*

του ΣΑΒΒΑ ΠΑΤΣΑΛΙΔΗ

~.~

Έχω πάει σε εκατοντάδες θέατρα. Έχω σταθεί σε αμέτρητες ουρές. Όμως αυτό που είδα τις προάλλες έξω από το Ράδιο Σίτυ στη Θεσσαλονίκη, δεν το έχω ξαναδεί. Ή μάλλον όχι, το έχω ξαναδεί, πάλι για τον ίδιο καλλιτέχνη. Κάτι σαν… διαδήλωση. Και μάλιστα ογκώδης. Εκεί, καθώς περνούσα με κατεύθυνση το κέντρο, κοντοστάθηκα και πρόλαβα να δω ανθρώπους που γνωρίζω από εντελώς διαφορετικές γειτονιές της πόλης, με εντελώς διαφορετικό μορφωτικό και οικονομικό υπόβαθρο. Είδα ένα πλήθος διαταξικό· ούτε αριστερό ούτε δεξιό. Ένα πλήθος διηλικιακό. Νέοι, μεσήλικες, ηλικιωμένοι· όλοι μαζί σχημάτιζαν μια πυκνή, απίστευτη ουρά που ξεκινούσε από την οδό Παρασκευοπούλου και έστριβε στη Λεωφόρο Όλγας, με έναν και μοναδικό στόχο: Ένα εισιτήριο για την παράσταση του Μάρκου Σεφερλή Νotis – η Επιστροφή.

Δεν πρόσεξα αν ήταν εκεί και η Τροχαία, που συνήθως εμφανίζεται όταν ο Σεφερλής επισκέπτεται την πόλη. Αυτό που πρόσεξα ήταν ο ενθουσιασμός. Ένα είδος ανυπομονησίας, σχεδόν παιδικής. Και σκέφτομαι: Τι είναι αυτό που φέρνει τόσο κόσμο στο ταμείο κάθε φορά; Τι είναι αυτό που κάνει τον ίδιο καλλιτέχνη να γεμίζει θέατρα χιλίων θέσεων ξανά και ξανά, παρά τα συχνά επικριτικά και απαξιωτικά σχόλια που δέχεται; Μήπως τελικά έχουμε να κάνουμε με ένα φαινόμενο όχι μόνο καλλιτεχνικό, αλλά και κοινωνιολογικό, ένα γεγονός που αποκαλύπτει πολλά για την ίδια την κοινωνία και τις προτιμήσεις της; Μήπως η ταύτισή του με το λεγόμενο λαϊκό θέαμα είναι αυτή που έχει συμβάλει στη συνεχιζόμενη δημοφιλία του; Και τι είναι «λαϊκό θέαμα»; Μήπως αυτό που προσεγγίζει, που συγκινεί μήπως το ευρύ κοινό, που μιλά στην καθημερινή εμπειρία των θεατών με τρόπο άμεσο και κατανοητό και γίνεται μέρος της συλλογικής κουλτούρας; Και αν όντως αυτό είναι «λαϊκό», ποιοι αλήθεια το ορίζουν; Μήπως όλα αρχίζουν από πάνω προς τα κάτω ή από κάτω προς τα πάνω;

Γιατί, όπως όλες οι μορφές τέχνης, έτσι και το θέατρο δεν υπάρχει στο κενό. Διαμορφώνεται από τους δημιουργούς του, ναι, αλλά εξίσου και από το κοινό του (και όχι μόνο). Το τι ανεβαίνει στη σκηνή, ποιο είδος επικρατεί, ποιοι καλλιτέχνες ξεχωρίζουν, δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της «προσφοράς» (και της διακίνησής της), αλλά και της ζήτησης. Και αυτή η ζήτηση έχει πρόσωπο: (περισσότερα…)

*

του ΣΑΒΒΑ ΠΑΤΣΑΛΙΔΗ

Ένα σύντομο σημείωμα περί κριτικής που προέκυψε εντελώς αναπάντεχα. Καθώς διάβαζα σήμερα το πρωί ένα μεγάλο διεθνές θεατρικό περιοδικό έπεσε το μάτι μου επάνω στις «οδηγίες προς συγγραφείς» όπου έγραφε, μεταξύ άλλων, ότι προτιμώνται κυρίως οι κριτικές που περιγράφουν (descriptive) μια παράσταση, παρά οι κριτικές που επικρίνουν ή αξιολογούν (judgemental – η λέξη που χρησιμοποιεί).

Δεν θα έδινα σημασία εάν το περιοδικό αυτό ήταν μια αδιάφορη, μικρή σε εμβέλεια έκδοση χωρίς κάποιο εκτόπισμα. Όπως δεν θα έδινα σημασία εάν η θέση του περιοδικού ήταν μια μεμονωμένη τοποθέτηση. Όμως συμβαίνει το διαμετρικά αντίθετο. Το περιοδικό βρίσκεται, όπως και πολλά άλλα, στην καρδιά του πνεύματος της εποχής. Είναι ένα καταξιωμένο περιοδικό με πολύ σπουδαίους και επιδραστικούς θεατρανθρώπους στη διεύθυνση του και οι θέσεις που εκφράζει αφορούν πάρα πολλούς. Φυσικά και δεν πρόκειτα για κεραυνό εν αιθρία.

Εδώ και καιρό η τάση αντικατάστασης του κριτικού λόγου από έναν ανώδυνο, περιγραφικό λόγο γίνεται ολοένα και εντονότερη. Ζούμε σε μια ιστορική στιγμή όπου ναι μεν όλοι θέλουν να κάνουν ομελέτα (με τα δικά τους υλικά), όμως κανείς δεν θέλει να σπάσει αυγά. Και σκέφτομαι: Υπάρχει κριτικός λόγος χωρίς τη δυνατότητα (και την «επικινδυνότητα») κάποιας κριτικής τοποθέτησης; Κι αν ναι, ποιος αλήθεια κερδίζει με τον αφανισμό, την αποδυνάμωση, την «ενοχοποίηση» ή την απαξίωσή του και τι; Μήπως κερδίζουμε περισσότερη δημοκρατία; Περισσότερη ισότητα; Περισσότερη δικαιοσύνη; Περισσότερη ελευθερία έκφρασης; Περισσότερο σεβασμό; Τι, τέλος πάντων;

Και το πιο περίεργο: Γιατί άραγε η τάση αυτή βρίσκει τόσους υποστηρικτές ανάμεσα στους καλλιτέχνες του θεάτρου; Τι θα κερδίσουν εάν εξαφανιστεί ή ισοπεδωθεί ο κριτικός λόγος; Θα γίνουν καλύτεροι; Σοφότεροι; Δημιουργικότεροι; Πώς φαντάζονται άραγε ότι μπορεί να σφυρηλατηθεί ο εποικοδομητικός διάλογος του κριτικού με την καλλιτεχνική κοινότητα; Με τις περιλήψεις, τις περιγραφές ή τα εγκώμια; (περισσότερα…)

*

τοῦ ΓΙΩΡΓΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ

Ἐπιλογὴ καὶ ἐπιμέλεια: Ἀγγελικὴ Καραθανάση

Μέσα ἀπὸ τὰ παρασκήνια ἀκούστηκε τὸ χτύπημα τοῦ γκόγκ. Μονομιᾶς ἡ χλαλοὴ ποὺ γέμιζε τὸ τεράστιο πέτρινο κύπελο τ’ ἀκουμπισμένο στὸ κοίλωμα τοῦ λόφου κατάπεσε. Ἡ σιωπὴ κατέβηκε κι ἅπλωσε τὶς φτεροῦγες της ἀπάνω ἀπὸ τὶς χιλιάδες τῶν ἀνθρώπων ποὺ κάθουνταν ἀραδιασμένοι στὶς ἀρχαῖες πέτρες, ζεστὲς ἀκόμη ἀπὸ τὸν καλοκαιριάτικο ἥλιο.[1]

Τὸ φῶς ἀπὸ τοὺς προβολεῖς, χλωμὸ κι ἀδύναμο, γιατὶ ἡ μέρα δὲν εἶχε φύγει ἀκόμη πίσω ἀπὸ τὰ βουνὰ τοῦ Ἀραχναίου,[2] χύθηκε ὣς κάτω στὴ στρογγυλὴ ὀρχήστρα καὶ σταμάτησε μπρὸς στὴν πόρτα τοῦ χωματόχρωμου παλατιοῦ. Ἐκεῖ σταμάτησε κι ἡ ματιά μας καὶ περίμενε.

Μὲ βήματα ἀργὰ μιὰ ἀντρικὴ φιγούρα βγαίνει ἀπὸ τὸ σκοτεινὸ ἄνοιγμα. Φαντάζει μικρή, ἀσήμαντη μέσα στὴν ἀπεραντοσύνη τῆς σκηνῆς.[3] Ἡ ἀπόσταση μόλις σ’ ἀφήνει νὰ ξεχωρίζεις τὰ χαρακτηριστικά της: Τὸ κοντὸ ξανθὸ γενάκι, τὰ μακριὰ μαλλιὰ στεφανωμένα μὲ κισσό, τὸ θύρσο[4] στὸ δεξὶ χέρι. Σιωπή.  Κι ἄξαφνα τινάζεται σὰ συντριβάνι ὁ Λόγος:

Ἦρθα σ’ ἐτούτη τῶν Θηβαίων τὴ χώρα
τοῦ Δία ὁ γιός, ὁ Διόνυσος , ἐγώ… [5]

Τὰ ρυθμικὰ κύματα τῶν στίχων πλημμυρίζουνε τὸ «κοῖλον», φτάνουν ὣς ἀπάνω στὶς τελευταῖες σειρὲς τῶν ἑδωλίων. Στὸ «λογεῖον» δὲν ὑπάρχει πιὰ τὸ ἀπογοητευτικὰ μικροκαμωμένο ἀνθρώπινο σχῆμα. Ἕνας θεὸς εἶναι ποὺ στέκει ἐκεῖ, δυνατὸς καὶ περήφανος κι ἐκδικητικός, σὰν ὅλους τοὺς θεοὺς ποὺ τολμήσανε νὰ τοὺς προσβάλλουνε θνητοί.  Κι ὅλο ψηλώνει παίρνοντας δύναμη ἀπὸ τὴν ποίηση ποὺ ρέει ἀπὸ τὸ στόμα του. (περισσότερα…)

Φωτογραφία από την παράσταση Τις νύχτες που κατεβαίνω στα όνειρα, που βασίστηκε στην ποίηση της Ελένης Μαρινάκη (Σκηνοθεσία Μιχάλη Βιρβιδάκη, Θέατρο Κυδωνία, Ιούνιος 2006).

~.~

του ΜΙΧΑΛΗ ΒΙΡΒΙΔΑΚΗ

we are such stuff as dreams are made on…
ΣΑΙΞΠΗΡ, Τρικυμία

Επιλέγω συνειδητά να ξεκινήσω τη μικρή μου παρέμβαση με τα λόγια του Πρόσπερου από το κλείσιμο του έργου Τρικυμία του Σαίξπηρ, καθώς αισθάνομαι πως πέρα από την ποιητική τους αξία που περιγράφει εύστοχα την ευθραυστότητα της ζωής μας στο κύλισμα του χρόνου, απεικονίζουν παράλληλα και με τον καλύτερο τρόπο την μοναδικότητα, την ειδοποιό διαφορά και ιδιοσυγκρασία της ποίησης της αγαπητής φίλης και σημαντικής λογοτέχνιδος Ελένης Μαρινάκη, για χάρη της οποίας μαζευτήκαμε όλοι εμείς σήμερα εδώ για να τιμήσουμε την μακρόχρονη ενασχόλησή της με τον ποιητικό λόγο.

Βεβαίως δεν είμαι φιλόλογος για να αναλύσω εδώ διεξοδικά το σημαντικό έργο της ποιήτριας και να τεκμηριώσω τα λεγόμενά μου, αλλά δεν είναι κι αυτός ο σκοπός μου. Μιλώ περισσότερο ως άνθρωπος του θεάτρου, διαισθητικά, ως ένας σκηνοθέτης που γοητεύτηκε από τους στίχους της και θέλησε κάποτε να συναντηθεί μαζί τους σε μια σκηνική περιπέτεια που ακόμα και σήμερα αισθάνομαι μέσα μου ζωντανό το αποτύπωμά της. (περισσότερα…)

*

του ΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΑΚΗ

Μάριο Μπανούσι, Goodbye, Lindita
Εθνικό Θέατρο, Σκηνή Ρεξ

Από μήνες είχα ακούσει από λόγια καλά ώς λόγια ενθουσιώδη, μέχρι που βρέθηκα πια στο Εθνικό Θέατρο της Πανεπιστημίου. Αναφέρομαι στην καλή περφόρμανς Goodbye, Lindita, του νεότατου Μάριο Μπανούσι (γεν. 1998). Είχε προηγηθεί μια ολόκληρη χρονιά πολύ πετυχημένη εισπρακτικά και κριτικά, κατά την οποία η παράσταση έφτασε ν’ ανηφορίσει για τη Θεσσαλονίκη και για τα Βαλκάνια. Άλλωστε η απουσία διαλόγων και η εξαιρετική δύναμη της βαλκανικής και χριστιανορθόδοξης εικονοποιίας διευκόλυναν μια τέτοια περιοδεία. Και, ήδη από πέρσι, το 2023, η κριτική στη χώρα μας επισήμανε τα θέματα της περφόρμανς του Μπανούσι: η απώλεια, το πένθος, η τελετή, το τραύμα. Από τις πλέον καίριες παρατηρήσεις, εκείνη της Λουίζας Αρκουμανέα στη Lifo, η οποία παραθέτει τον Νίτσε. «Πώς να παρηγορηθούμε, τώρα που ο Θεός πέθανε;».

Πράγματι, στο Goodbye, Lindita το θρησκευτικό και μεταφυσικό στοιχείο εμφανίζεται πιότερο ως βασανισμένο αίτημα παρά ως μια βιωμένη εμπειρία της παραδοσιακής κοινότητας του χωριού. Η προσφιλής νεκρή (Αλεξάνδρα Χασάνι) δεν βρίσκεται θαμμένη εν τόπω φωτεινώ, εν τόπω χλοερώ, αλλά παραμονεύει σαν ανοιχτή πληγή μέσα στο κομό της οικογένειας (Χρυσή Βιδαλάκη, Μπάμπης Γαλιατσάτος, Μανταλένα Καραβάτου, Αφροδίτη Κατσαρού, Ευτυχία Στεφάνου και Άννα Συμεωνίδου). Το άνοιγμα του επίπλου και η αποκάλυψη του πτώματος, σκηνή σαν από ταινία τρόμου, σηματοδοτεί την προσπάθεια της οικογένειας να αντικρίσει το γεγονός και να το επενδύσει τελετουργικά. Κάπως έτσι διανοίγεται ένα άλλο πεδίο χρόνου, ένα πεδίο όπου οι τελετές του θανάτου μπλέκονται με κείνες της ζωής και αντιστρόφως. Το πλύσιμο της πεθαμένης γίνεται βάφτιση, το ντύσιμο της σωρού για το ξόδι μοιάζει ντύσιμο με ρούχα βαφτιστικά και, καταπώς αρμόζει, η πορεία προς τον τάφο γίνεται πορεία γάμου. Σε μια στιγμή έντασης, ήχοι κροτίδων μάς παραπέμπουν στην Ανάσταση κι οι χαροκαμένοι συγγενείς ορθώνουν τη νεκρή λες και θέλουν να τη ζωντανέψουν. Η μάσκα, την οποία της έχουνε φορέσει στο μεταξύ, φαντάζει σαν νεκρική προσωπίδα μα και σαν προσωπίδα από κάποια παραδοσιακή Αποκριά των Βαλκανίων. Το θέαμα είναι γκροτέσκο – άλλη μια νότα ταινίας τρόμου, απ’ αυτές με τις κούκλες που ζωντανεύουν. (περισσότερα…)

*

Μετάφραση ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΠΛΑΝΑ

~.~

Εποποποί, ποποί, ποποί.
Σύντροφοί μου φτερωτοί
τρέξετε, συγκεντρωθείτε
όσοι πλιατσικολογείτε
των ανθρώπων τα σπαρτά:
συμμορίες, σμήνη, ορδές,
καταβροχθιστών φυλές,
φόβος, τρόμος, συμφορά
κριθαριών και σιταριών.
Εσείς φάρες αοιδών
ταχυπτέρων χορευτών·
και στρουθιά μου τρυφερά,
που αντηχούνε οι αγροί
απ’ τα τσίριτσιριτρά σας
και στενάζουν οι κισσοί
απ’ τα χοροπηδητά σας.
Όσοι απάνω στα βουνά
κούμαρα και αγριλιάς
άγουρο καρπό μασάτε,
σπεύσετε, ενθάδε ελάτε –
εσπευσμένως και μεμιάς.
Τρέξτε και των τρομερών
κουνουπιών οι αφανιστές
στις βουρκάδες των ελών·
όσοι ζουν στις ογρασιές
του δροσάτου Μαραθώνα·
και συ πλουμιστή κοκόνα,
πέρδικα· και αλκυόνες
των κυμάτων βοσκοπούλες.
Τρέξτε, εμπρός, καρακαηδόνες
μακρολαίμες – πούλοι, πούλες
και πουλάκια. Ήρθε γέρων
μια σπουδαία ιδέα φέρων.
Εν ολίγοις μας προτείνει
τολμηρές μεταρρυθμίσεις.
Μάζωξη του Δήμου ας γίνει.
Άντε και να βλέπω αφίξεις!

~.~

Το απόσπασμα αυτό από τις Όρνιθες του Αριστοφάνους, ο Γιώργος Μπλάνας το ανάρτησε στη σελίδα του στο facebook στις 11 Ιανουαρίου 2024. Σήμερα, 18 Μαρτίου, συμπληρώνεται ένας μήνας από την κοίμησή του.

~.~

Βλ. ακόμη

• Γιώργος Μπλάνας, Η ποίηση στην εποχή της παγκοσμιοποίησης

• Γιώργος Μπλάνας, Μονόλογοι αττικών τραγωδιών

• Γιώργος Μπλάνας (1959-2024)

• Ομήρου Ιλιάδος Κ, «Δολώνεια» (Μετάφραση Γιώργου Μπλάνα)

• Παλλαδά Αλεξανδρέως, Τα Επιγράμματα (πρόλογος-μετάφραση Γιώργος Μπλάνας)

• Γιώργος Μπλάνας, Στασιωτικό Εβδομηκοστό Τέταρτο

*

*

*

*

του ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΑΡΑΣΛΙΑ

«Αφού γεννήθηκες θνητός, άνθρωπε, μην έχεις μεγάλη ιδέα για τον εαυτό σου».
ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ

«Ο θάνατος – ως σκέψη, φόβος, όριο του μέλλοντος, σαρδόνιος γέλως – αναστατώνει τη ζωή γιατί γελοιοποιεί τα ερείσματά της… είναι το ισχυρότερο αντίδοτο της έπαρσης».
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ

Γνωστός με το προσωνύμιο Καλιγούλας, ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας Γερμανικός (12 μ.Χ. – 41 μ.Χ.) ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας από το 37 μ.Χ. έως το 41 μ.Χ. Η ταραχώδης ζωή του και η διαταραγμένη προσωπικότητά του μελετήθηκαν από ιστορικούς της εποχής και έγιναν αντικείμενο λογοτεχνικής, θεατρικής και κινηματογραφικής δημιουργίας στην διάρκεια του εικοστού αιώνα.

Ιδιαίτερη θέση ανάμεσα σε αυτές τις δημιουργίες κατέχει το θεατρικό έργο Καλιγούλας του Αλμπέρ Καμύ στο οποίο ο Αλγερινογάλλος νομπελίστας συγγραφέας δίνει τη δική του ερμηνεία για την παθολογία της εξουσίας και την σχέση της με τα άλυτα υπαρξιακά ζητήματα του ανθρώπου: το παράλογο της ανθρώπινης ύπαρξης, την απουσία νοήματος, το αγωνιώδες αίνιγμα του θανάτου.

Χτυπημένος από το θάνατο της αδελφής του ο Καλιγούλας συνειδητοποιεί τα όρια της εξουσίας του και τον παραλογισμό της ανθρώπινης ζωής που χωρίς εξήγηση κατατείνει αβοήθητη προς τον θάνατο. Πανίσχυρος στη ζωή, ξαφνικά νοιώθει τελείως ανίσχυρος ενώπιον του θανάτου. Όλα όσα ακολουθούν είναι συμπτώματα ενός ανθρώπου της εξουσίας που αδυνατεί να δεχτεί τα θανάσιμα δεδομένα της ύπαρξης. Μοιραία καταλήγει στην τρέλα, την αυτοδιάλυση, την καταστροφή των άλλων. Άνθρωπος που αδυνατεί να γίνει Θεός, ενσάρκωση μιας ακραίας μεγαλομανίας, καταστρέφει και αυτοκαταστρέφεται. (περισσότερα…)