*
ΠΕΡΑΣΤΙΚΑ & ΠΑΡΑΜΟΝΙΜΑ | 08:25
Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ
Διαβάζω πάντα με ενδιαφέρον για όλες αυτές τις λίστες που στήνονται εδώ και έξω: Τα 100 καλύτερα βιβλία του 21ου αιώνα, Τα 10 καλύτερα μυθιστορήματα της εποχής μας, Οι 20 κορυφαίοι συγγραφείς μετά το 1970, κλπ., κλπ… Και στις άλλες τέχνες, τις έχουσες μακρά παράδοση τουλάχιστον, τα ίδια.
Χρήσιμα είναι κάποτε όλα αυτά, ως δηλώσεις κριτικής προτίμησης. Σε ότι αφορά όμως την αντοχή της αξιολόγησης, ο κόπος είναι μάταιος. Κανόνες, έργα από τα λογιζόμενα «κλασσικά», ο καιρός μας δεν μπορεί να δώσει. Όχι επειδή δεν υπάρχουν κείμενα με αρετές συγκρίσιμες με εκείνες των κλασσικών του παρελθόντος – το ταλέντο ποτέ δεν στερεύει, αν δεν πάψει η καλλιέργειά του. Αλλά επειδή δεν υπάρχει η «περιρρέουσα ατμοσφαίρα», για να θυμηθώ τον Ροΐδη, που καταξιώνει και υψώνει τους «κλασσικούς». Ο παράγων χρόνος, προπάντων.
«Κλασσικό» είναι πάντα το έργο αναφοράς, που μας ελκύει ή μας απωθεί, αδιάφορο, αλλά πάντως είναι αδύνατο να αγνοήσουμε. Και που ως εκ της παρουσίας του απασχολεί διαρκώς όχι απλώς μια δράκα ή μια αγέλη afficionados, αλλά την ευρεία συλλογικότητα. Πού γίνεται επίκεντρο διαχρονικών συζητήσεων και παθών, σημείο προσανατολισμού, και θεμέλιο των κοσμοεικόνων μας.
Αυτού του είδους την καθοδηγητική, οιονεί θρησκευτική σημασία του έργου τέχνης, ο τωρινός ηδονικός ατομοκεντρισμός την έχει εξατμίσει. Τα έργα δεν είναι προορισμοί στους οποίους οι γενεές επανερχόνται διά βίου. Είναι πρόσκαιρες και ευκαιριακές στάσεις για την τάδε ή τη δείνα ομάδα, που δεν δεσμεύουν κανέναν άλλο πλην εκείνης και, το κυριότερο, δεν δημιουργούν συνήθως γραμμές κατιόντων, μαθητών ή επιγόνων.
Ποιος μαθητεύει εξάλλου σήμερα; Για το αυτοπραγματούμενο άτομο, και η ίδια η έννοια της διδαχής είναι προσβολή, πατρωνάρισμα ανεπιθύμητο της αυτογενούς του και ανυπέρθετης ανεξαρτησίας.
Και ακόμη, για ποια πάθη μιλάμε; Οι αγάπες μας ξεθυμαίνουν το ίδιο εύκολα με τα μίση μας. Έτσι μας θέλει ο εσωτερικευμένος καταναλωτισμός μας, να κορδωνόμαστε για τους πέντε-δέκα «κλασσικούς» τελευταίας εσοδείας που έχουμε στοιβάξει στο κομοδίνο μας, αλλά ανίκανους να δοθούμε, να αφοσιωθούμε σε κανέναν. Πώς να αντλήσουμε το μέγιστο από έναν συγγραφέα λοιπόν, ποιο βιβλίο έχει την ευκαιρία να μετρήσει πράγματι, όχι στην ατομική (σ’ αυτήν κι ένα φυλλάδιο διαφημιστικό μπορεί να φέρει τα πάνω-κάτω), αλλά στη συλλογική μας βιοπορία;
Όμως, όπως προείπα, το λάθος εδώ δεν είναι –δεν είναι αποκλειστικά, τουλάχιστον– των συγγραφέων. Κανείς συγγραφέας, όσο σημαντικός και αν είναι, δεν αντέχει την συνέκθεση με τους χιλιάδες άλλους κατώτερους που συνωστίζονται πλάι του. Στείλε τον Όμηρο ή τον Σαίξπηρ σε μια Διεθνή Έκθεση Βιβλίου και θα πάρεις έναν ακόμη γραφιά που ιδρώνει για να αποσπάσει λίγη προσοχή από τους παρατρεχάμενους. Για την Παλατινή Ανθολογία έχουν να πουν ότι μέσα της «αλληλοσυντρίβονται αριστουργήματα». Αν αντί για 400 ποιητές φιλοξενούσε 40, τα πράγματα θα ήταν αλλιώς.
Από τα σμάρια, τα σμήνη, τα κοπάδια των συγγραφέων και των καλλιτεχνών του καιρού μας, αν τυχόν επιζήσει κανείς στη μνήμη των μεταγενέστερων, δεν θα το χρωστά στην όποια ευφημία του έχουμε προσπορίσει εμείς. Αλλά στην προσοχή που μια άλλη επιγενόμενη εποχή θα του αφιερώσει – για τους δικούς της αποκλειστικά, και αποκλειστικά ιδιωφελείς, λόγους.
///
Καταιγισμός δασμών, περιφρόνηση υπερεθνικών οργανισμών και ρυθμίσεων, απανωτές κατραπακιές στην ανεξάρτητη τάχα Fed, διά της βίας επαναπατρισμός μονάδων παραγωγής, εμπορικοί εκβιασμοί εις βάρος συμμάχων και εταίρων, τώρα και μερική εθνικοποίηση μεγαλοεταιρειών όπως η Intel.
Διασκεδάζει κανείς βλέποντας πώς η νέα αμερικανική κυβέρνηση ξηλώνει πόντο πόντο το πλουμιστό πανί της φιλελεύθερης ιδεολογίας, όλα αυτά τα φαντασιώδη περί «ιδιωτικής πρωτοβουλίας» και «ελεύθερης αγοράς» και «μικρού κράτους». Το Atlantic έφτασε στο σημείο να αποκαλεί τον Τραμπ σε σημερινό του άρθρο… «σοσιαλιστή»!
Κούφια λόγια προφανώς. Ό,τι κι αν λένε οι ιδεολόγοι, η κοφτή αντιπαράθεση του δημόσιου και του ιδιωτικού είναι προσχηματική. Από τη φύση της η νεωτερική οικονομία προϋποθέτει το κράτος με έναν τρόπο που κανείς προνεωτερικός σχηματισμός δεν γνώριζε. Ακόμη και ο δυτικός καπιταλισμός ταυτίζεται ιστορικά με τη γιγάντωση του δημόσιου τομέα. Έχω ξαναβάλει τα νούμερα τα σχετικά με τις ΗΠΑ: από 8% του ΑΕΠ το 1880, σήμερα οι δημόσιες δαπάνες έχουν εκτοξευθεί στο 45%.
Ανάλογα ισχύουν και στις άλλες χώρες. Η «νεοφιλελεύθερη στροφή» από τη δεκαετία του 1980 και εντεύθεν είχε ασφαλώς βαριές συνέπειες, αναδιένειμε τα εισοδήματα υπέρ των ολίγων και ξεχαρβάλωσε την κοινωνική συνοχή, προπάντων. Όμως σε ότι αφορά στο διατυμπανιζόμενο ως κορυφαίο αίτημα της, τη μείωση του κράτους, δεν έκανε παρά μια τρύπα στο νερό.
///
Καταργεί τα απροειδοποίητα διαγωνίσματα στα σχολεία της το γερμανικό ομόσπονδο κρατίδιο της Ρηνανίας-Παλατινάτου. Ο λόγος; Αντιγράφω από την εφημερίδα Welt:
«Το τοπικό Υπουργείο Παιδείας σχεδιάζει τα επόμενα χρόνια να αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι μαθητές μαθαίνουν και αξιολογούνται. “Εδώ χαράζουμε την νέα αφετηρία”, τόνισε ο αρμόδιος αξιωματούχος.
Στόχος είναι οι καλές σχολικές επιδόσεις να μη βασίζονται στην πίεση, αλλά να ενισχύονται μέσα από πιο συχνές συζητήσεις ανατροφοδότησης με τους εκπαιδευτικούς. Πολλοί δάσκαλοι και εκπρόσωποι συλλόγων εκπαιδευτικών έχουν επίσης εκφράσει την ξεκάθαρη αντίθεσή τους στα απροειδοποίητα τεστ, τα οποία χαρακτηρίζουν “κατάλοιπο μιας άλλης εποχής που σήμερα δεν έχει θέση στην εκπαίδευση”.
Το γεγονός ότι περισσότεροι από τους μισούς μαθητές δηλώνουν πως δεν τους αρέσει να πηγαίνουν στο σχολείο, συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με το άγχος που προκαλούν οι συνεχείς δοκιμασίες και έλεγχοι.»
Όσοι αναρωτιούνται γιατί οι Ευρωπαίοι δεν καταλαβαίνουν πια τον κόσμο και δέχονται από παντού ραπίσματα, ας κάνουν τον κόπο να ξεκινήσουν από εδώ. Τρεις αιώνες αφελούς, ολότελα ανεδαφικού “διαφωτισμού” ακολουθούμενοι από μισόν αιώνα τουλάχιστον εύκολου ηδονισμού ήταν επόμενο να οδηγήσουν εδώ: στην άρνηση της ίδιας της ανθρώπινης φύσης.
///
Πρῶτα ἐπήρανε φωτιὰ ἄξαφνα οἱ κουζίνες,
ἔπειτα πῆραν ἄξαφνα φωτιὰ καὶ οἱ κουρτίνες,
ἔπειτα πῆραν ἄξαφνα φωτιὰ κι οἱ καναπέδες,
ἔπειτα πῆραν ἄξαφνα φωτιὰ καὶ οἱ λακέδες,
κοντὰ σ᾿ αὐτοὺς τὸ θέατρο, μαζὶ κι ἡ ἐκκλησία,
καὶ τέλος πάντων ἔγινε ἑσπερινὴ θυσία.
Καὶ ὅταν πιὰ ἐπήρανε φωτιὰ καὶ τὰ φουγάρα,
ἀπελπίσθηκαν ὅλοι των καὶ ἄναψαν τσιγάρα…
Γελοιογράφος και αρχιπαρωδός, σαρκαστής δεινός αλλά και τρυφερός χιουμορίστας, στις 26 Αυγούστου του 1919 εκδήμησε ο Γεώργιος Σουρής.
///
Δύο ειδήσεις, σχεδόν ταυτόχρονες.
«Από την ηλεκτρική διασύνδεση Kρήτης – Κύπρου – Ισραήλ (GSI) μέχρι το τηλεπικοινωνιακό καλώδιο EMC, η Αγκυρα κλιμακώνει την παρεμπόδιση διεθνών υποδομών, επικαλούμενη μονομερώς την τουρκική υφαλοκρηπίδα και δημιουργώντας συνθήκες ευθείας πρόκλησης σε ευρωπαϊκά και διακρατικά συμφωνημένα έργα. Μετά τις συστηματικές παρενοχλήσεις στο ενεργειακό καλώδιο Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ (GSI), στο στόχαστρο έχει πλέον περάσει και το υποθαλάσσιο καλώδιο οπτικών ινών EMC, το οποίο συνδέει τη Σαουδική Αραβία με την Ευρώπη.»
«Την ώρα που ο Ερντογάν παρεμποδίζει με τουρκικά πολεμικά πλοία την πόντιση ηλεκτρικού καλωδίου ανάμεσα σε Κάσο και Κρήτη, η κυβέρνηση άναψε το πράσινο φως για τη διασύνδεση Τουρκίας-Ιταλίας με υποθαλάσσιο καλώδιο οπτικών ινών μήκους 4.000 χλμ. μέσω Χανίων… Έτσι, η Σμύρνη μέσω Χανίων θα διασυνδεθεί με το Μιλάνο και τη Γένοβα, αποκτώντας πρόσβαση στην ψηφιακή λεωφόρο της ιταλικής εταιρείας Sparkle που ακούει στο όνομα Blue Med και η οποία συνδέσει την Ευρώπη με την Ινδία.»
///
Τρόμαξε ο γέροντας σ’ αυτά τα λόγια
και πήρε το γυαλό γυαλό να φύγει.
Μα μόλις λίγο μάκρυνε, στον Φοίβο
παράκληση σπαρακτική αναπέμπει.
«Γιε της Λητώς, Απόλλωνα Σμινθέα,
της Χρύσας και της Κίλλας βασιλέα
κι άσφαλτε της Τενέδου κυβερνήτη,
το κλάμα μου σπλαχνίσου, δικαιοκρίτη.
Αν σε ιερό λαμπρό σ’ έχω στεγάσει,
αν στους βωμούς σου έχω θυσιάσει,
τα βέλη σου, αργυρότοξε, ας με σώσουν.
Κάνε οι Αργείοι μ’ αίμα να πληρώσουν!»
Και εισάκουσε τη δέησή του ο Φοίβος.
Κρεμώντας τη φαρέτρα του στους ώμους
απ’ την κορφή του Ολύμπου όρμηξε κάτω –
αντιβροντούσαν μέσα της τα βέλη.
Σαν την κατάμαυρη έπεσε τη νύχτα·
μακριά από τα καράβια πήρε θέση
κι όταν απέλυσε το πρώτο πλήγμα
φριχτά δονήθηκε η χορδή στο τόξο.
Σημάδεψε τα υποζύγια πρώτα·
και τα σκυλιά μετά· και τους ανθρώπους.
Και θέριζαν αδιάκοπα οι σαΐτες
και τρώγαν οι πυρές τούς σκοτωμένους.
Ιλιάδος α
///
Ουαί τοις ηττημένοις. Ματώνει την καρδιά η θέα του δημόσιου εξευτελισμού της Αρμενίας προ ημερών στην Ουάσιγκτον. Το Ερεβάν παρέδωσε τα πάντα στους Αζέρους, συνυπέγραψε κι επισήμως την εθνοκάθαρση του αρμενικού λαού από την ιστορική κοιτίδα του στο Αρτσάχ, υποθήκευσε τη ζωτική σχέση του με τους μόνους δυνάμει συμμάχους του στην περιοχή, Ρώσσους και Ιρανούς, και παραχώρησε δουλοπρεπώς τα κυριαρχικά του δικαιώματα διά της εκχωρήσεως της λεγόμενης, πλέον, «Γέφυρας Τραμπ». Κι όλα αυτά για μια κούφια υπόσχεση «προστασίας», από τους Αμερικανούς…
Φυσικά οι αξιώσεις των Αζέρων (και των Τούρκων) δεν θα σταματήσουν εδώ. Το σχέδιο της πλήρους εξάλειψης της Αρμενίας από τον χάρτη (Σχέδιο «Δυτικό Αζερμπαϊτζάν») είναι σε πλήρη εξέλιξη. Και όταν θα φτάσει η στιγμή, οι Αρμένιοι θα διαπιστώσουν κι αυτοί (όπως το διαπιστώνουν τώρα οι δύσμοιροι Ουκρανοί) πόσο αξίζουν οι αμερικανικές διαβεβαιώσεις…
Τουλάχιστον, κι αυτό πρέπει να τους το αναγνωρίσει κανείς, οι Αρμένιοι (και οι Ουκρανοί) πολέμησαν γενναία και ψυχωμένα. Για την Ελλάδα και για τους Έλληνες τι να πει κανείς, που από το 1974 και μετά βιώνουμε τον έναν εθνικό ακρωτηρισμό μετά τον άλλο, με ρυθμό ραγδαία επιταχυνόμενο τελευταία, χωρίς να προβάλλουμε ουσιαστικά αντίσταση;
///
Και ο Πούτιν και ο Τραμπ πήραν αυτό ήθελαν στην Αλάσκα. Ο πρώτος ανέβασε και συμβολικά τη Ρωσσία στο βάθρο των Μεγάλων Δυνάμεων εκ νέου, αφού βεβαίως πρώτα επικράτησε στο ουκρανικό μέτωπο κατά του ΝΑΤΟ. Ο δεύτερος απέσυρε έξυπνα τις ΗΠΑ από έναν πόλεμο που εκείνες άρχισαν και τις αποσύνδεσε από τη ρετσινιά του ηττημένου, υιοθετώντας τον ρόλο του… ειρηνοποιού. Η ήττα στη χώρα του Δνείπερου ανήκει πλέον αποκλειστικά στο Κίεβο και στους Ευρωπαίους. Αν δεν τους αρέσει η συμφωνία που θα τους παρουσιάσουν οι μεγάλοι, πρόβλημά τους…
Τη σημερινή θέση της Ευρώπης στα παγκόσμια πράγματα την καταλαβαίνει κανείς καλά και από το γεωγραφικό σημείο της συνόδου. Το Άνκορατζ βρίσκεται στον αρκτικό μυχό της λεκάνης του Ειρηνικού, και αυτή η τελευταία αποτελεί το νέο γεωπολιτικό κέντρο της υφηλίου. Η Ευρώπη –εν μέρει λόγω της ιστορικής κίνησης, εν μέρει από δική της υπαιτιότητα– έχει πλέον μετατεθεί «στην άκρη άκρη ενός χάρτη απίθανου», όπως θα έλεγε ο Οδυσσέας Ελύτης. Με άλλα λόγια, στο περιθώριο.
Ανάλογης βαρύτητας θα είναι πλέον και οι παρεμβάσεις της στα πλανητικά δρώμενα.
*
*
*
*
