*

Από τον κ. Νώντα Παπαμιχαήλ λάβαμε και δημοσιεύουμε την ακόλουθη επιστολή.

 ~.~

Αγαπητό Νέο Πλανόδιον

Δύο υπουργοί της δεύτερης κυβέρνησης Μέρκελ (2009-2013), ο Καρλ-Τέοντορ τσου Γκούττενμπεργκ, Υπουργός Οικονομίας και Τεχνολογίας (2011) και η Ανέττε Σαβάν, Υπουργός Παιδείας και Αθλητισμού (2013) εξαναγκάστηκαν σε παραίτηση. Ο πρώτος καταδικάστηκε πρόσθετα από αστικό δικαστήριο σε υποχρεωτική δωρεά 20.000 ευρώ υπέρ κοινωφελούς σκοπού. Ο λόγος; Αποκαλύφθηκε ότι οι εργασίες τους για διδακτορική διατριβή περιείχαν τμήματα άλλων συγγραφέων. Επρόκειτο δηλαδή για λογοκλοπή.

Θεωρώ ότι όταν ένας εκλεγμένος εκπρόσωπος των ψηφοφόρων επιχειρεί με δόλια μέσα να «εμπλουτίσει» το βιογραφικό του, είναι στην ίδια ηθική κατηγορία με έναν συγγραφέα/ επιμελητή που παραθέτει σκόπιμα παραποιημένα στοιχεία σε βιβλίο. Κοινός παρονομαστής, η διαστρέβλωση πραγματικών γεγονότων ή καταστάσεων. Στην πρώτη περίπτωση, οι διαδικασίες μιας συγκροτημένης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας επιτρέπουν την θεραπεία μέσω της αποπομπής ή αναγκαστικής παραίτησης. Στη δεύτερη –δυστυχώς– η όποια αποκατάσταση της αλήθειας επαφίεται στην εγρήγορση του αναγνωστικού κοινού και στην οξεία ματιά των κριτικών, με τις παρεμβάσεις τους.

Θα επισημάνω μια περίπτωση που με θίγει και προσωπικά. Ο κ. Ηρακλής Κακαβάνης, εκδότης του ηλεκτρονικού περιοδικού Ατέχνως, εδώ και 8 χρόνια με το βιβλίο του στις ομώνυμες εκδόσεις Κώστας Βάρναλης: 39+1 Άγνωστα ποιήματα (2016) έχει επιδοθεί σε ένα σφυροκόπημα παραποιήσεων και διαστρεβλώσεων αναφορικά με μια συλλογή παιδικών ποιημάτων (Ο κορυδαλλός, 1937) του Κώστα Βάρναλη, δημοσιευμένη σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό και συγγραφέα αναγνωστικών πρωτοβάθμιας στην δημοτική Νώντα Έλατο, που ήταν παππούς μου.

Για τα σχολικά βιβλία εκείνου του καιρού, δεν μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει την νομοθεσία της εποχής (αριθ. 104 πράξη της 31/8/1917 του τότε Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως) η οποία παρέπεμπε την εγκριτική διαδικασία σε Εκπαιδευτικό Συμβούλιο, και έδινε την δυνατότητα έγκρισης απεριόριστου αριθμού βιβλίων σε συνθήκες ελεύθερου ανταγωνισμού, την δυνατότητα ανάθεσης σε συγγραφική ομάδα, και τη σύνδεση των βιβλίων με τα αναλυτικά/ωρολόγια προγράμματα που αντικαθιστούσαν τις προκηρύξεις συγγραφής να λειτουργεί ως οδηγός. Έτσι ο Έλατος συνεργάστηκε με τους Ανδρέα Καρκαβίτσα, Δημοσθένη Βουτυρά, Ηλία Βουτιερίδη και Φώτο Γιοφύλλη στην παραγωγή αναγνωστικών. Τις εικονογραφήσεις έκαναν ζωγράφοι όπως οι Σπύρος Βασιλείου και Βάσος Γερμενής. Το πλαίσιο αυτό υπήρξε ευεργετικό για τους συγγραφείς και επιμελητές αναγνωστικών και μετέπειτα (1923, 1927, 1929, 1932, 1934), μέχρις ότου ανακόπηκε βίαια το 1937 επί Μεταξά, με την ίδρυση του ΟΕΣΒ. Ο Έλατος έρχεται δεύτερος σε αριθμό εκδόσεων έως το 1934 μετά το Αλφαβητάρι με τον Ήλιο, έχοντας εκδότες κατά σειρά τον Σιδέρη, τον Δημητράκο και την Εστία.

Σε παρουσίαση του βιβλίου του Κακαβάνη σε ανοιχτή εκδήλωση από άλλη συνεργάτιδα του ίδιου περιοδικού, χαρακτηρίζονται τα ποιήματα ως

«Γραμμένα τη δεκαετία του ’30 κατά παραγγελία του Νώντα Έλατου, ο οποίος τα αγόρασε και τα εξέδωσε στην ποιητική συλλογή με τίτλο Κορυδαλλός μαζί με δικά του ποιήματα. Η αλληλογραφία μεταξύ των δύο ανδρών και μελών του Εκπαιδευτικού Ομίλου, μέρος της οποίας παρουσιάζεται στην παρούσα έκδοση απαντά σε ερωτήματα που εγείρονται γύρω από την ασυνήθιστη αυτή πρακτική εκποίησης πνευματικής παραγωγής… Ορισμένα απ’ αυτά δεν αντιπροσωπεύουν την κοσμοθεωρία του Κώστα Βάρναλη, όπως “Εκκλησία”, “Ο Θεός”. Αυτό φυσικά συμβαίνει γιατί τα έγραψε κατά παραγγελία του Νώντα Έλατου ο οποίος τα προόριζε για σχολική χρήση (για να συμπεριληφθούν δηλαδή σε σχολικά εγχειρίδια) είτε να χρησιμοποιηθούν από τους δασκάλους.»

Τα πράγματα όμως δεν έχουν ακριβώς έτσι. Από το Αρχείο Βάρναλη στην Γεννάδιο Βιβλιοθήκη, όπου φυλάσσονται οι επιστολές του Έλατου, προκύπτει με σαφήνεια πως δεν υπήρξε «πώληση» ποιημάτων (39 από τα 76 της συλλογής). Από ποιους πόρους άλλωστε θα γινόταν η αγορά τους; Όπως γράφει ο, μελετητής του Βάρναλη, Νίκος Σαραντάκος:

«Από τη μια, ο Βάρναλης δεν μπορεί να εκδώσει τίποτα με το όνομά του. Η δικτατορία Μεταξά δεν έχει απαγορέψει μόνο τα κομμουνιστικά έργα αλλά και οτιδήποτε μπορεί να παραπέμψει σε κομμουνισμό έχει υποχρεώσει εκδότες και βιβλιοπώλες να παραδώσουν στις αρχές όλα τα σχετικά βιβλία… Από την άλλη, ο Έλατος, που ξέρει και εκτιμά τον Βάρναλη και το ανέκδοτο υλικό του, συλλαμβάνει την ιδέα της κοινής έκδοσης. Ο Έλατος δεν είναι χαρακτηρισμένος από το καθεστώς, ξέρει πρόσωπα και πράγματα στην πιάτσα της συγγραφής σχολικών βιβλίων, ξέρει τι πρέπει να περιλαμβάνει μια παιδική ποιητική συλλογή για να βραβευτεί ή να διαλεχτούν κομμάτια της για τα αναγνωστικά: κάνει αυτή τη δουλειά επί δεκαετίες. Δικαιολογημένα, τρέφει μεγάλες ελπίδες για τη βράβευση της συλλογής».

Μισθοσυντήρητος, ο Έλατος έδωσε μια προκαταβολή πεντακοσίων δραχμών, υπολογίζοντας ότι θα ισοσκελίζονταν από τον προϋπολογισμό του εκδότη («Εστία»). Αυτό δεν έγινε ξεκάθαρο, και ο Βάρναλης ζήτησε δεύτερη προκαταβολή, αίτημα στο οποίο ο Έλατος απαντά αρνητικά. Όταν οριστικοποιήθηκε η μεσολάβηση εκδότη, οι οικονομικές απαιτήσεις θεραπεύτηκαν και έμεινε το θέμα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Πάνω σ’ αυτό, στις 17 Νοεμβρίου 1937, ο Έλατος γράφει:

«Η υπό τον τίτλον Κορυδαλλός και το ψευδώνυμον “Νώντας Έλατος” συλλογή ποιημάτων συνεγράφη και εκδίδεται υφ’ υμών και εμού, τα δε εκ της πωλήσεως καθαρά κέρδη θα διανέμονται εξ ίσου μεταξύ των δυο μας. Τίνα εκ των ποιημάτων τούτων είναι πρωτότυπα ιδικά σας και τίνα ιδικά μου, ορίζεται εις ιδιαιτέρα επιστολή.»

Και στις 5 Φεβρουαρίου 1938 ακολουθεί «εις συμπλήρωσιν» αναλυτική απογραφή των ποιημάτων του Βάρναλη με την υποσημείωση:

«δύνασθε να κάνετε χρήσιν όπως και όταν θέλετε είτε εις σύνταξιν σχολικών βιβλίων είτε εις έκδοσιν ιδίας σας ποιητικής συλλογής».

«Πώληση» με διασφάλιση μελλοντικών δικαιωμάτων δεν υφίσταται.

Η εμμονική αυτή «σταυροφορία» του Κακαβάνη ξεκινά από το 2014. Την ίδια χρονιά, σε ανταλλαγές απόψεων με τον Ν. Σαραντάκο στο ιστολόγιο του τελευταίου, συνεχίζει ακάθεκτος. Και διαπρύσιος μέχρι σήμερα. Στην τελευταία έκθεση βιβλίου στο Πεδίο του Άρεως το περίπτερο των εκδόσεων «Ατέχνως» το βιβλίο ήταν σε περίοπτη θέση και υπήρχε παρακίνηση προς τους επισκέπτες «να το αγοράσουν, για να δουν τι γινόταν εκείνη την εποχή». Πρόκειται για «επαναστατική» κριτική, στην χειρότερη μορφή της (αγκίτ-προπ), ουσιαστικά κακοφτιαγμένη προπαγάνδα. Ο Κακαβάνης νομίζοντας πως έκανε σπουδαία ανακάλυψη από το αρχείο του Βάρναλη έβγαλε αυθαίρετο συμπέρασμα περί αγοραπωλησίας ποιημάτων. Στηριζόμενος από προφανή πολιτικό οργανισμό και από τους πειθήνιους αναγνώστες του, στην ουσία προβαίνει σε λίβελλο, παραποίηση στοιχείων και διαστρέβλωση. Πραγματικά ατέχνως ή, ακριβέστερα, κακοτέχνως.

Με εκτίμηση

ΝΩΝΤΑΣ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ

///

*

*

*