*

του ΠΕΤΡΟΥ ΠΟΛΥΜΕΝΗ

~.~

Η ταυτότητα ενός προσώπου ριζώνει σε έμφυτες ροπές με ηθική βαρύτητα, και σχηματίζεται από τη ζύμωση με αξίες και μια συναισθηματική ώθηση προς ό,τι το εν λόγω πρόσωπο θεωρεί ως συγκροτητικό του χαρακτηριστικό. Συγκροτητικά χαρακτηριστικά ενός προσώπου είναι οι ισχυρές του ανάγκες. Τέτοιες ανάγκες υπαγορεύει, για παράδειγμα, μια έμφυτη ροπή, όπως η επιδίωξη της απόλαυσης ή της ελευθερίας. Ανάγκες σχηματίζονται και από τις αξίες σε έναν κοινωνικό σχηματισμό, όπως αξία της ευημερίας ή της δικαιοσύνης. Τόσο οι έμφυτες ροπές (ως αυταξίες) όσο και οι αξίες που μας έχουν διαμορφώσει σε κοινωνικό σχηματισμό, γίνονται φανερές στις ανάγκες μας: τόσο στις ορμές που έχουμε, όσο και στις αντιστάσεις που προβάλουμε. Οι ανάγκες αποκαλύπτονται σε όσα πράττουμε, αλλά και σε όσα δεν πράττουμε. Ένα παράτολμο βήμα στο πέρασμα του Γιόσου, ανεβαίνοντας τον Όλυμπο, συναντά αντιστάσεις λόγω της έμφυτης ροπής για αυτοσυντήρηση (ισοδύναμα, για αποφυγή πόνου). Ανάλογα με το οικοσύστημα των αξιών του, ένα πρόσωπο συναντά αντιστάσεις στο να διακινήσει ναρκωτικά.

Οι ανάγκες μας, είτε διαμορφώνουν ορμές, ενίοτε ικανές να καταλύσουν δεσμούς, είτε μας προκαλούν αντιστάσεις, σαν ένα εσωτερικευμένο ‘πρέπει’ στη συμπεριφορά μας. Άλλες ανάγκες είναι ισχυρές και γνήσιες μέσα μας, άλλες επίπλαστες. Γι’ αυτό και κάθε αίτημα πληρότητας, συνυφαίνεται με ένα αίτημα αυτογνωσίας και ξεκαθαρίσματος των αναγκών μας. Για να γίνει ένα τέτοιο ξεκαθάρισμα, χρήσιμο είναι να αναρωτηθούμε πως σχηματίζονται οι ανάγκες μας, ποιες είναι οι πηγές τους. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε τέσσερεις πηγές που γεμίζουν την κοίτη των αναγκών μας στην ανθρώπινη περιπέτεια: α) η βιολογική μας συγκρότηση β) η ιστορικότητα των αξιών ενός πολιτισμού, γ) οι πρακτικές που συμμετέχουμε στο εδώ και τώρα ενός κοινωνικού σχηματισμού, δ) η συναισθηματική ιδιαιτερότητα ενός μεμονωμένου προσώπου. (περισσότερα…)

*

του ΠΕΤΡΟΥ ΠΟΛΥΜΕΝΗ

~.~

Η ταυτότητα ενός προσώπου ριζώνει σε έμφυτες ροπές με ηθική βαρύτητα, και σχηματίζεται από τη ζύμωση με αξίες και μια συναισθηματική ώθηση προς ό,τι το εν λόγω πρόσωπο θεωρεί ως συγκροτητικό του χαρακτηριστικό. Αλλά με ποιον τρόπο αλληλεπιδρούν έμφυτες ροπές και αξίες; Για παράδειγμα, μήπως η επιδίωξη ισχύος έχει αιτιακή σχέση με την αξία του θάρρους και της γενναιότητας; Πώς συνδέεται η επιδίωξη απόλαυσης διά των αισθήσεων με την αξία της ομορφιάς; Η φροντίδα προς τρίτους δεν είναι ταυτόχρονα και μία έκφραση ευσπλαχνίας;

Εφόσον οι έμφυτες ροπές εδράζονται στην έμβια (ή βιολογική) πραγματικότητα και οι αξίες εκφράζουν έναν ορθολογισμό, όντας εξισορροπητικές μεταξύ έμφυτων ροπών,  η σχέση  τους μοιάζει με  εκείνη μεταξύ βιολογικών και έλλογων χαρακτηριστικών του ανθρώπου. Για μία τέτοια σχέση, οι επιλογές από τον φιλοσοφικό διάλογο είναι αρκετές. Μία πρώτη, αυτή της διχοτόμησης, εισάγει ένα δυϊσμό μεταξύ έμφυτων ροπών και αξιών ανάλογο με τον δυϊσμό φύσης και λόγου. Όμως ένας τέτοιος δυισμός δεν συνιστά εδώ επιλογή, αφού στις έμφυτες ροπές με ηθική βαρύτητα  συγκαταλέγεται η ομιλίας της φυσικής μας  γλώσσας, κάτι που αντικατοπτρίζεται στη δημιουργία και την ελευθερία, κατεξοχήν έλλογα χαρακτηριστικά με αξιακό φορτίο ικανό να επηρεάσει αποφάσεις προσανατολισμού. (περισσότερα…)

*

του ΠΕΤΡΟΥ ΠΟΛΥΜΕΝΗ

~.~

Πρόσωπα και αξίες

Στους κοινωνικούς σχηματισμούς συναντιούνται συχνά αξίες όπως η δικαιοσύνη, η σύνεση, η φιλαλήθεια, η αλληλεγγύη, η ταπεινοφροσύνη, η καλοσύνη, η συμπόνια, η εγκαρτέρηση, η ομορφιά, η γενναιότητα, ο σεβασμός, η εντιμότητα και άλλες πολλές. Από κοινωνία σε κοινωνία, από εποχή σε εποχή, από γενιά σε γενιά, οι αξίες νοηματοδοτούνται κατά κάποιο τρόπο, με μικρές ή μεγάλες διαφοροποιήσεις. Αποκτούν ιστορικό φορτίο και σιγά σιγά κρυσταλλώνονται στον χρόνο. Κάπως έτσι σχηματίζουν πολιτισμικές υπαγορεύσεις: έχουν κάτι το δεσμευτικό που ξεπερνά τα κριτήρια ενός μεμονωμένου προσώπου. Λειτουργούν ως φάροι σε έναν προσανατολισμό, βοηθώντας μας να βρούμε το στίγμα πάνω σε ένα σχέδιο βίου, στον χάρτη της ανθρώπινης περιπέτειας.

Επιπλέον, επιτυγχάνουν μία εξισορρόπηση ανάμεσα στις ενίοτε αντικρουόμενες αξιώσεις των έμφυτων ροπών μας με ηθική βαρύτητα, όπως επιδίωξη ισχύος, απόλαυση δια των αισθήσεων, αποφυγή πόνου, φροντίδα για συγκεκριμένα πρόσωπα, δημιουργικότητα και ελευθερία. Οι έμφυτες ροπές που μας διαπερνούν δεν ανάγονται η μία στην άλλη, ενώ ταυτόχρονα εγείρουν αξιώσεις τελικού σκοπού σε έναν προσανατολισμό. Η ετερογονία των σκοπών φέρνει την ανάγκη για τις αξίες ως τρόπους εξισορρόπησης σμιλεμένους στον χρόνο. Οι αξίες καλούνται να χαράξουν μία οδό που θα επιτρέψει την ικανοποίηση όσο γίνεται περισσότερων έμφυτων ροπών στη γραμμή του χρόνου. Στην οδό αυτή άλλες αξίες προβάλλονται και άλλες υποστέλλονται, ανάλογα με το ποια έμφυτη ροπή θα είναι η προτιμητέα στον προσανατολισμό, ποιανής το αποτύπωμα θα φέρουν πιο έντονα οι πράξεις μας. Ένας άνθρωπος μπορεί να σταθμίσει δύο απολαύσεις διά των αισθήσεων –αν θα επιδιώξει μία απόλαυση τώρα ή αν θα την προσπεράσει– ανάλογα με το πώς νιώθει μία δεδομένη στιγμή αλλά και πώς προβάλλει τον εαυτό στον χρόνο.

Όμως, συγκεκριμένες αξίες δεν λειτουργούν απλώς και μόνο εξισορροπητικά μεταξύ των έμφυτων ροπών μας. Μία τέτοια εικόνα παραβλέπει το γεγονός ότι συγκεκριμένες αξίες, αν και αποτέλεσμα μιας κοινωνικής συνθήκης, ενίοτε υποστασιοποιούνται ως κρυσταλλωμένες πολιτισμικές υπαγορεύσεις και μπορούν να αποτελέσουν τελικό σκοπό στον ανθρώπινο προσανατολισμό. Σε μία τέτοια περίπτωση, στέκονται ισότιμα μεταξύ των έμφυτων ροπών με ηθική βαρύτητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αξία της δικαιοσύνης, η οποία, αποκτώντας πρωταγωνιστικό ρόλο, έχει τροφοδοτήσει αμέτρητες αποφάσεις, στάσεις και πράξεις, είτε ατομικά είτε συλλογικά. Μεμονωμένα πρόσωπα ή ολόκληρες κοινωνίες έχουν ξεσηκωθεί θέτοντας ως πρωταρχικό σκοπό τους την αποκατάσταση της δικαιοσύνης, όπως την αντιλαμβάνονται σε μία συγκεκριμένη κοινωνική συνθήκη. (περισσότερα…)