*

του ΗΛΙΑ ΜΑΛΕΒΙΤΗ

Το Μαντα’ίν Σάλιχ βρίσκεται 110 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Τάυμα, στην βορειοδυτική Σαουδική Αραβία, και ήταν γνωστό κατά την αρχαιότητα ως Hegra (Ἔγρα στην Γεωγραφία του Πτολεμαίου, Al-Hijr, στα αραβικά). Το όνομά της, «οι πόλεις του Σάλιχ», προέρχεται από την πρώιμη ισλαμική παράδοση, η οποία αναφέρεται σε έναν από τους τρεις Άραβες προφήτες που αναφέρονται στο Κοράνι, δηλαδή τον Σάλιχ. Σύμφωνα με τη μουσουλμανική παράδοση, ο Σάλιχ στάλθηκε ως προφήτης στους κατοίκους της Θαμούντ, οι οποίοι απέρριψαν το μήνυμά του για μετάνοια με αποτέλεσμα να τους πλήξει σεισμός, ο οποίος τους σκότωσε μέσα στα σπίτια τους.[1] (Και στον λαό του Θαμούντ στείλαμε τον αδελφό τους Σάλιχ. Είπε: Λατρέψτε τον Θεό λαέ μου! Δεν έχετε άλλο θεό εκτός από Αυτόν […] Και τότε απροσδόκητος σεισμός τους έπιασε και το πρωί βρέθηκαν στα σπίτια τους νεκροί). Οι άνθρωποι της Θαμούντ αναφέρονται συχνά στο Κοράνι ως άθεοι και άπιστοι και, μετά την καταστροφή τους, η περιοχή τους θεωρήθηκε ως «επικατάρατο σημείο και τόπος δυσοίωνος».[2] Η κορανική σούρα Al-Hijr φαίνεται να απηχεί μνήμες αυτών των ανθρώπων και του πολιτισμού τους.

Ο πρώτος πιθανότατα Ευρωπαίος που επισκέφθηκε την περιοχή Μαντα’ίν Σάλιχ (το 1876-1877) στη σύγχρονη εποχή ήταν ο ατρόμητος Βρετανός περιηγητής Charles Doughty, ο οποίος μας έδωσε και την πρώτη λεπτομερή περιγραφή των Ναβαταϊκών ερειπίων που βρέθηκαν εκεί, μαζί με σχέδια των μνημείων που υπήρχαν εκεί .[3]

Η περιοχή του Μαντα’ίν Σάλιχ «βρίσκεται σε μια αμμώδη πεδιάδα που περιβάλλεται από βουνά»[4] και χωρίζεται σε τρία μέρη: τους τάφους, το Jabal Ithlib και την περιοχή του κατοικιών, η οποία είναι το λιγότερο γνωστό μέρος ολόκληρης της περιοχής. Υπάρχουν περίπου ογδόντα μνημειακοί τάφοι ναβαταϊκής προέλευσης, οι οποίοι «βρίσκονται συνομαδωμένοι σε εξάρσεις βράχων από ψαμμίτη»[5] και είναι σχεδόν παρόμοιοι με εκείνους της Πέτρας. Όλοι αυτοί οι τάφοι είναι λαξευμένοι στον βράχο και οι τεχνίτες ξεκίνησαν τη λάξευση από την κορυφή, ενώ τα σημάδια της σμίλης είναι εμφανή σε κάθε τάφο.

Συνήθως η είσοδος πλαισιώνεται από δύο σκαλιστούς ημικίονες με ημικυκλικά κιονόκρανα σε μορφή ήλιου ή άνθους· ένα αέτωμα ―συχνά διακοσμημένο με ανθοδοχεία― επιστέφει το κατώφλι της εισόδου. Το σύνολο σχέδιο καταδεικνύει σαφή ελληνιστική επιρροή, που μαρτυρείται επίσης και στα μνημεία της Πέτρας. Αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό είναι η απουσία αναπαράστασης ανθρώπινων μορφών, ενώ υπάρχει πληθώρα αναπαραστάσεων ζώων (είτε μυθολογικών είτε πραγματικών), καθώς και ηλιακοί δίσκοι και ρόδακες με λουλούδια. Οι πλέον συνήθεις μορφές είναι γρύπες, σφίγγες, φίδια, δαιμονικά πρόσωπα και αετοί. Πρέπει να σημειωθεί πως η άφθονη ύπαρξη αετών (όλοι τους με κατεστραμμένα πρόσωπα, πιθανότατα λόγω μεταγενέστερης ευσεβούς μουσουλμανικής επέμβασης) πάνω από τις εισόδους θα πρέπει να συνδέεται με μια θεϊκή παρουσία ή προστασία· αν και έχουν κατατεθεί διάφορες προτάσεις για τη συμβολική τους σημασία, π. χ. αναπαριστούν τον ήλιο ή τον θεό Dushara (τον κυρίαρχο θεό του ναβαταϊκού πάνθεου), το ζήτημα παραμένει ακόμη υπό συζήτηση.[6] Επάνω από τα αετώματα υπάρχουν κλιμακωτά μοτίβα και κρηπιδώματα που δείχνουν μεσοποταμιακές-ασσυριακές επιρροές. «Οι προσόψεις μπορεί να ήταν εν μέρει ζωγραφισμένες, επιχρισμένες ή με άλλο τρόπο διακοσμημένες»,[7] ενώ το εσωτερικό των τάφων μπορεί να είναι πολύπλοκο και όχι τόσο κομψό όσο το εξωτερικό. Τέλος, στο Τζαμπάλ Ιθλίμπ υπάρχει το μοναδικό τρικλίνιον που βρέθηκε στο Μαντα’ίν Σάλιχ και πολλές λατρευτικές κόγχες, οι οποίες συχνά περιέχουν μικρούς λίθους που αναπαριστούν τον θεό Δουσάρα. (περισσότερα…)