Εισαγωγή-ανθολόγηση-σχόλια ΗΛΙΑΣ ΜΑΛΕΒΙΤΗΣ

~.~

Αποδόσεις του Αντώνη Ζέρβα (1953-2022)

Αυτή την εβδομάδα θα κάνουμε μία μικρή παράκαμψη από την ποίηση του Ναζιανζηνού, για να παρουσιάσουμε τις αποδόσεις (βυζαντινές αναμορφώσεις τις αποκαλεί ο ίδιος) του Αντώνη Ζέρβα. Μνημοσύνου και μνήμης χάριν προς τον προσφάτως εκλιπόντα ποιητή († 3/6/2022), αναδημοσιεύουμε τις αποδόσεις των επιλεγμένων ποιημάτων του Λέοντα του φιλοσόφου (9ος αι.), του Χριστόφορου Μυτιληναίου και του Ιωάννη Μαυρόποδα, μητροπολίτου Ευχαΐτων (α΄ μισό 11ου αι., αμφότεροι). Οι αποδόσεις αυτές, με τους ιδιαίτερους, πρόσθετους, τίτλους ζερβικού ποιητικού ύφους, πρωτοδημοσιεύτηκαν στο περιοδικό-αγλάϊσμα Ἑκηβόλος (τ. 18, Χειμώνας 1997, σ. 1945-1953).  Συμβουλευτήκαμε όμως και την μεταγενέστερη δημοσίευσή τους στο έργο του Οι Συλλογές 1983-2006 (Ἴνδικτος, Ἀθήνα 2008, σ. 381-389), καθώς είχε επιφέρει δυο μικροαλλαγές, τις οποίες και μεταφέραμε εδώ.

~·~

Ποίημα
Λέοντος τοῦ Φιλοσόφου
κατά τινος ἰατροῦ
ὁποὺ συμβούλευε
ἀκαίρως
τὸ πινδαρικὸν
ἄριστον μὲν ὕδωρ

Ψυχρὸ τὸ γῆρας καὶ ψυχροὶ ἐκ φύσεως,
φεῦ, οἱ χυμοὶ τῆς δικῆς μου κράσης. Φεβρουάριος
ὁ μήνας, ψυχρότατος. Εἴμαστε πιὰ στὸν Ὑδροχόο
ὁποὺ ζευγμένος στὸν ἥλιο κάνει ὥστε
ἀκόμη καὶ τὸ κρασὶ νὰ πήζει σὲ ὁρισμένους τόπους,
τὰ δὲ κανάτια σπάζουν ἀπ᾽ τὴν πολλὴ τὴν ψύξη.
Ἐπιπλέον, τὸ σπίτι ὁποὺ μένω τώρα
τό ᾽χει σκεπάσει τὸ χιόνι καὶ ξυλιάζεις·
ὁ ἀγέρας κατεβαίνει δριμὺς καὶ πικρὸς
ἀπ᾽ τὴ Θράκη, ὀξύς, βίαιος, φυσομανώντας
μὲ τὴν πνοὴ τοῦ ταρτάρου· κι ὁ νοτιὰς
ἀπαράτησε τὸν οὐρανὸ τῶν κλιμάτων μας.
Πῶς λοιπόν, ἐσὺ φίλτατε, ἀφοῦ βλέπεις
τί ψύχρες μὲ λούζουνε τὸν κακόμοιρο,
διατάζεις νερὸ νὰ μοῦ δίνουν μονάχα;
Ἂν σ᾽ ἀκούσω, εἴτε χιόνι θὰ γίνω κι ἐγὼ
ἢ χαλάζι• καὶ νεκρὸς σὰν τὸ κρύσταλλο
ἄψαυστος θὰ φανῶ στοὺς νεκροστόλους.
Τράβα λοιπὸν στοὺς τόπους τῆς Ἰνδίας,
στὶς πόλεις τῶν Ἀγησύμβων ἢ τῶν Βλεμμύων,
ὅπου λένε πὼς δὲν βλασταίνουν τ᾽ ἀμπέλια·
ἐκεῖ νὰ δείξεις τὴν ἰατρική σου σοφία.
Ἐμεῖς χρεία δὲν ἔχουμε ἀπ᾽ τὴ δική σου τέχνη,
ἂν θέλουμε νά ᾽μαστε ζωντανοὶ καὶ νὰ κοιτᾶμε τὸν ἥλιο.

~•~

.

Τοῦ αὐτοῦ
σὰν ἀνανόησε τὸ ὕψος τῆς ρητορικῆς παιδείας
καὶ εἰς τοὺς ὁποίους στίχους προτυπώνεται
ἡ γνωμικὴ κατάληξη τοῦ Ἰωάννη Ντὸν

The mistress of my youth, Poetry
The wife of mine age, Divinity

Σ᾽ ἀφήνω γειὰ τρισδύστυχη Πολύμνια, χαίρετε Μοῦσες,
ἐμένα πιὰ μὲ δούλωσε ὁ ἔρως τῆς ρητορικῆς,
ἀφότου βρῆκα γεροντοδιδάσκαλο, τὸν ἀρχιερέα Φώτιο,
καὶ μ᾽ ἀναθρέφει μὲ τὸ γάλα θειοτέρων μαθημάτων.

~•~

Χριστοφόρου Μυτιληναίου
ἐπιτιμητικὴ ὑπόμνησις
πρὸς
ὑπερήφανον ἀναγνώστη
ὀνόματι Κωστάκη

Σιχαίνεσαι τὴ λάσπη καὶ μένεις σπίτι;
Μὰ ἡ λάσπη ποτὲ δὲν σοῦ ἔλειψε
εἴτε ἔξω βγαίνεις εἴτε κάθεσαι μέσα·
μιὰ λάσπη εἶσαι ὁλόκληρος Κωστάκη.
Μὴν τὴ σιχαίνεσαι λοιπὸν τὴ συγγένισσά σου,
ἀφοῦ ξέρεις ποὺ ξέρεις πὼς ἡ φύση σου εἶναι ἀπὸ λάσπη.

~•~

Τοῦ αὐτοῦ
κοφτερὸ ἐπίγραμμα
ὅταν ἡ λέξη
κερατὰς
διέσωζε ἀκόμη τὴ σημασία της

Ἤσουν μοσχάρι Νικολίτση,
ὅταν σὲ γνώρισα μικρό-μικρό.
Μὰ τώρα πού ᾽βγαλες τὰ κέρατα,
γίνηκες ταῦρος μέγας.

~•~

Ἰωάννη Μαυρόποδος
ἔμπικρος ἅμα καὶ γλυκὺς
ἀποχαιρετισμὸς
πρὸς τὴν οἰκίαν αὐτοῦ

Μὴ δυσφορεῖς μαζί μας, κατοικία,
ποὺ μένεις ἔτσι ἔρημη καὶ ἀδειανή·
ἐσὺ φταῖς γιὰ ὅσα τώρα πέφτουνε πάνω σου
ὅτι δὲν φύλαξες πίστη πρὸς τοὺς δεσπότες σου
καὶ κανέναν δὲν ἔστερξες ἀπὸ κείνους ποὺ σ᾽ εἶχαν
οὔτε καρτέρησες νὰ τελειώσει ἡ θητεία σου·
δὲν ἔχεις τὸ σθένος νὰ μείνεις μὲ τοὺς κυρίους σου,
μὰ πάντα θέλεις νὰ συναλλάζεις τὸν ἕναν μὲ τὸν ἄλλο,
ἴδια μὲ τὸν κακὸ ὑπηρέτη ποὺ τὸ σκάει καὶ φεύγει.
Προτοῦ λοιπὸν προδώσεις καὶ παρατήσεις τὸν ἀφέντη σου,
φρόνιμος ἄνθρωπος σ᾽ ἐγκαταλείπει ὁ ἴδιος ὡσὰν δραπέτιδα·
καὶ προτοῦ ἄθελά του ὑποφέρει τὴ ζημιὰ τῆς φυγῆς σου
θελητὰ σ᾽ ἀπορρίπτει καὶ τὸ βάζει στὰ πόδια,
πλὴν ὄχι δίχως πόνο καὶ πολὺ καημό.
Μὲ μεγάλη συμπόνια σὲ σκέπτεται, ἀγαπημένη,
ὡς κτῆμα τερπνό, ὡς πατρικὴ ἑστία,
ὡς μόνο δῶρο καὶ κληρονομιὰ τῶν προγόνων.
Καὶ μοῦ στρέφει τὰ σπλάχνα καὶ τὴν καρδιὰ
ὁ καυτός μου ἔρωτας ποὺ συνδαύλιζε ἡ συνήθεια·
ἐσὺ στάθηκες ἡ ἀγάπη ποὺ μ᾽ ἔθρεψε καὶ μ᾽ ἐβύζαξε,
ἐσὺ ἤσουν ἡ μόνη παιδαγωγὸς καὶ διδάσκαλος·
ἐντός σου βάσταξα τόσους πόνους καὶ κόπους,
ἐντός σου πέρασα ἄγρυπνος νύκτα τὴ νύκτα,
ἐντός σου τίς μέρες ἐργαζόμουν στοὺς λόγους,
διορθώνοντας ἄλλους καὶ ἄλλους συνθέτοντας πάλι,
κρίνοντας τὴν ἀμάχη μαθητῶν καὶ δασκάλων,
πρόθυμος πάντα σ᾽ ὅλους νὰ δίδω ἀπόκριση,
τρώγοντας τὴ ζωή μου μὲ γραφὲς καὶ βιβλία·
ἐντός σου ἀπέσταζα τὴ γνώση τῶν μαθημάτων,
ἐντός σου τὴ σκόρπιζα σ᾽ ὅσους τὴ γύρευαν
καὶ πολλοὺς σοφοὺς δωρεὰν ἀπ᾽ τοὺς νέους κατέστησα.
Γιὰ ὅλα τοῦτα μὲ θέλγεις, πατρική μου στέγη·
γιὰ ὅλα τοῦτα λυγίζω καὶ θλίβομαι, γλυκυτάτη.
Τὰ πάντα ὅμως νικάει ὁ Λόγος καὶ ὁ πόθος Θεοῦ·
καὶ τρίτο κατὰ σειρὰ θέσε τὸν φόβο Θανάτου.
Ὡσὰν αὐτὸν ποὺ πέφτουν πάνω του χοντρὲς ἀλογόμυγες
φεύγω καὶ ὅπου ὁ Θεὸς μὲ πάει πηγαίνω,
ἄλλων νοικάρης, ἐγὼ ποὺ ἴσαμε χτὲς ἤμουν δεσπότης,
οἰκτρὸς μετανάστης, ἐγὼ πού ᾽μουνα γέννημα θρέμμα,
ἄσπιτος τώρα κι ἔχοντας χρεία τὴ στέγη ξένων ἀνθρώπων,
ἐγὼ ποὺ ποτέ μου δὲν ἔκλεισα πόρτα σὲ ξένο.
Ἀλλὰ μιὰ πού ᾽ναι καιρὸς σ᾽ ἄλλο σπίτι νὰ πάω,
σ᾽ ἀποχαιρετῶ δική μου, καταδική μου οἰκία
ποὺ ἀπὸ σήμερα θά ᾽σαι γιὰ μένα ξένη.
Χαῖρε, ὦ χαῖρε, δεύτερη μάνα μου
ὁποὺ μ᾽ ἀνέστησες καὶ μ᾽ ἀνέθρεψες
κι ἀπ᾽ τὸ μωρὸ ποὺ ἤμουν τέλειον ἄντρα
ἐμένα μ᾽ ἀπάρτισες καὶ κατάρτισες.
Ἄλλους θά ᾽χεις νὰ θρέψεις καὶ νὰ παιδεύσεις τώρα·
σ᾽ ἄλλους θὰ δώσεις τὴν εὐκαιρία τῶν γραμμάτων,
ἅμα τὰ γράμματα στέργουν, ὄχι σ᾽ ἐμένα πλέον.
Γειὰ καὶ χαρά σου, ὑγίαινε καὶ σὺ πιστὴ γωνία
ὅπου κρυμμένος ἔζησα ὅλη τὴν πρώτη ζωή μου.
Καὶ σεῖς καλοί μου γείτονες γειὰ καὶ χαρά σας
καὶ μὴν κατσουφιάζετε ποὺ ἐμάκρυνα τὸ λόγο·
ὅλα τ᾽ ἀδράχνει τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ
κι εὔκολα τὰ μακρινὰ κοντὰ τὰ φέρνει,
ὥσπου νὰ μᾶς συνάξει ὅλους μας στὴ μιὰ καὶ μόνη Κρίση.

~•~

Τοῦ αὐτοῦ
θερμὴ παράκλησις
ὑπὲρ Πλάτωνος καὶ Πλουτάρχου

Ἂν στέργεις μερικοὺς τῶν Ἑλλήνων
ἀπ᾽ τὴν αἰώνια τιμωρία ν᾽ ἀπαλλάξεις, Χριστέ μου,
Πλάτωνα καὶ Πλούταρχο διάλεξε γιὰ χατίρι μου·
κι οἱ δυό τους μὲ λόγους καὶ πράξεις
στάθηκαν τόσο κοντὰ στοὺς νόμους σου.
Κι ἂν ἀγνοοῦσαν πὼς εἶσαι ὁ Θεὸς τῶν ὅλων,
ἀρκεῖ ἐδῶ ἡ δική σου χρηστότητα μόνο,
ποὺ μ’ αὐτὴν δωρεὰν ὅλους τοὺς σώζεις.

 

~•~•~•~

Λέοντος Φιλοσόφου

Ψυχρὸν τὸ γῆρας, ἥ τ’ ἐμὴ κράσις φύσει
φεῦ φλεγματώδης· μὴν δ’ ὁ φεβρουάριος
ψυχρὸς μάλιστα· ζώδιον δ’ Ὑδρηχόου
τὸ νῦν πολεῦον καὶ συνὸν μεθ’ ἡλίου,
πήγνυσι καὶ τὸν οἶνον ἔν τισι τόποις,
τούς τ’ ἀμφορεῖς ῥήγνυσιν ἐκ τῆς ψύξεως.
Ὁ δ’ οἶκος, ἔνθα νῦν κατασκηνῶ, πάλιν
ἀγάννιφός τε καὶ λίαν δυσχείμερος.
Ὁ Θρασκίας δὲ δριμύς ἐστι καὶ πικρός,
ὀξύς, δυσαής, ταρτάρου πνοὰς ἔχων·
ὁ γὰρ Νότος λέλοιπεν ἡμῶν τὸ κλίμα.
Πῶς οὖν τοσούτων ψυχροτήτων ἐν μέσῳ
ὁρῶν με συσχεθέντα τὸν ταλάντατον,
ὕδωρ κελεύεις προσφέρεσθαι, φίλτατε;
Εἰ γάρ με πείσῃς, ἢ χιὼν γενήσομαι
ἢ καὶ χάλαζα· καὶ θανὼν νεκυοστόλοις
ἄψαυστος ὡς κρύσταλλος ὢν φανήσομαι,
τῇ σῇ πεποιθὼς ψυκτικῇ παραινέσει.
Ἄπελθε τοίνυν εἰς τόπους τῆς Ἰνδίας,
εἴς τ’ Ἀγησύμβων, εἴς τε Βλεμμύων πόλεις,
ὅπου λέγουσιν ἀμπέλους μὴ βλαστάνειν·
ἐκεῖσε δεῖξον σὴν ἰατρικὴν, σοφέ.
Ἡμῖν γὰρ οὐκ ἔνεστι χρεία σῆς τέχνης,
εἰ ζῆν θέλοιμεν καὶ τὸν ἥλιον βλέπειν.

~•~

Λέοντος Φιλοσόφου
Οἷον δὴ καὶ τοῦτο τὸ ἡρωικοελεγεῖον αὐτοῦ.

Ἔρρε μοι, ὦ τριάλαινα Πολύμνια· ἔρρετε, Μοῦσαι,
αὐτὰρ ἐγὼν ἀπὸ νῦν ῥητορικῆς ἔραμαι,
Φώτιον ἀρχιερῆα γεροντοδιδάσκαλον εὑρών,
ὅς με γάλακτι ἔτρεφεν θειοτέρων μαθέων.

~•~

Στίχοι διάφοροι Χριστοφόρου πατρικίου ἀνθυπάτου,
γεγονότος κριτοῦ τῆς Παφλαγονίας καὶ τῶν
Ἀρμενιακῶν, τοῦ Μιτυληναίου

Εἰς τὸν βασιλικὸν νοτάριον Κωνσταντῖνον,
εἰπόντα βδελύττεσθαι <τὸν> πηλὸν καὶ διὰ τοῦτο
τῆς οἰκίας μὴ προϊέναι.

Πηλὸν βδελύττῃ καὶ μένεις ἔνδον δόμου;
καὶ μὴν ὁ πηλὸς οὐδαμῶς ἄπεστί σου,
κἄνπερ προσέρχῃ, κἄνπερ ἐν δόμῳ μένῃς·
ὅλος γὰρ αὐτὸς πηλὸς εἶ, Κωνσταντῖνε.
τὸ συγγενὲς γοῦν μὴ βδελύττεσθαι θέλε,
σαυτοῦ γινώσκων πηλὸν οὖσαν τὴν φύσιν.

~•~

Στίχοι διάφοροι Χριστοφόρου πατρικίου ἀνθυπάτου
Εἰς <τὸν Μόσχον ***>

Πάλαι σὺ μόσχος, Μόσχε, μικρὸς ὢν ἔτι,
φύσας δὲ νῦν κέρατα, ταῦρος εἶ μέγας.

~•~

Ἰωάννου τοῦ ἁγιωτάτου μητροπολίτου Εὐχαΐτων (Μαυρόποδος)
Εἰς τὴν ἑαυτοῦ οἰκίαν, ὅτε διαπράσας ταύτην ἀπέλιπεν.

Μὴ δυσχέραινε σὺ πρὸς ἡμᾶς, οἰκία,
ἔρημος οὕτω καὶ κενὴ λελειμμένη·
σὺ γὰρ σεαυτῇ πρόξενος τοῦ νῦν πάθους,
ἄπιστος οὖσα τοῖς ἑαυτῆς δεσπόταις
καὶ μηδένα στέργουσα τῶν κεκτημένων
μηδ’ εἰς τέλος σῴζουσα τὴν ὑπουργίαν·
οὐ γὰρ πέφυκας τοῖς ἔχουσι προσμένειν,
ἀεὶ δ’ ἀμείβειν ἄλλον ἐξ ἄλλου θέλεις,
ἀποστατοῦντος οἰκέτου κακοῦ δίκην.
πρὶν οὖν προδῷς σὺ καὶ λίπῃς τὸν δεσπότην,
οὗτος σὲ φεύγει σωφρονῶν ὡς δραπέτιν.
πρὸ τοῦ παθεῖν ἄκων δὲ τὴν σὴν ζημίαν
ἑκών σε ῥίπτει, καὶ λιπὼν ἀποτρέχει.
πλὴν οὐ πάθους ἄμοιρος οὐδ’ οἴκτου δίχα·
οἰκτίζεται γὰρ καὶ λίαν σε, φιλτάτη,
ὡς κτῆμα τερπνόν, ὡς πατρῴαν ἑστίαν,
ὡς ἐκ γένους δῶρόν τε καὶ κλῆρον μόνην.
καὶ μοὶ στρέφει τὰ σπλάγχνα καὶ τὴν καρδίαν
ὁ πρὸς σὲ θερμὸς ἐκ συνηθείας ἔρως·
σὺ γὰρ τιθηνὸς καὶ τροφός μοι, φιλτάτη,
σὺ παιδαγωγὸς καὶ διδάσκαλος μόνη·
ἐν σοὶ πόνους ἤνεγκα μακροὺς καὶ κόπους,
ἐν σοὶ διῆξα νύκτας ἀγρύπνους ὅλας,
ἐν σοὶ διημέρευσα κάμνων ἐν λόγοις,
τοὺς μὲν διορθῶν, τοὺς δὲ συντάττων πάλιν,
κρίνων μαθηταῖς καὶ διδασκάλοις ἔρις,
ἕτοιμος ὢν ἅπασιν εἰς ἀποκρίσεις,
καὶ προστετηκὼς ταῖς γραφαῖς καὶ ταῖς βίβλοις.
ἐν σοὶ συνῆξα γνῶσιν ἐκ μαθημάτων,
ἐν σοὶ δὲ ταύτην τοῖς θέλουσι σκορπίσας,
πολλοὺς σοφοὺς ἔδειξα προῖκα τῶν νέων.
τούτοις ὅλον με, πατρική, θέλγεις, στέγη.
τούτοις με κάμπτεις καὶ κατακλᾷς, φιλτάτη.
λόγος δὲ νικᾷ πάντα καὶ θεοῦ πόθος·
τρίτον δ’ ἀρίθμει τῆς τελευτῆς τὸν φόβον.
οἷς ὡς μύωψιν ἀθρόον πεπληγμένος,
ἄπειμι φεύγων ἔνθεν οὗ θεὸς φέρει,
ἄλλων πάροικος ἀντὶ τοῦ χθὲς δεσπότου,
προσήλυτός τις οἰκτρὸς ἀντ’ ἐγχωρίου,
ἀνέστιός τε καὶ ξένης χρῄζων στέγης
ὁ τῆς ἑαυτοῦ μὴ φθονήσας τοῖς ξένοις.
ἐπεὶ δ’ ἀπαίρειν καιρὸς εἰς ἀλλοτρίαν,
σὺ χαῖρε πολλά, χαῖρέ μοι σύ, γνησία,
ξένη δὲ μᾶλλον, ἔκ γε τῆς νῦν ἡμέρας.
ὅμως δὲ χαῖρε. χαῖρε, μῆτερ δευτέρα,
ἡ καὶ τιθηνήσασα καὶ θρέψασά με
καὶ πρὸς τέλειον μέτρον ἐξ ἔτι βρέφους
ἀπαρτίσασα καὶ καταρτίσασά με.
νῦν δ’ ἄλλους ἕξεις οὓς παιδεύσεις καὶ θρέψεις.
ἄλλοις παρέξεις πρὸς λόγους εὐκαιρίαν,
εἴπερ λόγους στέργουσιν, ἡμῖν δ’ οὐκέτι.
σῴζου δέ, σῴζου καὶ σύ, πιστὴ γωνία,
ἐν ᾗ λαθὼν ἔζησα τὸν πρὸ τοῦ βίον.
ὑμεῖς τε, χρηστοὶ γείτονες, σῴζοισθέ μοι,
καὶ τῷ μακρυσμῷ μὴ σκυθρωπάζοιτέ μου·
πάντων γὰρ ἡ χεὶρ τοῦ θεοῦ δεδραγμένη
ῥᾷον τίθησι καὶ τὰ μακρὰν πλησίον,
ἕως συνάξει πάντας εἰς κρίσιν μίαν.

~•~

Ἰωάννου τοῦ ἁγιωτάτου μητροπολίτου Εὐχαΐτων (Μαυρόποδος)
Ἐπίγραμμα εἰς τὸν Πλάτωνα καὶ τὸν Πλούταρχον.

Εἴπερ τινὰς βούλοιο τῶν ἀλλοτρίων
τῆς σῆς ἀπειλῆς ἐξελέσθαι, Χριστέ μου,
Πλάτωνα καὶ Πλούταρχον ἐξέλοιό μοι·
ἄμφω γὰρ εἰσὶ καὶ λόγον καὶ τὸν τρόπον
τοῖς σοῖς νόμοις ἔγγιστα προσπεφυκότες.
εἰ δ’ ἠγνόησαν ὡς θεὸς σὺ τῶν ὅλων,
ἐνταῦθα τῆς σῆς χρηστότητος δεῖ μόνον,
δι’ ἣν ἅπαντας δωρεὰν σῴζειν θέλεις.