«Τη λευτεριά μου ορίζω με το θάνατό μου»: Κώστας Θρακιώτης (1909-1994)

*

της ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

Με τα λουλούδια
και με τους βατράχους;

Τι έρχεστε εσείς με τις ανόητες Γραφές
Και τα χρεόγραφα του Σίτυ
Να δώσετε μια καινούργια ενέργεια στους πεθαμένους;

Στ’ ολογάλαζο κενό
Μια καινούργια στολή και πανοπλία
Όταν,

Η ντροπή κυλάει στις φλέβες σας
Κι ο αγέρας μας
Είναι μολεμένος και βαρύς
Απ’ την αναπνοή σας μονάχα
Όπου σκοτώνει τα λεύτερα πουλιά;

Ο Κώστας Θρακιώτης –ψευδώνυμο του Θαλή Προδρόμου–, ποιητής, δοκιμιογράφος, κριτικός, λαογράφος και θεατρικός συγγραφέας, γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη το 1909 και έζησε για λίγο στην Φιλαδέλφεια της Μικράς Ασίας, αφού ο πατέρας του Θεοδόσιος ήταν διευθυντής στην Λεονταρίδειο Σχολή, και η μητέρα του επίσης δασκάλα, ενώ τις γυμνασιακές του σπουδές τις περάτωσε στο Σουφλί, όπου μαζί με συμμαθητές του, εξέδιδε το μαθητικό περιοδικό Έβρος.

Ω, φέρτε μου τις παιδικές φωλιές των τζιτζικιών
Κι ένα γαρούφαλλο ματωμένο
απ’ το ματόκλαδο της αυγής
Φορτωμένο είναι τ’ όνομά σου από πέτρα κι όνειρα
Και το ποτήρι σου ξέχειλο απ’ το Θρακιώτικο κρασί…

Αφότου πέθανε ο πατέρας του, στα δέκα του χρόνια, το 1919, αποβιβάστηκε στον Πειραιά με τη μητέρα του και αργότερα τελείωσε τις σπουδές του στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και διετέλεσε καθηγητής στην Μέση Εκπαίδευση καθώς και σε Δραματικές Σχολές.

Η ιδεολογική του τοποθέτηση είχε προδιαγραφεί από παιδί ακόμη, στην τουρκοκρατούμενη Θράκη και στην Μικρά Ασία, και ολοκληρώθηκε στη διάρκεια του Μεσοπολέμου.

Μαύροι κόκκινοι
Κίτρινοι άσπροι
Θα πούμε την μαύρην ιστορίαν των άσπρων
Των μαύρων
Των κίτρινων
Των κόκκινων.

Τα πρώτα ποιήματα της εφηβείας του με τίτλο Στον ελεύθερο δρόμο (1927-1931) κυκλοφορούν το 1933 κι έχουν για μότο τους στίχους του Κωστή Παλαμά από τα Παράταιρα: «Ανάξιος όποιος ξάφνου ακούει / το προσκλητήριο των καιρών / να το φυσά ή να το κρούει / σάλπιγγα ή τύμπανο, τ’ ακούει / δε λέει: Παρών».

Εδώ κάτου είναι τόσον ωραία,
Το γαλάζιο ακρογιάλι,
Τα μακρυά τα καράβια που πάνε,
Στην υγρή και καμπύλη ράχη του πόντου
Εδώ κάτου είναι τόσον ωραία
Τα τραγούδια, η γαλήνη,
Η σελήνη που γελάει
Απ’ τ’ ανοιχτό παραθύρι
–Σαν το κόκκινο ρόδο–
Καρφωμένη στη μέση τ’ ουρανού
Μα που δε θα τη δρέψει κανένας…

Μου τα χάρισες όλα,
μητέρα,
την αγάπη,
για ν’ ανοίγουν στο φως της
σαν τεράστια πολύχρωμα
ρόδα.

Το ίδιο έτος κυκλοφορεί το προφητικό του βιβλίο Εμείς δεν θα βαδίσουμε, λίγους μήνες πριν την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία: «ο κάμπος όλος μια κραυγή και μια κρεμάλα…», μια φλογισμένη φωνή-διαμαρτυρία κατά του νέου πολέμου που θα εξαπέλυαν κατά της ανθρωπότητας οι δαίμονες του φασισμού.

Ως πότε κι οι μεγάλοι κύναιδοι
της τρίτης Αυτοκρατορίας
και το εγγλέζικο μπολντώκ
ο Σερ Ουίνστων Τσώρτσιλ
κι ο κλόουν των φασιστικών πιθήκων
ο «ντούτσε» Μουσολίνι
και τα σοσιαλδημοκρατικά μουλάρια,

τις χώρες θα κρατούν δεμένες,
τον ήλιο,
τον αιώνιο χρόνο,
με προσταγή: Να μη βαδίζουν!
(Δε θα μπορέσουν να κυλήσουν
στο terrain τους το foot-ball,
την υδρόγειο σφαίρα,

γιατί η σοφή κυρά Ιστορία
τους έχει έτοιμη τη θέση που τους πρέπει).

Ακολούθησε η συλλογή Μοναξιά με φως και δίχως παράθυρα –«…μα ανάμεσα απ’ τα χείλη μας ο κόσμος του φιλιού σ’ έπλασε γυναίκα…»–, ενώ το τέλος του 1944, όταν απελευθερώθηκε η Θράκη από τη ναζιστική κατοχή, ο Κώστας Θρακιώτης, υπεύθυνος της Μέσης Εκπαίδευσης του Νομού Έβρου, παρέλαβε από τον τότε στρατιωτικό διοικητή των Βουλγάρων τα σχολικά κτίρια της Αλεξανδρούπολης, μερίμνησε για την εκ νέου λειτουργία τους, καθόρισε το αναλυτικό πρόγραμμα διδασκαλίας και ταυτόχρονα οργάνωσε τον πρώτο ραδιοφωνικό σταθμό της πόλης. Το 1948 κυκλοφορεί η Φωνή της Ευφορίας:

Κάθε πρωί αγναντεύουμε μάταιοι
Τη θέση που αφήνει το ποτάμι
Και το βράδυ θωρούμε την ίδια
Απροσπέλαστη μονοτονία του νερού
Να γκρεμνά τους βασανισμένους του γήλιους,

ενώ οκτώ χρόνια μετά εκδίδεται η συλλογή που τιτλοφορείται Ανεμίζουμε σημαία μας την Άνοιξη, ποιήματα γραμμένα την περίοδο της κατοχής, της αντίστασης, του εμφυλίου.

Ένα τύμπανο σημάδεψε
το τραγούδι μας
Μια ντουφεκιά στη νύχτα σημάδεψε τα στήθια μας…
Ο ήλιος παραστέκει πίσω από τις πόρτες μας
Και έρχεται ξαγρυπνησμένος με κατακόκκινα μάτια.
Εμείς τον χαιρετάμε από τις γρίλιες των παραθυριών
Μ’ ένα πρόσωπο πάντοτε καρτερικό.

Συνολικά, το ποιητικό του έργο αποτελείται από 21 δημοσιευμένες ποιητικές συλλογές.

Το ηλιακό μου ημερολόγιο
Από πέτρα αδιάφορη δεν ήταν
Να προεκτείνει την ανάσα της νιότης μου
Με την αλμύρα της ζωής
Δεν είχε να φοβάται την κάψα
Ή την πάγρα του χιονιά
Καθώς ο βουτηχτής θα θέλε μόνο να θερίσει
Φύκια και μαργαριτόριζες του βυθού.
Υπήρχε βέβαια πάντα ένα κενό
Σε τούτη την άχαρη κι άχρηστη πολιτεία
Τα απομνημονεύματα του Βατερλώ
Παρά εκείνη η βαθιά κηλίδα
Έστω και στην πινελιά του πίνακα
Ενός τρελού Βαν Γκογκ
Ή ενός Πικάσο στην Γκουέρνικα.

Ο Κώστας Θρακιώτης ήταν και παραμένει μια γνωστή άγνωστη μορφή της πνευματικής παράδοσης της Θράκης. Έζησε όλα τα συνταρακτικά γεγονότα του 20ού αιώνα, πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση, φυλακίστηκε και εξορίστηκε στη Μακρόνησο και στον Άη Στράτη: «…για σένα δε θα ’μαι η φλόγα και το χαμόγελο του παιδιού. Θα ’μαι το πεθαμένο χέρι του αδελφού μου, που έκλαψα στις ματωμένες φτερούγες του πολέμου».

Ο ίδιος σημείωνε πως οι εκπρόσωποι της γενιάς του ’30, θα έπρεπε να αναζητηθούν στα μικρά και λαθρόβια περιοδικά των νέων εκείνης της εποχής. Και με την ευκαιρία, αναφέρεται στο έργο του λέγοντας: «Ο Κώστας Θρακιώτης, ο Ζήσης Οικονόμου και ο Νικήτας Ράντος, θεωρούνται από τους πρώτους δημιουργούς της ποιητικής πρωτοπορίας που έφεραν το νέο μήνυμα των καιρών…»

Δε μας μένει παρά ο ίδιος καθημερινός δρόμος
Το ίδιο χτες, το ίδιο σήμερα, τα ίδια αναίσθητα λόγια,
Το σπίτι, το πεζοδρόμιο, τα πάρκα, οι φίλοι.

Από το σπίτι στη Μυριοφύτου 52 που έμενε στην Νέα Σμύρνη, διαβάζω, ελάχιστα βιβλία καθώς και αρχειακό υλικό σώθηκαν. «Εύκολα αλλάζει ο καιρός κι η μυγδαλιά, γίνεται ένα στεφάνι μέσα στο χιόνι», έγραφε. Πέθανε τον Δεκέμβριο του 1994, λησμονημένος και αγνοημένος, νοσηλευόμενος σοβαρά άρρωστος στο Νοσοκομείο «Ελπίς».

Εξόριστος εγώ από τον ίδιο μου τον εαυτό
Και τους αλλοτινούς συντρόφους
Αν ονειρεύτηκα μιαν άλλην εικόνα
Ήταν η δύναμη που μ’ έσωζεν απ’ τη σιωπή…