*
Προδημοσίευση από την ομώνυμη συλλογή του Δημήτριου Μουζάκη που θα κυκλοφορήσει προσεχώς από τις Εκδόσεις Σίγμα Πι Λάμδα.
~.~
Τη θάλασσα και τη βροχή
τις ερωτεύτηκα απ’ τον ήχο.
Τα κύματα και οι ψιχάλες
δεν απευθύνονται στα μάτια.
Απευθύνονται στα όνειρα.
***
Όταν αντίκρυζα
μια όμορφη γυναίκα
σκεπτόμουν όλβιος
γαστράλια, σκιοδερμίς.
Υπέροχες λέξεις
ό,τι κι αν σημαίνουν. (περισσότερα…)
*
ΟΔΥΣΣΕΑΣ
Όταν περνάμε απ’ τις Σειρήνες
να μη με δέσετε στο κατάρτι.
Πώς να με ξελογιάσει το τραγούδι
που δεν τραγουδήθηκε για μένα;///
ΕΠΑΙΤΕΙΑ
Έμεινε άπλυτος πολλές εβδομάδες
κουρέλιασε τα ρούχα του
άφησε καιρό τις κάλτσες του
στις φωλιές των τρωκτικών.
Δε βγήκε έξω να ζητιανέψει
ήθελε, όμως, έστω για μια φορά
να νιώσουν γι’ αυτόν οι άνθρωποι
ό,τι είχε μέσα του για κείνους.///
*
Θυμάμαι την εξέλιξη του ορισμού του γονιδίου στα σχολικά μου χρόνια: η «αλληλουχία επί χρωμοσώματος που είναι υπεύθυνη για τη σύνθεση μιας πρωτεΐνης» έγινε «η αλληλουχία επί χρωμοσώματος που είναι υπεύθυνη για τη σύνθεση ενός πεπτιδίου». Μετά την αποφοίτησή μου, ο ορισμός αναθεωρήθηκε περαιτέρω: «μια αλληλουχία επί χρωμοσώματος που είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση μιας συγκεκριμένης ιδιότητας». Ποιος από τους τρεις ορισμούς είναι απόλυτα επιτυχημένος; Κανείς, ίσως (διότι, βέβαια, δεν κωδικοποιούν όλα τα γονίδια πεπτίδια, ούτε όλα τα γονίδια σχετίζονται με τη ρύθμιση ιδιοτήτων). Έτσι, όμως, είναι η διδακτική, ατελείωτη στην αναζήτησή της, όπως η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου. Προσπαθώντας να ενσωματώσει νέα γνώση ή και να ακριβολογήσει, ξαναπροσπαθεί και επανατοποθετείται, κι η σπουδή αυτή δεν έχει τέλος.
Η επανάληψη της προσπάθειας και η επανατοποθέτηση, όμως, είναι καλή και άγια για την επιστήμη και τη διδακτική της μόνον όταν τροφοδοτείται από την ανάγκη της ακριβολογίας ή και την ενσωμάτωση νέας γνώσης. Αλίμονο αν η επιστήμη κατευθύνεται από την κοινωνική πίεση που ασκούν μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες, από τις ορέξεις παρανοϊκών δικτατόρων, τα αποτελέσματα που παραγγέλνουν μικρότερα ή μεγαλύτερα οικονομικά συμφέροντα, τις λογοκρισίες που προσπαθούν να επιβάλλουν πάσης φύσεως οπαδοί του αυταρχισμού.
Εδώ είμαι υποχρεωμένος να ανοίξω μια παρένθεση ξεκαθαρίζοντας σε ποιαν επιστήμη αναφέρομαι ─ και, βέβαια, όπως θα έπρεπε να είναι (αλλά δεν είναι) σαφές, αναφέρομαι στην επιστήμη επί της αρχής, όχι εν τοις πράγμασι. Η πίστη στη δημοκρατία επί της αρχής σημαίνει υποστήριξη της αρχής της πλειοψηφίας στα πολιτικά, παρά τους δημαγωγούς, τους αγύρτες ή και τους αδιάφορους ψηφοφόρους που μπορούν να ασκήσουν βλαπτική επιρροή στα πράγματα. Ομοίως, η πίστη στην επιστημονική μεθοδολογία ως τη μόνη μέθοδο κατανόησης του κόσμου (και όχι μόνο) είναι ανεξάρτητη των φαλκιδεύσεων πειραματικών αποτελεσμάτων, της σαλαμοποίησης μελετών, της κατευθυνόμενης έρευνας ή άλλων εκφυλιστικών φαινομένων. (περισσότερα…)
*
Τελειώνει ποτέ ένα κείμενο; Όταν το παραδίδεις στον εκδότη, άψογο όπως νομίζεις, έχεις για λίγο την ψευδαίσθηση ότι ξεμπέρδεψες μαζί του. Φτάνουν όμως οι πρώτες διορθώσεις και συνέρχεσαι. Ακολουθεί πάλη κανονική με τις λέξεις, τα μολύβια βγαίνουν από το συρτάρι, οι κόκκινες πένες πιάνουν δουλειἀ, πρώτο και δεύτερο και τρίτο πέρασμα, μέχρι το τυπωθήτω. Ο διορθωτής και ο επιμελητής (τι φιλάνθρωπα επαγγέλματα – έπρεπε να έρθει το ίντερνετ για να το κατανοήσουμε πλήρως!), οι τροχονόμοι της γραφής λοιπόν σου ανοίγουν τα μάτια: το άψογο δεν είναι τόσο άψογο όσο το νόμιζες, υπάρχουν ακόμη ασάφειες, ανακολουθίες, σημεία θολά.
Αλλά και μετά το τύπωμα, οι φορές που πέφτεις πάνω σ’ ένα λάθος, σ’ ένα στίχο, σ’ ένα χωρίο προβληματικό είναι κάμποσες. Και τότε λυπάσαι που δεν πρόλαβες να το τσιμπήσεις όταν έπρεπε. Και ευελπιστείς ότι, σε μια ξανακοιταγμένη ανατύπωση ή εντελώς νέα έκδοση, θα σου δοθεί κάποτε η ευκαιρία να επανορθώσεις. Και όταν φτάνει επιτέλους αυτή η ευκαιρία (όχι τόσο συχνά όσο θα το ήθελες…), ώ του θαύματος, όλα ξεκινούν και πάλι απ’ την αρχή. Και πάλι διορθώσεις, πρώτο και δεύτερο και τρίτο πέρασμα. Και πάλι ανακολουθίες. Και πάλι λάθη και ασάφειες και σημεία θολά! Μα πού κρύβονταν τόσο καιρό, αναρωτιέσαι. Πώς δεν τα είδα, πώς δεν τα είχαμε δει;
Τελειώνουν λοιπόν ποτέ όλα αυτά; «Τα ποιήματα δεν τελειώνουν – εγκαταλείπονται», απαντά βαρύθυμα από τον αιώνα του ο Πωλ Βαλερύ. (περισσότερα…)
Ταραήλ (ή Tαραήλτς ή Ταραήλες) είναι το ουράνιο τόξο στα Ποντιακά. Αυτός είναι ο τίτλος της νέας συλλογής του Δημήτρη Μουζάκη.
Η συλλογή ανοίγει με ένα μοντέρνο σονέτο ή, καλυτέρα, μια παραλλαγή του σονέτου του οποίου η ομοιοκαταληξία δεν ακολουθεί αυστηρά τους δομικούς κανόνες. Το σονέτο αφιερωμένο στη Μάρα αναβλύζει συναισθηματική ένταση καθώς περιγράφει τη σχέση μιας μητέρας και της κόρης της. Διαφαίνεται η αρχή της πορείας με τον θηλασμό: «…με το γάλα σου ραίνεις τις πληγές μου» αλλά και τα καταληκτικά μονοπάτια του μέλλοντος: «στο σκότος ταξιδεύουμε μιας κρύπτης.». Ο προφανής συναισθηματικός δεσμός ξεκινάει από το «στήθος» και αγκαλιάζει ζεστά την ανατροφή της Μάρας.
Επτά ποιήματα πριν το τέλος στο ομώνυμο με τον τίτλο της συλλογής ποίημα, ο ποιητής τονίζει στη Μάρα πως το ταξίδι της ζωής σαν ουράνιο τόξο μας φιλοξενεί πάνω σε μια ηλιαχτίδα, υπενθυμίζοντας έτσι και σε εμάς την ταχύτητα με την οποία η ζωή περνά. Και λόγω αυτής της ταχύτητας πολλοί από τους συνοδοιπόρους μας σαν θεατές του ουράνιου τόξου έρχονται και φεύγουν στην παρόρμηση μιας στιγμιαίας στάσης. Μια γραμμή ενώνει την Μάρα με την παροδικότητα του ουράνιου τόξου (ζωής), μια γραμμή λαχτάρας, αναπόλησης, διαλογισμού, ενδοσκόπησης, καημού, μοναξιάς και μελαγχολίας. (περισσότερα…)
~.~
Ο γενναίος σαμουράι έκαμε να ξαποστάσει κάτω από τη σκιά ενός δένδρου μετά τη φοβερή μάχη με τους εισβολείς. Τα χέρια του έτρεμαν από την αδρεναλίνη που αναμεμιγμένη με τον κίνδυνο έρεε στο σώμα του προσδίδοντάς του υπεράνθρωπες ιδιότητες. Μολονότι, όμως, ο ιερός αγώνας ήταν νικηφόρος, ο νεαρός πολεμιστής δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένος. Το πρόσωπό του ήταν συννεφιασμένο από μικρές συσπάσεις αγωνίας για το μέλλον. «Τι έχεις;», του ψιθύρισε το δένδρο. Ο Ιάπωνας δεν αιφνιδιάστηκε από την ερώτηση του δένδρου, παρότι δεν είχε ακούσει ποτέ ξανά δένδρο στη ζωή του να μιλάει. Γνώριζε, όμως, από τις αρχαίες αφηγήσεις για την ιερότητα του ξύλου, των φύλλων και της σκιάς, κι αγαπούσε τα δένδρα σαν αδέλφια του που περιποιούνταν τα πνευμόνια και τις ψυχές όλων των ανθρώπων με τιμή. «Φοβάμαι», αποκρίθηκε στο δένδρο με παρρησία, «η οικογένεια έχει κανονίσει να πάρω για γυναίκα μου μια υπέροχη κοπέλα, την οποία και ερωτεύτηκα κεραυνοβόλα, κι αναρωτιέμαι αν πάντοτε θα την αγαπώ όπως τώρα κι αν πάντοτε θα με αγαπάει κι εκείνη». «Γιατί να πάψει η αγάπη σας;», ρώτησε το δένδρο. «Δεν ξέρω, οι άνθρωποι αλλάζουν, οι επιθυμίες αλλάζουν και οι αρχαίες αφηγήσεις λένε πως μόνον όποιος προσαρμόζεται επιβιώνει. Εγώ, όμως, δεν τις θέλω τις αλλαγές, θέλω τα πράγματα να μένουν όπως είναι». «Δεν είναι πρόβλημα αυτό, γενναίε πολεμιστή», αποκρίθηκε το δένδρο καθώς ένα δροσερό αεράκι χάιδεψε το πλούσιο φύλλωμά του. «Εγώ βρίσκομαι σε αυτή τη γη διακόσια πενήντα εκατομμύρια χρόνια και δεν έχω αλλάξει». Εντυπωσιάσθηκε ο τολμηρός σαμουράι με την ηλικία του δένδρου και ρώτησε με ζωηρό ενδιαφέρον «πες μου το μυστικό σου, δένδρο των μεγααιώνων». «Δεν υπάρχει συνταγή για να ανταποκριθείς στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, γενναίε πολεμιστή. Μπορείς στο βωμό της αλλαγής να προσφέρεις την αλλαγή ή τη σταθερότητα, είναι η τύχη που θα κρίνει αν η προσφορά σου θα γενεί αειφορική. Ο γάμος είναι ούτως ή άλλως μια παράξενη συμφωνία μεταξύ δυο ανθρώπων, πως θα θέλουν πάντοτε να βαδίζουνε μαζί. Αν θέλεις να προσφέρεις σε αυτόν τη σταθερότητα, κοίταξε στα μάτια το υπέροχο κορίτσι σου ακριβώς πριν το παντρευτείς και πες του ότι υπόσχεσαι να στέκεσαι δίπλα του πάντα, ως αυτός που γνωρίζει κι όχι άλλος». Τα λόγια του δένδρου χαράχτηκαν στην ψυχή του έντιμου σαμουράι που απεχθανόταν τις αλλαγές κι ήθελε με τους ίδιους τρόπους και τις ίδιες αρχές να αντέχει σε όλες τις θεομηνίες, τις βροχές, τους κεραυνούς, τους ανεμοστρόβιλους, τους σεισμούς, τις πλημμύρες και τις πυρηνικές εκρήξεις. Κρατώντας το κορίτσι του πριν από το μυστήριο και κοιτάζοντάς το βαθιά μέσα στα μάτια, είπε: «υπόσχομαι να είμαι πάντοτε αυτός που παντρεύεσαι αυτή τη στιγμή και όχι άλλος, ακόμη κι όταν ο καιρός θα μας έχει προσπεράσει». Δύσκολος πολύ ήταν ο αρχαίος πολεμιστής, μα το κορίτσι δεν έφυγε από το πλάι του, όπως πρέπει σε όλους τους ανθρώπους που το λόγο τους προσφέρουν με τιμή στο βωμό της τύχης. (περισσότερα…)
*
του ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΗ
Βρίσκομαι σε μια υπέροχη αίθουσα ενός ιστορικού σχολείου. Στην αιχμή απολήξεως της συνέντευξης ερωτώμαι γιατί ένας μαθητής πρέπει να παρακολουθήσει το μάθημά μου. Στο νου μου έρχεται η παιδική μου εικόνα, πολύ πριν η βιολογία έρθει στη ζωή μου.
Μισούσα τον αριθμό δεκατρία επειδή ήταν γρουσούζικος. Δε γνώριζα, όμως, ότι ο Μπ. Φ. Σκίννερ έκλεισε περιστέρια σε κλουβιά που περιείχαν ένα πλήκτρο, το οποίο, όταν πατιόταν από τους ράμφος τους, έστελνε τροφή μες στο κλουβί˙ αγνοούσα ότι ο νους των περιστεριών ανακάλυψε αυτό το μηχανισμό τροφοδοσίας, οπότε τα πτηνά πατούσαν το κουμπί για να σβήσουν την πείνα τους. Όταν, όμως, ο επιστήμονας αποσυνέδεσε την παροχή τροφής από το πάτημα του κουμπιού, τα περιστέρια άρχισαν να συνδέουν άλλες συμπεριφορές τους με την παροχή τροφής. Νόμιζε το περιστέρι ότι το πού κοιτούσε σχετιζόταν με την παροχή τροφής˙ όμως έκανε λάθος. Ο νους του περιστεριού, όπως κι ο νους του ανθρώπου, αναζητά αυθόρμητα συσχετίσεις. Οι λανθασμένες συσχετίσεις είναι οι προλήψεις που όλοι γνωρίζουμε: μοχθηροί αριθμοί, μαύρες γάτες, σπασμένοι καθρέφτες: ανοησίες που η βιολογία αποδόμησε μέσα μου με κρότο.
Μισούσα κάθε πεντάμορφη που απορρίπτει το τέρας. Αγνοούσα, όμως, ότι η έλξη δεν είναι επιλογή, αλλά δύναμη επιβίωσης και πρόκρισης γονιδίων που σχετίζονται με την αντίσταση σε ασθένειες, την αναπτυξιακή σταθερότητα, τη σωματική ευρωστία, κι ότι σχετίζεται άμεσα με τη γενετική ιδιοσυστασία. Το πείραμα της Τζούντιθ Λανγκλουά που έδειξε ότι βρέφη προσηλώνουν στατιστικώς σημαντικά περισσότερο το βλέμμα τους σε προεπιλεγμένες ως ελκυστικές φωτογραφίες ενηλίκων σε σχέση με προεπιλεγμένες ως μη ελκυστικές ζύμωσε μέσα μου ό,τι θεωρούσα σκληρότητα και ξιπασιά σε έναν ωκεανό κατανόησης για εκείνη. Όχι, η πεντάμορφη που απορρίπτει το τέρας δεν ήταν άκαρδη, δεν ήταν καν ελεύθερη, απλώς εν αγνοία της έτεινε να εξυπηρετήσει την επιβίωση του είδους με έναν τρόπο που, παρεμπιπτόντως, πλήγωνε το τέρας. (περισσότερα…)
~ . ~
Ι.
Αποβιώνει η πραγματικότητα
μες στα μυαλά μας.
Κλεισμένοι μες στα σπίτια μας
σπαρταράμε σαν αρουραίοι σε πλοίο που βυθίζεται
ή σα μυρμήγκια που τρέχουν
ν’ αποφύγουν τη φωτιά
χωρίς να καταλαβαίνουνε τον κίνδυνο.
Οι εκδοχές έχουν κρυφτεί παντού και
όλες αληθεύουν μέσα στα δίκαιά μας.
Κάπου μέσα μας γνωρίζουμε
ότι είμαστε, απλώς, θλιμμένοι
ότι μας εξήντλησε η ανέχεια
η γκρίζα γειτονιά.
Μαζεύω ένα σωρό με φραγκοδίφραγκα.
Μ’ ένα τρίγωνο και πάλι θα κερδίσω το ψωμί μου
κλαίγοντας τα κάλαντα του Φθινοπώρου. (περισσότερα…)
~ . ~
Ι.
Eίναι κάποιες καταστάσεις που
σε δυσκολεύουν πολύ στα λόγια.
Μπορείς, βέβαια, να γράψεις ένα ποίημα και
να τις αθανατώσεις εκεί.
Το ποίημα είναι μια πραγματικότητα που
υπάρχει μόνο και μόνο επειδή γράφτηκε.
Το ποίημα δεν είναι λόγια.
ΙΙ.
Όταν ζούσε αναρωτιόμουν αν
τη θαυμάζω τόσο επειδή το αξίζει
ή επειδή είναι η μάνα μου.
Τώρα ξέρω
αν και ποίημα αντάξιό της δεν κατάφερα
και πώς να καταφέρω
αφού μήτε είμαι μήτε θα γίνω ποτέ
αντάξιός της
μήτε κανείς ή τίποτα που έζησα, συνάντησα
ή ξέρω.
Έχει, όμως, μια παράξενη αξία το κεφάλι μου
αφού όταν κι αυτό χαθεί
δε θα ’χει τίποτ’ απ’ τη μάνα μου
ο κόσμος.
ΙΙΙ.
Καθώς διαπιστώνω
ένα πρόσωπο πατέρα το ’χεις μέσα σου
κι όταν στην αγκαλιά κρατήσεις το παιδί σου
βγαίνει και φωταγωγεί τα κύτταρά σου.
Ανακαλύπτω, όμως, κι εν’ άλλο πρόσωπο που
αγνοούσα, μήτε θα μάθαινα ποτέ αν
δε γινόμουνα γονιός.
Αυτό που μου εμπνέει η καρδιά της γυναίκας μου
η γιομάτη δάκρυα και μεστή καλοσύνη
υποχρεώνοντάς με όλο και πιο ψηλά:
καλύτερος πατέρας, καλύτερος σύντροφος
καλύτερος άνθρωπος
χάρη σε σένα, Ιωάννα μου.
IV.
Ο παππούς της γυναίκας μου
αγκάλιαζε τα δένδρα.
Αυτό θα πει γονιός.
Την ώρα που μοσχοβολάς
να σε βλέπει το παιδί σου ώστε
να μη χρειαστεί ποτέ
να υπερασπιστείς το άρωμα.
V.
Δώσε μου μια ώρα, Του ζητώ
να ζωντανέψω τους νεκρούς
για να τα πούμε.
Δε γίνεται, μου λέει
έχουν κι αυτοί τα δικά τους πεθαμένα.
Δεν έχει τελειωμό αυτό το πένθος.
VI.
Όμορφη που ’ναι η μικρή μου κόρη.
Της αρέσει να της τρίβουν το πόδι και
να κοιτά τα άπαντα με διεισδυτική μανία
όταν δεν της αποσπά την προσοχή
η πείνα ή ο πόνος.
Τότε κλαίει με τη χάρη τραγουδίστριας
τσιμπά μια άρπα καμωμένη
απ’ τα μεγάλα μου αγγεία.
VII.
Δεν απέμεινε πια καμία εμμονή.
Αφέθηκα στο αεράκι που φυσά
να ρωτώ τι άλλο θα μου κάνεις
και κείνο ν’ απαντά έχω
έχω να σου κάνω
πέρα από κάθε σύνορο και κάθε φαντασία.
Απόμεινε κραταιά μόνον αυτή η πίστη.
VIII.
Μετά από μακρά ή σύντομη
περίοδο εγωισμών
επιτέλους πεθάναμε.
Πριν το θάνατό μας
δεν καταλάβαμε τίποτα
μετά το θάνατό μας
δεν υπάρχει τίποτα να καταλάβουμε.
Αν σκεπτόμασταν λίγο παραπάνω
ίσως το βάσανό μας να μην ήταν τόσο
οξύ.
IX.
Είναι αργά κι η μικρή μου κοιμάται
συνοφρυώνεται, χαμογελά
αφήνει εν’ αναπαίσθητο αναστεναγμό
σα νυχτερινό άρωμα.
Προσπαθώ να φανταστώ τι βλέπει.
Ίσως βλέπει χρώματα, ίσως σκιές
ίσως φώτα που στην αρχή θεριεύουν κι
έπειτα σβήνουν.
Τα όνειρα της μικρής μου
βυζαίνουν όλο νόημα τα μάτια μου.
Τα δάκρυά μου την ξυπνούν για να θηλάσει.
Η κόρη μου κι η μάνα της σπάνε τα πλευρά μου
για να χωρέσει κι άλλο στήθος γύρω
απ’ την καρδιά μου.
Δεν είμαι ακριβώς χαρούμενος
δεν είμαι ακριβώς θλιμμένος
ειμ’ ένας μυς σε σύσπαση που
προσπαθεί ν’ αντέξει την ευθύνη.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΟΥΖΑΚΗΣ
