτος εκπροσωπεί μια συγκέντρωση εξουσίας πολλαπλάσια από αυτή του ατόμου και προϋποθέτει έτσι πως το άτομο έχει το δικαίωμα να μην ασφυκτιά, να μην συνθλίβεται, κάτω από αυτή την πολλαπλάσια ισχύ.

Τα θετικά δικαιώματα, από την άλλη, είναι δικαιώματα στο να κάνεις κάτι: η ελευθερία σύναψης συμβολαίων, μίσθωσης εργασίας, η ελευθερία να ταξιδέψεις, η ελευθερία του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, η ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης, περιλαμβανομένης της αθεΐας, το δικαίωμα να λάβεις βασική παιδεία με έξοδα του κράτους, το δικαίωμα να δανειστείς βιβλία από μια δανειστική βιβλιοθήκη -αυτά είναι σύγχρονα αστικά δημοκρατικά δικαιώματα με θετικό χαρακτήρα. Εδώ το κράτος δεν έχει τον ρόλο αυτού που συναινεί στην αυτοσυγκράτηση ισχύος απέναντι στο άτομο αλλά αυτού που εγγυάται ως φορέας δικαίου την άσκηση των θετικών δικαιωμάτων εντός του κοινωνικού συνόλου. Τα θετικά δικαιώματα έχουν το κράτος και τον νόμο ως εγγυητές αλλά υλοποιούνται, πραγματώνονται, εντός της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου και νοούν αυτή την κοινωνική ζωή με όρους καθολικότητας – ενός «όλοι». (περισσότερα…)

*

ΠΕΡΑΣΤΙΚΑ & ΠΑΡΑΜΟΝΙΜΑ | 10:22
Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Ο Ηρόστρατος απέβλεπε στην υστεροφημία – και με τον άρρωστο τρόπο του την εξασφάλισε. Ετούτοι εδώ αγωνίζονται για την 15λεπτη δόξα του Ουώρχολ – και, ταιριαστά, χρησιμοποιούν τα μέσα που εκείνος τούς δίδαξε. Ας μην παρίσταναν, τουλάχιστον, πως μια τοματόσουπα περιχυμένη πάνω στα «Ηλιοτρόπια» του Βαν Γκογκ, ή ένας πουρές πάνω σ’ ένα ειδύλλιο του Μονέ συνιστούν «διαμαρτυρία», αγώνα τάχα υπέρ του περιβάλλοντος… Όλη η εξηλιθίωση της Δύσης σε ένα στιγμιότυπο.

~.~

Τι παρέχουν στον άθεο τα έργα της πίστης; Μια ματιά στα παθήματα της ιστορίας; Τη βύθιση στη ζεστή συλλογική αγκαλιά; (Παλιά πικρή αλήθεια: οι αμφισβητίες αναμεταξύ μας δεν συγκροτούμε κοινότητα, ζούμε και πορευόμαστε φερέοικοι…) Τη λύτρωση από τα έσχατα ερωτήματα, έστω και με τη μέθοδο του γόρδιου ξίφους; Τη νοσταλγία των Ουρανών; Την γνώση πως όλα είναι μάταια, ακόμη και η ίδια αυτή διαπίστωση; Τη φιλύποπτη αναζήτηση της ρωγμής στην ομολογία του άλλου; Τον αυτεπίστροφο καγχασμό του υπερόπτη που καθαιρεί τον Παντογνώστη μόνο και μόνο για να καταλάβει εκείνος τον θρόνο του; Ή απλώς τελικά μια επαλήθευση: ότι τ’ ανθρώπινα σ’ όποια τους πάντα εκδοχή, ένθεν και ένθεν κάθε «πιστεύω», μένουν τα ίδια; (περισσότερα…)