*

του ΚΩΣΤΑ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

~.~

Συμπληρώνονται φέτος 200 χρόνια από τον θάνατο του κορυφαίου πεζογράφου της ρομαντικής Γερμανίας, του Johann Paul Friedrich Richter (Βούνσιντελ 1763 – Μπαϊρόυτ 1825), γνωστότερου ως Ζαν Πάουλ, όπως ο ίδιος θέλησε να μείνει στην ιστορία των Γραμμάτων. Επιδιώκοντας σταθερά την σύνθεση επικού και λυρικού/μουσικού στοιχείου και την σύνδεση του ορατού με τα αόριστα ψυχικά βιώματα, αντιστρέφοντας τη σχέση της φωτεινής επιφάνειας με το εσωτερικό βάθος, ο Ζαν Πάουλ, ξεπερνώντας την διάκριση γεγονότος και αίσθησης αλλά και την δουλεία της μορφής, οδήγησε την ρευστή αμορφία του ρομαντικού μυθιστορήματος στα άκρα της.

Το εντυπωσιακό του ξεκίνημα με τις σατιρικές Δοκιμασίες της Γροιλανδίας και το δημοφιλές μυθιστόρημα Έσπερος ή 45 Μέρες με Σκύλους δεν του χάρισαν την πολυπόθητη αναγνώριση που επιθυμούσε. Ο Χέρντερ και ο Βήλαντ τον επαίνεσαν αλλά ο Γκαίτε και ο Σίλλερ έστεκαν ψυχροί ενώ και το αναγνωστικό κοινό έδειχνε διχασμένο. Κάποιοι τον σέβονταν απόλυτα κι άλλοι τον αντιμετώπιζαν με κούνημα του κεφαλιού και αδιαφορία.

«Βρήκε την υγειά του» αφήνοντας την Βαϊμάρη για το Βερολίνο όπου η βασίλισσα της Πρωσίας Λουίζα αποδείχθηκε ενθουσιώδης αναγνώστρια των έργων του. Αυτό ώθησε τον Ζαν Πάουλ να μετακομίσει μόνιμα στο Βερολίνο τον Οκτώβριο του 1800, όπου έγινε φίλος με τους αδελφούς Σλέγκελ και τους άλλους μεγάλους ρομαντικούς, τον Τικ, τον Σλάιερμαχερ, τον Φίχτε. Από το 1804 όμως εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στο Μπαϊρόυτ όπου έζησε απομονωμένος ως τον θάνατό του. Παρά την απομόνωση όμως, ενέπνεε τις γερμανικές φοιτητικές αδελφότητες, τόσο για τον πατριωτισμό του όσο και για τις τολμηρές μεταφορές και τις λαβυρινθώδεις πλοκές των έργων του, στις οποίες ο Ζαν Πάουλ παρενέβαλλε στοχασμούς και ποιητικά ή φιλοσοφικά σχόλια που μαρτυρούν την αποστασιοποίησή του τόσο από τον διαφωτισμό όσο και από την μεταφυσική. Η πνευματώδης ειρωνεία του διανθιζόταν πάντα με απότομη πικρή σάτιρα και ο νηφάλιος ρεαλισμός του με τα πιο μεταμορφωτικά ειδύλλια. Έτσι, κατέληξε σε μια κοσμοθεωρία χωρίς ψευδαισθήσεις, σε συνδυασμό με την χιουμοριστική παραίτηση από κάθε διάθεση κατήχησης. Κέρδισε τελικά την υψηλότερη εκτίμηση μεταξύ των μεταγενέστερων ποιητών και δεν είναι τυχαίο ότι υπήρξε ο μόνος ποιητής του οποίου τα πλήρη έργα πήρε μαζί του στο Παρίσι ο Πάουλ Τσέλαν, στο έργο του οποίου είναι εμφανείς οι επιδράσεις. (περισσότερα…)

*

Κυκλοφόρησε πρόσφατα από το «Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος» ο τόμος Βίλχελμ Μύλλερ Εκλογή από το ποιητικό και πεζογραφικό έργο, με επιμέλεια της Αναστασίας Αντωνοπούλου και του Συμεών Σταμπουλού. Ο τόμος είναι προϊόν μεταφραστικού εργαστηρίου που οργανώθηκε το 2022 μετά από πρόταση του «Ιδρύματος» προς το Τμήμα Γερμανικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ, και  λειτούργησε στο «σπίτι» του ποιητή Τ. Σινόπουλου, έδρα σήμερα του φερώνυμου Ιδρύματος για την ποίηση. Την εποπτεία του εργαστηρίου είχε ο Συμεών Σταμπουλού. Συμμετείχαν έξι απόφοιτες του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ, αλλά και του Μεταπτυχιακού Προγράμματος του ίδιου Τμήματος. Αρκετές από τις συμμετέχουσες μεταφράστριες είναι ήδη υποψήφιες διδάκτορες. Πρόκειται για τις Ελένη Βίσκα, Παναγιώτα Καλογερά, Φιλαρέτη Καρκαλιά, Ειρήνη Κορώνη, Αγγελική Λυσικάτου και Λίνα Φιλοπούλου.

Ο τόμος περιλαμβάνει Προλογικά σημειώματα του Ξάνθου Μαϊντά, προέδρου του Ιδρύματος, και των επιμελητών της έκδοσης. Ως προς την άγνωστη σε μας πεζογραφία του Μύλλερ φιλοξενούνται στον τόμο τρία εκτενή αποσπάσματα από το επιστολικό του έργο Ρώμη, Ρωμαίοι και Ρωμαίες: συλλογή οικείων επιστολών από τη Ρώμη και το Αλμπάνο (Rom, Römer und Römerinnen: eine Sammlung vertrauter Briefe aus Rom und Albano mit einigen späteren Zusätzen und Belegen, 1820). Από το πλούσιο ποιητικό του έργο παρουσιάζονται τα Στιχάκια Καραμέλας (Devisen zu Bonbons,1823), κύκλος που μεταφράζεται πρώτη φορά στα ελληνικά, και μάλιστα στο σύνολό του∙ ανθολογία από τους τρεις κύκλους ποιημάτων του, στη μορφή των λήντερ (Lieder), ασμάτων ή τραγουδιών, εμπνευσμένων από την επανάσταση του 1821: Τραγούδια των Ελλήνων (Lieder der Griechen, 1821), Νέα τραγούδια των Ελλήνων (Neue Lieder der Griechen, 1823), Νεώτερα τραγούδια των Ελλήνων (Neueste Lieder der Griechen, 1824). Έπεται επιλογή ποιημάτων από τον κύκλο Η ωραία Μυλωνού (Die schöne Müllerin, 1821). Ο τόμος κλείνει με εννέα ποιήματα από τον πιο γνωστό ίσως κύκλο του ποιητή Το χειμωνιάτικο ταξίδι (Die Winterreise, 1824). Τον τόμο συνοδεύει Παράρτημα με το μακροσκελές ποίημα «Μπάιρον» («Byron»), έναν επικήδειο ύμνο, γραμμένον για τον θάνατο του Λόρδου Βύρωνα στις 19 Απριλίου 1824.

Στο παρόν Σημείωμα παρέχονται βασικά εργοβιογραφικά στοιχεία για τον Μύλλερ, σύντομη παρουσίαση του πεζογραφικού και ποιητικού του έργου και μικρή εκλογή από τα μεταφρασμένα στον τόμο ποιήματα.

(περισσότερα…)

 

της ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΤΟΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

Ο «Υπερίων ή ο Ερημίτης στην Ελλάδα», το «ποιητικό» μυθιστόρημα του Friedrich Hölderlin, εκδόθηκε σε δύο μέρη, το 1797 και το 1799.[1] Συντίθεται από μια σειρά επιστολών που ο Υπερίων, ο ομώνυμος κεντρικός ήρωάς του, απευθύνει στον φίλο του Μπελλαρμίν, και στις οποίες αφηγείται την πορεία της ζωής του, από την εποχή της γεμάτης ελπίδες νιότης του, όταν μυείται στην λαμπρή πνευματική παράδοση της πατρίδας του, της Ελλάδας, από τον δάσκαλο Αδάμα, την δυνατή φιλία του με τον Αλαβάνδα και το όραμά του ενός καλύτερου κόσμου, την εμπειρία του τέλειου έρωτα με την «ωραία ψυχή» της Διοτίμας, που του αποκαλύπτει την ουσιαστική κοινότητα όλων των πραγμάτων και το ιδανικό μιας ζωής σε απόλυτη μέθεξη με την «θεϊκή Φύση», μέχρι το τραγικό τέλος και την απώλεια των πάντων. Επειδή, ουσιαστικά, ο Υπερίων αποτελεί το χρονικό της πλήρους αποτυχίας μιας ζωής, μιας πορείας προς την διάψευση, την απώλεια, την μοναξιά. Ο ήρωας αφήνεται να παρασυρθεί στον δρόμο της δράσης, του αγώνα και της βίας για την δημιουργία αυτού του νέου κόσμου που ονειρεύτηκε, και στην πορεία αυτή τα χάνει όλα: τις ελπίδες του για μια ελεύθερη πατρίδα, την φιλία, τον έρωτα. Βρίσκει όμως τον εαυτό του. Μόνος, αφήνει τον τόπο του και ταξιδεύει, γνωρίζει τον καινούριο κόσμο της αστικής «προόδου» και τον απορρίπτει, για να επιστρέψει τελικά και να ζήσει ως ερημίτης, ως ποιητής, στην αγκαλιά της Φύσης. Γράφοντας από την προοπτική της ολοκληρωμένης πλέον πορείας των γεγονότων, ο επιστολογράφος-πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος δεν περιορίζεται να περιγράψει τα στάδια αυτής της εξέλιξης προς το χρονικό σημείο του παρόντος και την σταδιακή «αποκρυστάλλωση», μέσω της εμπειρίας, του νέου, τωρινού εαυτού. Διηγούμενος αναδρομικά τα συμβάντα, στοχάζεται πάνω σ’ αυτά, και αναστοχαζόμενος το βιωμένο, το πραγματικό, το υπερβαίνει στο τέλος, για να υψωθεί σ’ ένα ανώτερο επίπεδο ύπαρξης, συνείδησης και ζωής, σ’ ένα Ιδεώδες. Όχι τυχαία θεωρείται ο Υπερίων το μυθιστόρημα του Γερμανικού Ιδεαλισμού. (περισσότερα…)