*
του ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΑΡΑΣΛΙΑ
~.~
1
Το νεκροταφείο του χωριού επεκτάθηκε πρόσφατα. Δεν περνά μέρα χωρίς κηδεία. Χιλιάδες συγχωριανοί μου βρίσκονται θαμμένοι εκεί: γνωστοί και άγνωστοι, συγγενείς και φίλοι, ανάμεσά τους και πολλοί νέοι άνθρωποι που χτυπήθηκαν ξαφνικά από αρρώστιες και άλλοι που σκοτώθηκαν σε τροχαία δυστυχήματα. Τόσες χαμένες ζωές, τόσες τραγωδίες, τόσα σχέδια που έμειναν ορφανά και ανολοκλήρωτα: ποιο το νόημα; Το ίδιο αναρωτιέμαι και όταν στέκομαι μπροστά στον τάφο των γονιών μου. Φαντάζομαι τα οστά και τα κρανία τους και αναρωτιέμαι «αυτό είναι όλο;». Δεν ξέρω. Εκείνη τη στιγμή όλα μου φαίνονται το ίδιο τραγικά όσο και γελοία. Θα ήθελα, μόλις βγω απ’ το νεκροταφείο, να τα παρατήσω όλα, κάθε προσπάθεια, κάθε στόχο, επιτέλους να ζήσω την απλούστερη δυνατή ζωή, την πιο ήσυχη, την πιο λιτή, απαλλαγμένη απ’ όλες τις μάταιες συνήθειες και τις καθιερωμένες ανοησίες. Αλλά δεν είμαι ακόμα απόλυτα έτοιμος για μια τέτοια κατάκτηση.
2
Ενώπιον του τάφου θεωρίες, προσχήματα και αυταπάτες καταρρέουν. Δεν είναι αστείο πράγμα ο λάκκος. Δεν ξέρω αν εκεί μέσα τελειώνουν όλα ή αν υπάρχει συνέχεια. Ωστόσο, μια φωνή μέσα μου, σαν εσωτερικός υποβολέας, μου υπενθυμίζει διαρκώς: και πριν στον τάφο κατεβείς, πρόσεξε πώς θα πορευτείς.
3
Πέθανε ο γάτος μας ο Ερμής. Έντεκα χρόνια έζησε μαζί μας. Ο πόνος μου ήταν στεγνός, ξερός, χωρίς δάκρυα. Η γυναίκα μου ξέσπασε σε λυγμούς. Έκλαψε πολλές φορές μέχρι το βράδυ. Έκλαιγε και τις επόμενες μέρες. Ο δικός μου πόνος παρέμεινε στεγνός, ξερός, χωρίς δάκρυα. (Ερμάκο μου, σε ευχαριστώ για την παρέα και τις χαρές που μας έδωσες. Εύχομαι ολόψυχα να ξαναβρεθούμε).
4
Προσωρινό μέλος της ζωντανής ανθρωπότητας, αργά ή γρήγορα θα γίνω κι εγώ μόνιμο μέλος της νεκρής ανθρωπότητας. Η ατομική μου ιστορία θα χαθεί για πάντα στο αχανές κοιμητήριο της λήθης. Αυτή είναι η βιογραφία μου στην απλούστερη μορφή της. Και με κάποιες διαφορές, και η βιογραφία κάθε ανθρώπου.
5
Μήπως δηλητηριάζω τη ζωή μου συλλογιζόμενος διαρκώς τον θάνατο; Είναι κακό να σκέφτομαι τόσο συχνά ότι κάποτε θα πάψω να υπάρχω; Δεν ξέρω για τους άλλους αλλά για μένα αυτή η ιδεοληψία με τα χρόνια λειτουργεί θετικά. Μόνο συλλογιζόμενος τη θνητότητά μου μπορώ να ζω φυσιολογικά: με βοηθά να μην παίρνω τίποτα στα σοβαρά (με εξαίρεση τον ανθρώπινο πόνο) και μειώνει όσο πρέπει την υπερβολική βούληση για δράση που είναι πάντα η αναγκαία συνθήκη για την εκδήλωση του κακού.
6
Θα ήθελα να έχω παραμείνει εκείνο το παιδί που έπαιρνε μέρος στις πιο τρελές φάσεις της παιδικής και τις εφηβικής μου ηλικίας. Τις νύχτες μπαίναμε στο νεκροταφείο, παίρναμε κρανία από το οστεοφυλάκιο, τα βάζαμε σε καλάμια, κρυβόμασταν πίσω από τον μαντρότοιχο και μόλις περνούσε κάποιος συγχωριανός κάναμε τρομερό σαματά υψώνοντας και κουνώντας τα καλάμια και τις νεκροκεφαλές. Οι περισσότεροι τρομοκρατημένοι το έβαζαν στα πόδια και εμείς σκάγαμε στα γέλια. Σε κείνη την ηλικία τα οστά και τα κρανία ήταν παιχνίδι. Αργότερα, όταν θάψαμε τους πρώτους αγαπημένους, έγιναν ερώτημα και αγωνία.
7
Ένα κρανίο και 206 οστά: αυτά απομένουν από μια ανθρώπινη ζωή. Σύμβολο της ματαιότητας, ο σκελετός δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Όμως η αλήθεια του παραμένει χρήσιμη: υπό ορισμένες συνθήκες μπορεί να γίνει πηγή πάθους για ζωή και συμπόνια. Μπορεί και όχι. Ζήτημα συνθηκών και ιδιοσυγκρασίας αν θα γίνουμε καθάρματα, άγιοι ή έστω απρόθυμοι να προκαλέσουμε πόνο και θάνατο.
8
Τι είμαστε; Ένα χαλαρό σύνολο οστών, σπλάχνων και δέρματος. Με το παραμικρό το σωματάκι μας μπορεί να καταρρεύσει. Εξαιρετικά ευάλωτη, η ύπαρξής μας μπορεί να συντριβεί μέσα σε μια στιγμή. Από πρόθεση ή από αβλεψία, ο Δημιουργός δεν φάνηκε γενναιόδωρος. Ένα πιο ανθεκτικό και ελαφρώς πιο αδιαπέραστο δέρμα θα ήταν επιθυμητό. Τουλάχιστον να μην κινδυνεύουμε τόσο εύκολα από την τρέλα των άλλων.
9
Νεαρή Ιταλίδα που βρισκόταν σε διακοπές σε ιταλική πόλη σκοτώθηκε σε κάποιο σοκάκι όταν της ήρθε στο κεφάλι ένα άγαλμα που είχαν πετάξει από μπαλκόνι δυο μικρά αδέλφια. Παλαιστίνος, πατέρας νεογέννητων δίδυμων παιδιών, έμαθε για τον θάνατό τους την ώρα που είχε πάει να καταθέσει τα πιστοποιητικά γέννησής τους στην αρμόδια υπηρεσία. Ισραηλινός πύραυλος είχε χτυπήσει την πολυκατοικία όπου διέμενε η οικογένεια του σκοτώνοντας άμαχους, ανάμεσα τους και τα μωρά. Νεαρός βοσκός σκοτώθηκε από διερχόμενο αυτοκίνητο ενώ προσπαθούσε να σώσει μια γίδα που είχε ξεφύγει από το χωράφι και βγήκε στον παράδρομο. Νεαρός συγχωριανός μου σκοτώθηκε κάποιο ξημέρωμα όταν η μηχανή του γλίστρησε και βρέθηκε στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας. Δεν σκοτώθηκε από την πτώση αλλά από την πρόσκρουση με το μοναδικό αυτοκίνητο που ερχόταν εκείνη την στιγμή από την αντίθετη λωρίδα. Οδηγός του αυτοκινήτου ήταν ο μεγάλος του αδελφός. Πρόωρος ή στα γεράματα, ξαφνικός ή αναμενόμενος, έργο της τύχης ή του πεπρωμένου, ο θάνατος παραμένει το μέγα σκάνδαλο. Ξένες αποφάσεις μας φέρνουν στη ζωή, άγνωστες δυνάμεις μας οδηγούν στον θάνατο. Πεθαίνουμε από θάνατο. Παράλογοι και απρεπείς οι βιολογικοί νόμοι. Και αυτός που τους έφτιαξε.
10
Ο Εμίλ Σιοράν έλεγε ότι στα παιδικά του χρόνια είχε πιάσει φιλίες με τον νεκροθάφτη του χωριού. Του ζητούσε κρανία για να παίζει μπάλα. Ομολογούσε ότι αντλούσε μεγάλη ευχαρίστηση παίζοντας με τα κρανία. Του άρεσε να τα πετάει στον αέρα και μετά να τα πιάνει. Παιδική αφέλεια, αναισθησία, νοσηρότητα; Λίγο από όλα, ομολογούσε. Σε αυτό το ασυνήθιστο παιδικό παιχνίδι και στην πρώιμη εξοικείωσή του με τα νεκροταφεία και τις κηδείες βρίσκονται οι ρίζες της ιδεοληψίας του με τον θάνατο και της διαμόρφωσης της μελλοντικής στάσης του στη ζωή και στο έργο του, μια στάση που παρά τις υπερβολές και τις αντιφάσεις της υπήρξε συγκινητικά ειλικρινής, αυθεντική και έντιμη.
11
Όταν ξεθάψαμε τον πατέρα μου για να θάψουμε μαζί του τη μάνα μας – την κουρασμένη και αφοσιωμένη του σύζυγο – μας περίμενε μια έκπληξη. Το κρανίο του πατέρα μου διατηρούσε σχεδόν άθικτα τα πλούσια μαλλιά του. Ο αδερφός μου δάκρυσε. Εγώ χαμογέλασα: μετά από τριάντα χρόνια στον τάφο, η ζωή αντιστεκόταν ακόμα ενάντια στην απρέπεια του θανάτου.
12
Πριν από λίγα χρόνια ανακαλύφθηκε το αρχαιότερο κρανίο στον κόσμο. Η ηλικία του υπολογίστηκε σε τουλάχιστον δύο εκατομμύρια χρόνια και ανήκε σε έναν πανάρχαιο πρόγονο του σύγχρονου ανθρώπου. Δύο εκατομμύρια χρόνια τουλάχιστον. Τελικά, μόνον ο σκελετός μπορεί να έχει βάσιμες αξιώσεις αιωνιότητας ή έστω μιας σοβαρής διάρκειας.
13
Νίκος Κ. Θυμάμαι ακόμα την περίπτωσή του. Παλιός γνωστός, όχι φίλος. Δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει τον θάνατο της μάνας του. Μέρα νύχτα στο νεκροταφείο. Φρόντιζε τον τάφο της με τρομερή αφοσίωση και λεπτομέρεια. Μέχρι που του μπήκε η ιδέα ότι δεν είχε νόημα να καθαρίζει τα μάρμαρα και να γυαλίζει τη φωτογραφία της. Περίπου έναν χρόνο μετά τον θάνατό της, σε μια συνάντησή μας, μου ομολόγησε την επιθυμία του να ξεθάψει τη μάνα του και την πάρει στο σπίτι – ό,τι είχε απομείνει. Ήρθα σε πολύ δύσκολη θέση όταν μου ζήτησε να τον βοηθήσω με την εκταφή. Αρνήθηκα. Παρότι είχε σπάσει από νωρίς η χολή μου σε τέτοια θέματα, η σκέψη του σάπιου κορμιού ήταν πέρα από τις δυνάμεις μου. Το επόμενο διάστημα τον απέφευγα. Αργότερα έμαθα ότι έφυγε για Αυστραλία. Συγγενείς είχαν ενημερώσει τον αδελφό του για την κατάστασή του και ήρθε και τον πήρε.
14
Κλονισμένο από τη μηδαμινότητα και την ασημαντότητά του, το ανθρώπινο ον επινοεί κάθε λογής υλικά οχυρά και φανταστικά καταφύγια. Δημοφιλής και ακαταμάχητη, η ιδέα της αθανασίας δεν παύει να είναι μια ιδέα, μια φαντασίωση, μια έκφραση πίστης και νοσταλγίας. Κανένας δεν μπορεί να συντρίψει στα έσχατα βάθη της ύπαρξής του την ελπίδα για κάτι άλλο πέρα από το θνητό σώμα. Όσα πειστικά επιχειρήματα κι αν προβάλλει κάποιος για την φυσικότητα του θανάτου ως οριστικού τέλους άλλα τόσα μπορεί να προβάλλει κάποιος άλλος για την βασιμότητα της αθανασίας. Σε κάθε περίπτωση δεν μπορούμε να βγάλουμε εύκολα συμπεράσματα για ένα ον που υπό συνθήκες απόλυτης άγνοιας για την προέλευση και τον σκοπό της ύπαρξής του αναζητά στηρίγματα και αυταπάτες. Η προοπτική να ξεριζωθεί για πάντα από τους κόλπους του χώρου και του χρόνου το τρομοκρατεί, η σκέψη ότι θα αφανιστεί από προσώπου γης αφήνοντας πίσω του όσα κατέκτησε και δημιούργησε είναι κυριολεκτικά απάνθρωπη. Αρκούν, όμως, ο σπαραγμός και η τραγωδία του για να δικαιολογήσουμε τα εγκλήματα και τις υπερβολές του;
15
Καμιά φιλοσοφία και καμιά πίστη δεν μπορεί να διασκεδάσει την αγωνία που προκαλεί η αλήθεια του σκελετού και του τάφου. Οποιαδήποτε θεωρία προσπαθεί να μας πείσει για το αντίθετο, λέει ψέματα. Θνητή ή αθάνατη, η ψυχή δυσκολεύεται να φανταστεί μια κατάσταση ύπαρξης χωρίς ένα σώμα. Μέσα στην θαλπωρή της σάρκας και του αίματος, οποιαδήποτε άλλη κατάσταση μοιάζει αδιανόητη.
16
Ο Τόμας Χάξλεϋ έθεσε το ζήτημα της αθανασίας της ψυχής με τον πιο απλό και λογικό τρόπο: «Δεν έχω κανένα λόγο να πιστέψω στην αθανασία της ψυχής αλλά, από την άλλη πλευρά, δεν έχω και τη δυνατότητα να την απορρίψω».
17
Ακόμα και αν η ψυχή πεθαίνει ολοκληρωτικά μαζί με το σώμα, εμείς πρέπει να ζούμε σαν να είναι αθάνατη και υπόλογη για τις επίγειες πράξεις της. Αλλιώς πάμε χαμένοι.
18
«Είδα ανθρώπους να πεθαίνουν. Πάνω απ’ όλα είδα σκυλιά να πεθαίνουν. Έφτανε να τ’ αγγίξω για να αναστατωθώ. Σκέφτομαι λοιπόν: λουλούδια, χαμόγελα, πόθοι και καταλαβαίνω πως όλος μου ο τρόμος για τον θάνατο δεν είναι τίποτε άλλο από την ζήλεια μου για τη ζωή. Ζηλεύω όσους θα ζήσουν γιατί λουλούδια και πόθοι θα φυλάξουν γι’ αυτούς όλη την αίσθηση της σάρκας και τους αίματος. Ζηλεύω γιατί αγαπώ πολύ τη ζωή για να μην είμαι εγωιστής». –
ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ, «Το Καλοκαίρι»
19
«Σα να μην υπήρξαμε ποτέ
κι όμως πονέσαμε απ’ τα βάθη.
Ούτε που μας δόθηκε μια εξήγηση
για το άρωμα των λουλουδιών τουλάχιστον.
Η άλλη μισή μας ηλικία θα περάσει
Χαρτοπαίζοντας με το θάνατο στα ψέματα»
ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ, «Ποιήματα Α΄»
20
«Σημαδιακή είναι εξάλλου η στιγμή που κατεβάζουν με σχοινιά το φέρετρο στον τάφο και, καθώς ψάλλονται τα κατά συνθήκην, κορυφώνεται ένα αναρίγημα που μεταφέρει κάτι το γνήσια αρχαϊκό στην οδύνη του. Υπάκουοι γεωπόνοι, οι νεκροθάφτες φυτεύουν βαθιά το φέρετρο και χωρίζουν άπαξ δια παντός τον πεθαμένο από τους ζωντανούς. Η σορός στο χώμα , οι άλλοι σπίτια τους.»
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ, «Ζώντες και τεθνεώτες»
21
«Το θέμα των μυθιστορημάτων μου είναι η αποτυχία κάθε ανθρώπινου εγχειρήματος».
ΧΟΥΑΝ ΚΑΡΛΟΣ ΟΝΕΤΤΙ
22
«Ο θάνατος είναι ένας καθρέφτης όπου αντανακλώνται οι μάταιες χειρονομίες της ζωής».
ΟΚΤΑΒΙΟ ΠΑΣ, Ο λαβύρινθος της μοναξιάς.
23
«Ο γείτονάς μου είπε: Δεν φοβάμαι να πεθάνω. Αλλά όλη μου τη ζωή δούλεψα γι’ αυτήν τη μικρή βεράντα, που είναι για μας ο Παράδεισος. Δεν θέλω να τη χάσω. Θέλω να ζήσω κι άλλο κι άλλο εδώ».
ΝΑΤΑΣΑ ΚΕΣΜΕΤΗ, «Εξόριστες φωνές»
24
«Του Πενθέα την τρέλα πενθώ,
λογική που την έλεγε εκείνος.
Έναν έχει η ζωή μας μισθό
κι είν’ ετούτο ο ασίγαστος θρήνος.
Του Πενθέα την πλάνη πενθώ
πως ο πόνος μας τάχα έχει αιτία.
Μα δεν έχει εξουσία η πειθώ
μόνο ο θάνατος έχει εξουσία.»
ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ, «Πενθέας»
~.~
Οι «Μάταιες πράξεις» δεν είναι παρά μια συλλογή υπενθυμίσεων. Διηγήματα, στοχασμοί, διαγνώσεις, μικρές αυτοβιογραφικές ιστορίες, κάθε λογής γλωσσικές απόπειρες που υπενθυμίζουν, αν όχι τη «χαρά της ματαιότητας», τουλάχιστον τη χρησιμότητά της.
Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΑΡΑΣΛΙΑΣ
~.~
*
*
*
*
