*

ΠΕΡΑΣΤΙΚΑ & ΠΑΡΑΜΟΝΙΜΑ | 05:25
Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Όπως ήδη οι αρχαίοι σφαγείς της Μήλου, έτσι και οι τωρινοί σφαγείς της Γάζας γελοιοποιούν παντελώς τον επίμονο ισχυρισμό ότι οι δημοκρατίες τάχα μου υπερέχουν ηθικά από τα λοιπά πολιτικά καθεστώτα. Η δημοκρατία όμως είναι πρώτα πρώτα κράτος, πάει να πει εξουσία. Και ο φέρων την εξουσία, όποιος και αν είναι αυτός, είτε μονήρης τύραννος είτε δήμος ολόκληρος, υπόκειται στους ίδιους διαχρονικούς πειρασμούς: η ισχύς του είναι συνήθως ευθέως ανάλογη της αυθαιρεσίας του. Ηθική νομιμοποίηση η εξουσία μπορεί να αντλήσει όχι από τον τύπο του πολιτεύματος, αλλά από ένα κριτήριο εντέλει εξωπολιτικό: τη δικαιοσύνη. Ο Σολομών και ο Αριστείδης ήταν άνδρες που η ιστορία τούς αποκάλεσε δίκαιους επειδή υπάκουαν σ’ έναν τέτοιο ηθικό γνώμονα. Ο Νετανιάχου και αυτοί που τον έφεραν και τον κρατούν στην γενοκτονική του εξουσία δεν είναι παρά η ενσάρκωση εκείνου του παλιού εφιάλτη της Χάννας Άρεντ. Ότι δηλαδή θα ’ρθει κάποτε καιρός που μια πλειοψηφία θα αποφασίζει δημοκρατικά να εξολοθρεύσει όποια μερίδα του πληθυσμού κρίνει χρήσιμο.

*

*

///

«Γεννήθηκα, μεγάλωσα και μένω στην Αθήνα,
είμαι υιός του Στέφανου και της Ελευθερίας.
Τα παιδικά παιχνίδια μου μπουζούκι, μαντολίνα,
επάγγελμά μου μουσικός μηδέν κατηγορίας. […]
Με ό,τι κι αν ασχοληθώ έχω επιτυχία,
γράφω στιχάκια, μουσική, σκαλίζω, ζωγραφίζω.
Κουσούρια: ο εγωισμός και η βωμολοχία
αν και αποφεύγω να μιλώ και πιο πολύ να βρίζω.
Ελλείψεις: ανοργάνωτος στας δημοσίας σχέσεις
και χλευαστής της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης
που αν υπάρχουν μέσα σου, έτσι και ψευτοχέσεις
τα ρίχνεις στον απόπατο, σκουπίζεσαι και φεύγεις.
Άπιστος ως το κόκκαλο για κείνα που δεν είδα.
Φανατικός εθνικιστής, μ’ όλη τη γη πατρίδα.
Δείχνω πως τους ανάξιους τους θεωρώ μεγάλους
ώστε να αποθρασύνονται, να μου πατάν τους κάλους.»

Έτσι, εμμέτρως και ομοιοκαταλήκτως, αυτοσυστήθηκε στον Μάνο Χατζιδάκι ο Άκης Πάνου το 1975.

///

«Εκσπερματώσεις ante portas και όλο πιο πολλά φάρμακα». «Καμπάνα ήταν η λέξη-σύνθημα που χρησιμοποιούσε για το σεξ με τις υπηρέτριες». Οι τίτλοι με τους οποίους παρουσίασε, με λίγες μέρες διαφορά, η Frankfurter Allgemeine Zeitung, η ναυαρχίδα υποτίθεται της γερμανικής δημοσιογραφίας, δύο πρόσφατες νέες βιογραφίες, του Τόμας Μανν και του Βίκτωρος Ουγκώ αντίστοιχα. Για όσους νομίζουν ότι η αυτογελοιοποίηση των πάλαι ποτέ σοβαρών δυτικών ΜΜΕ περιορίζεται στις υπέρ του Ζελένσκι ιαχές ή στο λιβάνισμα του ξεμωραμένου Μπάιντεν…

///

Οι πρόσφατες εκλογές σε Ρουμανία, Πολωνία και Πορτογαλία επιβεβαίωσαν τη γνωστή τάση. Παντού, ο συστημικός «φιλοευρωπαϊσμός» κεντροδεξιάς ή κεντροαριστεράς κοπής είναι σε αποδρομή, και οι ευρωσκεπτικιστές ή λαϊκιστές ή ακροδεξιοί ή φιλοτραμπικοί (όπως θέλει κανείς) σε προέλαση.

Στη Ρουμανία, η παρτίδα για τις Βρυξέλλες σώθηκε (με τον γνωστό τρόπο…) έστω και την τελευταία στιγμή, όμως οι δυνάμεις της νεοδεξιάς αναδείχθηκαν σε ώριμους ανταπαιτητές της εξουσίας εκεί που δεν το περίμενε κανείς. Στην Πολωνία, το αντιευρωπαϊκό PiS βρήκε τον δάσκαλό του από δύο έτι δεξιότερα κόμματα, που απέσπασαν ένα 20% του εκλογικού σώματος. Και στην Πορτογαλία η είδηση είναι ότι οι Σοσιαλιστές έχασαν τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης από το υπερδεξιό Chega που εκτοξεύθηκε στο 23%.

Τι μπορεί να αλλάξει αυτή την μακροχρόνια και πάγια τάση, που μετράει πλέον τέσσερις τουλάχιστον δεκαετίες, δεν είναι σαφές. Το βέβαιο είναι ότι, αφενός, «the centre cannot hold», όπως θα έλεγε ο Γέητς, μεσομακροπρόθεσμα έστω. Και, αφετέρου, ότι για μια ακόμη φορά η αριστερά (ή «αριστερά») απέτυχε πλήρως να εκφράσει τον νέο ριζοσπαστισμό που κυριεύει όλο και πλατύτερα λαϊκά στρώματα.

///

«Επέστη ο καιρός της αυτολατρείας και πάσαι αι αλλαι θρησκείαι κατηργήθησαν.»

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

///

Ο Έντμουντ Κήλυ αφηγείται κάπου πώς εξόργισε τον Σεφέρη διατεινόμενος ότι ο Γέητς είναι ποιητής ανώτερος του Σικελιανού. «Για σένα που ’σαι Ιρλανδός», του απάντησε ο Σεφέρης, «μπορεί να ’ναι ο Γέητς. Για μένα που ’μαι Έλληνας, ο Σικελιανός είναι ποιητής μεγαλύτερος!» (Παραθέτω από μνήμης. Σημειωτέον ότι ο Κήλυ δεν ήταν Ιρλανδός…)

Έστω και σιχτιρίζοντάς τον, ο πρεσβύτης ποιητής παρέδωσε ένα μεγάλο μάθημα στον νεαρό τότε μεταφραστή του. Παγκόσμια λογοτεχνία, αντικειμενικά συγκρίσιμη και ιεραρχήσιμη δεν υφίσταται. Ο διεθνής λογοτεχνικός κανόνας είναι όπως το διεθνές ποινικό δίκαιο: δεν υπάρχει. Τα πάντα στην τέχνη του λόγου είναι συνάρτηση του γλωσσικού οργάνου, του εθνικού και ιστορικού περιβάλλοντος που γεννάει τα κείμενα. Για την ακρίβεια, κι ας λένε κάποιοι ιδεαλιστές, μόνο ο ομόγλωσσος αναγνώστης μπορεί να συλλάβει ολοκληρωμένα την μορφική αρτιότητα και τις νοηματικές συνδηλώσεις ενός λογοτεχνικού έργου. Γι’ αυτό, ακόμη και στις πιο διαδεδομένες και πολυμεταφρασμένες λογοτεχνίες, οι συγγραφείς που είναι άσημοι έξω, ενώ θεωρούνται σπουδαίοι στο εσωτερικό της χώρας τους, είναι πάντοτε λεγεώνα.

Η εξωχώρια ακτινοβολία ενός συγγραφέα, η σημασία που αποκτά εκτός των εθνικών και γλωσσικών του συνόρων, είναι φαινόμενο σχετιζόμενο περισσότερο με την πολιτική του πολιτισμού και τη συναφή συγκυρία. Οι Επτανήσιοι εδώ σε μας επηρεάστηκαν από την ιταλική λογοτεχνία τόσο έντονα λόγω των πολιτικών και ιστορικών δεσμών των νησιών τους με την Ιταλία. Η γαλλομάθεια ήταν όρος για να κυκλοφορήσει κανείς στους φιλολογικούς κύκλους των Αθηνών και κυρίως γαλλομαθείς ήταν οι λογοτέχνες μας έως και τη δεκαετία του 1970 περίπου. Και οι Γερμανοί και οι Άγγλοι και οι Ρώσσοι συγγραφείς στην Ελλάδα μέσω Παρισίων έφθαναν.

Σήμερα, η αγγλομάθεια την έχει πλήρως υποκαταστήσει. Για λόγους που προφανώς δεν έχουν να κάνουν σε τίποτα με την «ανωτερότητα» της αγγλόφωνης βιβλιοπαραγωγής, αλλά στα πάντα με την σημερινή πολιτική και πολιτιστική ηγεμονία των ΗΠΑ. Οι ίδιοι άνθρωποι που θαυμάζουν (και μεταφράζουν και εκδίδουν και υμνολογούν…) ανεπιφύλακτα οτιδήποτε χαίρει μια κάποιας φήμης στη Νέα Υόρκη ή το Λονδίνο, αν ζούσαν εκατό χρόνια πριν, τα ίδια ακριβώς έργα πιθανότατα θα τα αγνοούσαν εντελώς.

Τον Γέητς, ας πούμε, τον πρωτοσυστήνει δειλά στο ελληνικό κοινό η Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, μόλις στα 1932. Σχεδόν δέκα χρόνια δηλαδή μετά την βράβευσή του με το Νομπέλ Λογοτεχνίας! Και η δουλειά της πέρασε τότε τόσο απαρατήρητη που οι βιβλιογραφίες μας μέχρι και σήμερα ακόμη την προσπερνούν…

///

«Ο Πούτιν είναι εγκληματίας πολέμου!» «Καμιά διαπραγμάτευση με τον Πούτιν!» «Συνομιλίες με τον Πούτιν μόνο αν δεχθεί ανακωχή!» «Ο Πούτιν είναι υπερβολικός, τα θέλει όλα δικά του!» Η αμείλικτη κατηφόρα της ήττας…

///

Φίλος, εγώ; Κρατήστε το το μοίρασμά σας.
Ευλογημένα και τα τρίμματα και οι σπόροι,
πουλιά, παιδιά, φτώχεια και πείνα ολόγυρά σας,
πάντα στα χέρια σας γιομάτο το αρτοφόρι.
Δεν ήρθα στο τραπέζι σας, ήρθα στο περιβόλι,
γυρεύω, αξίζω ακέριο εγώ, για με πλεχτό, στεφάνι.
Μου πρέπει όλος ο έρωτας ή όλο το μίσος ή όλη
κι η καταφρόνια, αμοίραστα· και δε μου φτάνει.

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

///

H ακραία εξατομίκευση στην τέχνη είναι το ακριβές αντίστοιχο του ακραίου ατομικισμού στην οικονομία, στην πολιτική και την κοινωνία. Χρηματοπιστωτική αισχροκέρδεια, άκρατος διεκδικητισμός, καλλιτεχνικός ναρκισσισμός, όλα αυτά τα φαινόμενα έχουν κοινές ρίζες.

Η παλιά εικόνα του διανοούμενου που δρα υπέρ των καταπιεσμένων είναι απαρχαιωμένη. Ο τωρινός διανοούμενος, ακόμη και όταν δεν το συνειδητοποιεί, είναι στοιχείο οργανικό του καθεστώτος.

///

书不尽言, 言不尽意. «Η γραφή αποδίδει φτωχά τη λαλιά. Η λαλιά αποδίδει φτωχά το πνεύμα». Το κομφουκιανό τρίτον από της αληθείας. Είτε λαλούμενη είτε γραφόμενη, η γλώσσα εμπρός στη βαθύτερη πραγματικότητα υστερεί αθεράπευτα, όσο και να τη μιμείται δεν μπορεί ποτέ να τη χωρέσει ακέραια. Γλωσσικός σκεπτικισμός avant la lettre…

///

Μια επιδημία ήταν η γενέθλια ώρα της ευρωπαϊκής πεζογραφίας. Η πανώλη που έπληξε τη Φλωρεντία το 1348 έδωσε στον Βοκκάκιο το σκηνικό του Δεκαημέρου: μια ομάδα κατοίκων της πόλης καταφεύγουν για να προστατευθούν σε μια εξοχική έπαυλη και για να περάσει η ώρα τους εκεί στην απομόνωση αφηγούνται ο ένας στον άλλο σκαμπρόζικες ιστορίες. Οι Φλωρεντίνοι, γράφει ο συγγραφέας,

«πέφταν νεκροί στους δρόμους μέρα-νύχτα, ενώ άλλοι πολλοί, καθώς πέθαιναν μέσα στα σπίτια τους, γίνονταν αντιληπτοί στους γείτονές τους από την οσμή της σήψης που ανέδιδαν τα πτώματά τους».

Το μεγάλο βιβλίο όμως πάνω στο θέμα είναι (αν παραβλέψουμε την περιγραφή του αθηναϊκού λοιμού που μας δίνει στην Ξυγγραφή του ο Θουκυδίδης) η Πανούκλα στο Λονδίνο του Δανιήλ Ντεφόου. Ο συγγραφέας του Ροβινσώνα καταγράφει με τρόπο ημερολογιακό τα τρομερά γεγονότα του 1665-66 που στοίχισαν τη ζωή σε 100.000 ανθρώπους, κυρίως των φτωχών στρωμάτων. Έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά, στις εκδόσεις Κριτική, αναζητήστε το.

Στα 1901 ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης γράφει τη «Χολεριασμένη», για την επιδημία που έπληξε την Ελλάδα το 1854. Δίνω ένα απόσπασμα, αφηγείται «ἡ κυρα-Ρήνη Ἐλευθέραινα, τοῦ ποτὲ Ροδίτη, σεβασμία γερόντισσα Ἀθηναία»:

«Σὰν ἦρθε ἡ χρονιὰ ἐκείνη, ἐμεῖς ἤμαστε πανδρεμένοι τρία χρόνια μπροστά. Ὁ μπαρμπα-Λευθέρης μὲ τὶς καραμέλες μὲ εἶχε καταφέρει. Θὰ ἤμουν δεκαπέντε, ἂς ἤμουν, τὸ πολύ, δεκάξι χρονῶν, ὅταν ἔγινε ἡ στεφάνωση. Ἐκεῖνος θὰ ἦτον παραπάνω ἀπὸ τριάντα.

Τότε, σὰν ἦρθε τὸ κακό, χολεριάσθηκα κ᾽ ἐγώ. Εἶχα γεννήσει ὀλίγους μῆνες μπροστὰ τὴν μοναχοκόρη, τὴν Κατίγκω μου, αὐτὴ ποὺ βλέπεις. Σὰν μ᾽ ἔπιασαν οἱ ἐμετοί, καὶ τ᾽ ἄλλα τὰ συπτώματα, Θεὸς νὰ φυλάῃ ―μακριὰ ἀπὸ σᾶς― ὁ Λευθέρης, αὐτὸς ποὺ βλέπεις, μ᾽ ἀπαράτησε κ᾽ ἔγινε ἄφαντος. Πέρασαν πολλὲς ὧρες καὶ δὲν ἐφάνη. Ὁ ἀδερφός μου ὁ Θύμιος, κι αὐτός, οὔτε θέλησε νὰ μὲ ζυγώσῃ.

Ἐκαθόμουν στὴν ἐνορία τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, σ᾽ ἕνα στενὸ σοκάκι, στὴν Ἀκρόπολη ἀποκάτω. Εἶχα τὸ παιδὶ στὴν κούνια, κ᾽ ἔκλαιε. Ἐγὼ ὑπόφερνα ἀπ᾽ τοὺς πόνους τῆς ἀρρώστιας, κ᾽ ἐδίψαγα φοβερά. Ἐφώναζα νά ᾽ρθῃ κανένας. Ἐζητοῦσα ἕνα ποτήρι νερὸ γιὰ ἔλεος. Κανένας δὲν ἤρχετο. Οἱ γειτόνισσες, ἄλλες εἶχαν φύγει, μὲ τὴν ὥρα τους, στὴν ἐξοχή, κι ἄλλες ἔκαναν τὸν κουφὸ καὶ δὲν ἄκουαν.

Μόνον ἕνας γείτονας, ὁ κὺρ Μικέλης ὁ Φουλδάκης, πέρασε τὸ χέρι του ἀπ᾽ τὸ παραθυράκι, καὶ μοῦ ἔρριξε ἕνδεκα σβάντζικα. Ἐγὼ τοῦ φώναζα νὰ μοῦ φέρῃ νερό. Ἀλλά, μοῦ εἶπε, δὲν εἶχε, κ᾽ ἔφυγε. Ἢ δὲν εἶχε ἀληθινά, ἢ φόβος τὸν ἔπιασε, καὶ δὲν ἤθελε ν᾽ ἀργοπορήσῃ σιμά μου, μὴν κολλήσῃ.

Καλὰ καὶ τὰ δέκα σβάντζικα. Λεφτὸ δὲν εἶχα. Μὰ εὐχαρίστως θὰ ἔδιδα τὰ δέκα σβάντζικα, γιὰ νὰ μοῦ ἔφερνε κανεὶς ἕνα ποτήρι νερό.»

///

«Εσείς τι κάνατε κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας στη Γάζα; Όταν οι μελλοντικές γενιές θα διαβάζουν με φρίκη για τη Γάζα και θα αναρωτιούνται πώς επιτρέψαμε να συμβεί μια γενοκτονία μεταδιδόμενη ζωντανά, εσείς τι θα έχετε να πείτε;»

(Το ερώτημα, από τον Guardian. Η απάντηση, όλη δική μας.)

*

 

*