~.~ 

του ΗΡΑΚΛΗ ΛΟΓΟΘΕΤΗ

Χαρτοπόλεμοι και πόλεμοι πραγματικοί

Συμπέσαμε, παλιά, αποκριάτικο βράδυ, σε ταβέρνα με τον ηθοποιό και παλαιστή Απόστολο Σουγκλάκο που πέθανε νέος πολύ το 2006, τέτοιες μέρες. Κι ανάμεσα στα ‘δώσε’ και στα ‘κέρνα’ ένας φίλος απ’ την παρέα, στιβαρός κι αυτός, του λέει αίφνης: «Να σε βαρέσω λίγο; Αλλά μονάχα εγώ, εσύ να μη βαράς!» Και στήθηκε γελώντας ο Σουγκλάκος με τα χέρια δεμένα πίσω κι έφαγε δυό κουτουλιές γερές στο στήθος, χωρίς να πάει ούτε βήμα παραπίσω.

Τέτοια φαιδρά συμβαίνουν κάποτε στον χαρτοπόλεμο και, λιγότερο εμφανώς, σε ματς στημένα ή αγώνες κατς, με προπληρωμένο το αποτέλεσμα. Μα στον πραγματικό πόλεμο, ακόμα και τον οικονομικό, είναι γελοίο να ελπίζεις πως θα χτυπάς χωρίς ο αντίπαλος ν’ ανταποδίδει τα χτυπήματα. Και όμως, ινστιτούτα διεθνών σχέσεων, κέντρα στρατηγικών μελετών και τα τοιούτα, αναλυτές περιωπής, πολιτικοί και οικονομολόγοι, αιφνιδιάζονται, αληθινά ή δήθεν, όταν ο Πούτιν αντιδρά. Οι ίδιοι αυτοί, τον περιγράφουν ως αυταρχικό, επεκτατικό και αδίστακτο (που είναι – αλλά όχι ο μόνος). Γιατί λοιπόν σοκάρονται, εξίστανται και δυσανασχετούν όταν ένας τέτοιος αντίπαλος κάνει ό,τι μπορεί για να νικήσει; Η νατοϊκή συμμαχία έκλεισε τις στρόφιγγες του χρήματος δεσμεύοντας τα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας στη Δύση — ο Πούτιν κλείνει τις στρόφιγγες του φυσικού αερίου προς την Δύση. Και οι μεν ΗΠΑ δεν πλήττονται ιδιαίτερα, έχουν πηγές και προμήθειες ενέργειας επαρκείς. Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όμως, τι κάνουν για ν’ αποφύγουν τον στραγγαλισμό της οικονομίας της; Γιατί δεν διαμήνυσαν, απ’ την αρχή, στις ΗΠΑ: θα σας ακολουθήσουμε στον πόλεμο μόνο αν τα βάρη του κατανεμηθούν ισομερώς. Γιατί ιδροκοπούν και τρέχουν και δεν φτάνουν για να μαζέψουν σπασμένα που θά ‘πρεπε εγκαίρως να έχουν προβλέψει; Γιατί δεν απαγόρευσαν αμέσως τις βρώμικες συναλλαγές με χρηματιστηριακά παράγωγα σε όλα τα σχετιζόμενα με τον πόλεμο προϊόντα; Γιατί επιτρέπουν στις εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας να κερδοσκοπούν χυδαία και ασύστολα πάνω στην πλάτη μας; Δεν ξέρουν ότι ελεύθερη αγορά σε καιρό πολέμου σημαίνει ασύδοτη και ληστρική αγορά; Αν φταίει λοιπόν ο Πούτιν μία φορά, δεν φταίει δύο το κακό τους το κεφάλι;

~ . ~

Σκότος, περισσότερο σκότος!

Στην πίσω αυλή της ύπαρξής του είχε κάποτε ο καθένας έναν κήπο μυστικό. Με ιδιόφυτα δέντρα, άνθη με επικηρυγμένα αρώματα, καρπούς δριμύγευστους μονάχα για τους δικούς του εκλεκτούς. Όσους, με ορισμένο σύνθημα στα χείλη και το κλειδί στην τσέπη της καρδιάς, γλυστρούσαν μέσα όταν σουρούπωνε, απ’ το χορταριασμένο παραπόρτι, σιωπηλά. Σήμερα ωστόσο, εμπιστευτική είσοδος και πολυσύχναστη πύλη τείνουν να γίνουν ένα. Ηλεκτρονικά πρακτορεία, εκβιαστικά, βγάζουν στο σφυρί ό,τι απόμεινε από την ιδιωτική εξομολόγηση. Εμπορικές αλυσίδες πληροφορούνται και την παραμικρή μας μύχια παρόρμηση. Μηχανισμοί με γρανάζια κρυφά θέλουν τα πάντα στη ζωή των πολιτών φανερά. Μούτρα σε ύπουλη αφάνεια απειλούν να φέρουν κάθε μας εσωτερική πτυχή στην επιφάνεια. Σύμφωνα δηλαδή με μία διεστραμμένη αναλογία, άνθρωποι με μαύρα προσωπεία, έχουν πάρει εργολαβία τη διαλεύκανση του κόσμου, τη διαύγασή του με την επτάφωτη λυχνία. Υπηρεσίες κρατικές, εταιρείες ημικρατικές και συμμορίες παρακρατικές εισβάλλουν, άλλοτε νόμιμα και θεσμικά κι άλλοτε με αγοραίο τσαμπουκά, σε κάθε φωλεά πλεγμένη από προσωπικά υλικά. Φώτα ανοίκεια, εκτυφλωτικά σκληρά και προβολείς σαν μαχαιριές από ψηλά, σαρώνουν κάθε απόμερη γωνία.

Η μέρα με τη νύχτα εντούτοις είναι ανέκαθεν μοιρασμένες σοφά. Κανένας δεν μπορεί να ζήσει σε μόνιμο καταμεσήμερο ούτε σε διαρκή μαύρα μεσάνυχτα. Το λυκαυγές και το λυκόφως ορίζουν μια ζώνη όπου όλα τα ερωτήματα είναι θεμιτά. Η κίνηση ανάμεσα στο φως και στη σκιά είναι απαραίτητη για την διεγερτική αμφιβολία, τη διανοητική ταλάντωση από το μηδέν ως το άπειρο, τη δημιουργική αμφιθυμία. Κάθε άνθρωπος φυσικά έχει δημόσιο αποτύπωμα και ιδιωτική αναφορά — μα ο φωτισμός της μίας του πλευράς έχει αξία μονάχα στο ευεργετικό σκοταδάκι της άλλης.

~ . ~

Κρέων: Μια τραγική παρεξήγηση

Στην Ελλάδα, από τα χρόνια ήδη τα ομηρικά, μετράει κανείς το μπόι του με το ύψος του αντιπάλου. Ο έξοχος Αχιλλέας ανεβαίνει στη γέφυρα του πολέμου με τον ισόμαχο Έκτορα. Αν ο ένας υπερβάλει σε ρώμη ο άλλος υπερέχει σε αρετή — και πάντως έχουν αμφότεροι μέχρι τέλους τη δυνατότητα της νίκης. Στα χνάρια αυτής της ομηρικής αντίληψης του αγώνος βαδίζει και η αρχαία τραγωδία οριοθετώντας τις συγκρούσεις των ηρώων της, του Αγαμέμνωνος και της Κλυταιταιμνήστρας ή της Μήδειας με τον Ιάσονα, στη βάση της ισοσθένειας. Γι αυτό, όπως έχει παρατηρήσει και ο Κορνήλιος Καστοριάδης, οι σκηνοθέτες που μειώνουν εξ αρχής το ανάστημα του Κρέοντα για να προβάλουν δυσανάλογα την Αντιγόνη καταργούν ασυλλόγιστα την τραγική σύγκρουση. Ο Κρέων εντούτοις, πριν καταστραφεί από την παραβίαση του μέτρου έχει το δικό του κύρος και η εναρκτήρια αγόρευσή του εμφορείται από την αντίληψη του Σωκράτη: οι νόμοι πρέπει να τηρούνται από όλους και πρωτίστως από τους άρχοντες. Έχει παραλάβει μια πόλη λαβωμένη από την αδελφοκτόνο σύγκρουση, βρίσκεται στην πρώτη μέρα της εξουσίας του και βλέποντας την πρώτη του απόφαση να κουρελιάζεται εξωθείται στην ύβρη. Η Αντιγόνη από την πλευρά της έχει όλα τα χαρακτηριστικά της βασιλοκόρης, αταλάντευτη ηθική υπεροχή αλλά και παγερή υπεροψία. Το ψυχρό φυσικό του πατέρα της, λέει ο χορός – κάτι που γίνεται εμφανές καθώς, ακόμα και στον θρήνο για τις χαμένες χαρές του υμεναίου, δεν βρίσκει ούτε μια λέξη ερωτικής τρυφερότητας ή έστω απλής συμπάθειας για τον δύστυχο μνηστήρα της τον Αίμονα. Μέσα στην τραγική συνθήκη η πτώση του Κρέοντα, όπως άλλωστε και του Οιδίποδα, προϋποθέτει βάθρο με κάποιο ύψος, αφού αν πέσεις από σκαμνάκι δεν συντρίβεσαι, απλώς μωλωπίζεσαι. Και ο μεν Σπύρος Βραχωρίτης ενστερνιζόμενος αυτή τη θεώρηση παρουσίασε παλαιότερα έναν βασιλικής υψηλότητας Κρέοντα, πριν τον οδηγήσει στην τελική του εξουθένωση. Τόσοι και τόσοι σκηνοθέτες όμως (και οι ηθοποιοί που τους ακολουθούν), συνεχίζουν να βγάζουν στη σκηνή ένα μίζερο ανθρωπάκι αντί να φέρουν τον ήρωα στις σοφόκλειες διαστάσεις του, προσφέροντας έτσι στην Αντιγόνη έναν αντάξιο αντίπαλο.

ΗΡΑΚΛΗΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ

~.~

~.~