*

ΠΕΡΑΣΤΙΚΑ & ΠΑΡΑΜΟΝΙΜΑ | 08:25
Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Διαβάζω πάντα με ενδιαφέρον για όλες αυτές τις λίστες που στήνονται εδώ και έξω: Τα 100 καλύτερα βιβλία του 21^ου αιώνα, Τα 10 καλύτερα μυθιστορήματα της εποχής μας, Οι 20 κορυφαίοι συγγραφείς μετά το 1970, κλπ., κλπ… Και στις άλλες τέχνες, τις έχουσες μακρά παράδοση τουλάχιστον, τα ίδια.

Χρήσιμα είναι κάποτε όλα αυτά, ως δηλώσεις κριτικής προτίμησης. Σε ότι αφορά όμως την αντοχή της αξιολόγησης, ο κόπος είναι μάταιος. Κανόνες, έργα από τα λογιζόμενα «κλασσικά», ο καιρός μας δεν μπορεί να δώσει. Όχι επειδή δεν υπάρχουν κείμενα με αρετές συγκρίσιμες με εκείνες των κλασσικών του παρελθόντος – το ταλέντο ποτέ δεν στερεύει, αν δεν πάψει η καλλιέργειά του. Αλλά επειδή δεν υπάρχει η «περιρρέουσα ατμοσφαίρα», για να θυμηθώ τον Ροΐδη, που καταξιώνει και υψώνει τους «κλασσικούς». Ο παράγων χρόνος, προπάντων.

«Κλασσικό» είναι πάντα το έργο αναφοράς, που μας ελκύει ή μας απωθεί, αδιάφορο, αλλά πάντως είναι αδύνατο να αγνοήσουμε. Και που ως εκ της παρουσίας του απασχολεί διαρκώς όχι απλώς μια δράκα ή μια αγέλη afficionados, αλλά την ευρεία συλλογικότητα. Πού γίνεται επίκεντρο διαχρονικών συζητήσεων και παθών, σημείο προσανατολισμού, και θεμέλιο των κοσμοεικόνων μας.

Αυτού του είδους την καθοδηγητική, οιονεί θρησκευτική σημασία του έργου τέχνης, ο τωρινός ηδονικός ατομοκεντρισμός την έχει εξατμίσει. Τα έργα δεν είναι προορισμοί στους οποίους οι γενεές επανερχόνται διά βίου. Είναι πρόσκαιρες και ευκαιριακές στάσεις για την τάδε ή τη δείνα ομάδα, που δεν δεσμεύουν κανέναν άλλο πλην εκείνης και, το κυριότερο, δεν δημιουργούν συνήθως γραμμές κατιόντων, μαθητών ή επιγόνων.

Ποιος μαθητεύει εξάλλου σήμερα; Για το αυτοπραγματούμενο άτομο, και η ίδια η έννοια της διδαχής είναι προσβολή, πατρωνάρισμα ανεπιθύμητο της αυτογενούς του και ανυπέρθετης ανεξαρτησίας.

Και ακόμη, για ποια πάθη μιλάμε; Οι αγάπες μας ξεθυμαίνουν το ίδιο εύκολα με τα μίση μας. Έτσι μας θέλει ο εσωτερικευμένος καταναλωτισμός μας, να κορδωνόμαστε για τους πέντε-δέκα «κλασσικούς» τελευταίας εσοδείας που έχουμε στοιβάξει στο κομοδίνο μας, αλλά ανίκανους να δοθούμε, να αφοσιωθούμε σε κανέναν. Πώς να αντλήσουμε το μέγιστο από έναν συγγραφέα λοιπόν, ποιο βιβλίο έχει την ευκαιρία να μετρήσει πράγματι, όχι στην ατομική (σ’ αυτήν κι ένα φυλλάδιο διαφημιστικό μπορεί να φέρει τα πάνω-κάτω), αλλά στη συλλογική μας βιοπορία;

Όμως, όπως προείπα, το λάθος εδώ δεν είναι –δεν είναι αποκλειστικά, τουλάχιστον– των συγγραφέων. Κανείς συγγραφέας, όσο σημαντικός και αν είναι, δεν αντέχει την συνέκθεση με τους χιλιάδες άλλους κατώτερους που συνωστίζονται πλάι του. Στείλε τον Όμηρο ή τον Σαίξπηρ σε μια Διεθνή Έκθεση Βιβλίου και θα πάρεις έναν ακόμη γραφιά που ιδρώνει για να αποσπάσει λίγη προσοχή από τους παρατρεχάμενους. Για την Παλατινή Ανθολογία έχουν να πουν ότι μέσα της «αλληλοσυντρίβονται αριστουργήματα». (περισσότερα…)

*

Λογοθεσίες από τον
ΗΡΑΚΛΗ ΛΟΓΟΘΕΤΗ

~

Με ποιόν να πας και ποιόν ν’ αφήσεις;

Τα βιβλία είναι καλοί φίλοι του ανθρώπου αλλά ο συνωστισμός τους προξενεί αργά η γρήγορα γενικευμένη κρίση ζηλοτυπίας που κλιμακώνεται εν μέσω εμπρηστικών τριβών και μισαλλοδοξίας. Αναπτύσσεται μία διάθεση εκτοπισμών, απειλούνται συρράξεις και ο αναγνώστης που κινδυνεύει να βρεθεί μεταξύ διασταυρούμενων πυρών καταφεύγει στην ύστατη αποτρεπτική χειρονομία. Προσθέτει στις ήδη υπάρχουσες μια ακόμα βιβλιοθήκη και αποδύεται σε μια επιχείρηση αποσυμφορήσεως που μοιραία προκαλεί νέα εμφράγματα. Διότι η βιβλιοθηκονομία είναι σπουδαία επιστήμη επειδή καταπιάνεται με δυσεπίλυτα προβλήματα. Η μεθοδολογία της έχει την αυστηρότητα συνεσταλμένης γεροντοκόρης: μαγνητίζεται από τους σκοπέλους που προσπαθεί να αποφύγει και όσο εξελίσσεται, η διχοστασία της εντείνεται. Στον Μεσαίωνα, ροδαλά αγορίστικα κωλαράκια και ασχημάτιστα κοριτσίστικα στήθη ήταν αδύνατον να συνυπάρξουν στις εικονογραφημένες εκδόσεις περί του φύλου των αγγέλων. Τα εγχειρίδια δαιμονολογίας χωρίζονταν από τις θεολογικές πραγματείες μ’ ένα τείχος εξορκισμών και οι αποκηρυγμένοι συγγραφείς φυλακίζονταν σε αποστειρωμένες αίθουσες μακριά από τους εγκεκριμένους. Στη βικτωριανή περίοδο, οι κυρίες που επιμελούνταν τη σύνθεση της οικιακής βιβλιοθήκης απαγόρευαν την ερεθιστική επαφή μεταξύ συγγραφέων διαφορετικού φύλου, ιδιαίτερα αν ήταν έγγαμοι, ενώ στους ελεύθερους συζυγικών δεσμών επέτρεπαν να συσφίξουν τις σχέσεις τους στο ίδιο ράφι, πάντα υπό την επιστασία ενδιάμεσων ηλικιωμένων κηδεμόνων. Η προοδευτική εποχή μας επέλυσε βέβαια αυτά τα προβλήματα, καραδοκούν όμως άλλα, περισσότερο πολύπλοκα. Σύμφωνα με την κρατούσα εθιμική τάξη τα λεξικά πάνε με τα λεξικά. Είναι όμως φρόνιμο να βάλεις το ομηρικό λεξικό του Πανταζίδου δίπλα στο λεξικό των συνθετών του Καντέ αντί να εξασφαλίσεις τη συνακρόασή του με τις σειρήνες της Οδύσσειας; Οι βιογραφίες πάνε με τις βιογραφίες, αλλά μπορείς να τοποθετήσεις τη βιογραφία του σκυθρωπού Καντ από τον επίσης φιλόσοφο Ερνστ Κασσίρερ πλάι στη βιογραφία του φασαριόζου Τζόυς από τον Παίηντερ; Τα απομνημονεύματα πάνε με τα απομνημονεύματα, αλλά σου πάει η καρδιά να χωρίσεις τις αναμνήσεις της Σελέστ Αλμπαρέ από το έργο του λεπτοφυούς Προυστ και να την υποχρεώσεις να υφίσταται, πλάτη με πλάτη, τους κομπασμούς και το άγαρμπο φλερτ του αρειμάνιου στρατηγού Σαράϊγ; Λύση ασφαλώς υπάρχει αλλά είναι δαπανηρή: δύο αντίτυπα για κάθε αμφιλεγόμενη κατάταξη. Ένα πιστό στο είδος και στη σειρά του κι ένα να λιποτακτεί προς τις εκλεκτικές συγγένειες της καρδιάς του. (περισσότερα…)