*

τοῦ ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Σ’ ἕνα τουλάχιστον, ὁ παλαιὸς Ψυχρὸς Πόλεμος μεταξὺ ΝΑΤΟ καὶ Συμφώνου τῆς Βαρσοβίας διέφερε ριζικὰ ἀπὸ τὸν τωρινό, μεταξὺ ΗΠΑ καὶ Εὐρώπης, ἀπὸ τὴ μιά, καὶ Ρωσσίας-Κίνας, ἀπὸ τὴν ἄλλη. Τότε εἴχαμε σύγκρουση δύο ἀντίπαλων πολιτικῶν ὁραμάτων, δύο ἐντελῶς διακριτῶν μεταξύ τους οικονομικῶν συστημάτων, δύο διαφορετικῶν στὸν πυρήνα τους ἐντέλει προτύπων πολιτισμοῦ.

Στὴν τωρινὴ ψυχροπολεμικὴ ἀντιπαράθεση, ἀντίθετα, αὐτὸ δὲν ἰσχύει. Οὔτε ἡ Ρωσσία οὔτε ἡ Κίνα προσφέρουν ἐναλλακτικὴ στὸν ἀποχαλινωμένο καπιταλισμὸ ποὺ ἐπικράτησε πλήρως μετὰ τὴ θατσερικὴ στροφὴ στὴ Δύση καὶ ἀντικατέστησε τὸν ἐξημερωμένο ρηνανικὸ καπιταλισμὸ τοῦ Μεταπολέμου. Οὔτε ἡ μία χώρα οὔτε ἡ ἄλλη ἔχουν, ἢ ἐνδιαφέρονται κἄν, νὰ μᾶς προσφέρουν ἐναλλακτικὴ στὸν ἀνθρωπότυπο τοῦ μονομανοῦς καὶ ψυχικὰ κενοῦ μάνατζερ, ὅπως μᾶς τὸν περιέγραψε ἰδιοφυῶς ὁ Βέρνερ Ζόμπαρτ στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰῶνα:

«Ὅποιος δὲν ἀσχολεῖται ποτὲ μὲ τίποτε ἄλλο πέρα ἀπὸ τὶς ἐπιχειρήσεις, τότε ἡ ψυχή του δὲν μπορεῖ στὸ τέλος παρὰ νὰ ἀποξηρανθεῖ. Γύρω του τὰ πάντα ἐρημώνουν, τὰ πάντα ἀπονεκρώνονται, ὅλες οἱ ἀξίες χάνονται… Ἡ πατρίδα γίνεται γιὰ τὸν ἐπιχειρηματία ξενιτιά. Φύση, τέχνη, ποίηση, κράτος, φίλοι: τὰ πάντα ἐξαφανίζονται σὲ ἕνα μυστηριῶδες Τίποτε γι’ αὐτόν, ἀφοῦ πλέον δὲν ἔχει καθόλου χρόνο γιὰ νὰ τοὺς ἀφιερώσει».

Κάθε ἄλλο μάλιστα. Ἡ Ρωσσία εἶναι ἀπὸ τὶς χῶρες-πρότυπα τοῦ νεοφιλελευθερισμοῦ μὲ flat tax, δραματικὴ ἀνισοκατανομὴ εἰσοδήματος, λατρεία τῆς κατανάλωσης καὶ τῶν νέων γκάτζετ. (Ὁ Πούτιν λέγεται ὅτι εἶναι μανιακὸς μὲ τὴν τεχνολογία καὶ τὰ κατορθώματά της). Τὰ τῆς Κίνας εἶναι γνωστά, τὸν δρόμο τοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ τοῦ Τὲνγκ ἄνοιξε ἡ πολιτιστικὴ ἐπανάσταση τοῦ Μάο, ἡ συστηματικὴ ἐξολόθρευση δηλαδὴ τῆς κλασσικῆς σινικῆς κουλτούρας. Σήμερα, καμιὰ ἀπὸ τὶς δύο χῶρες δὲν προσφέρει ἴχνος ἔστω μιᾶς ἄλλης, λιγότερο ζηλωτικῆς, λιγότερο ὁλοκληρωτικῆς ἀντίληψης γιὰ τὸν ἄνθρωπο.

Δὲν μιλῶ γιὰ «ὁλοκληρωτισμό» ἀβασάνιστα. Ὅπως ἐπισημαίνει ὁ Γιάννης Καλιόρης στὸ λαμπρὸ βιβλίο του Ἡ κοινωνία της ὀρθοπεταλιᾶς, ὑπάρχει «σαφὴς ἀναλογία ἀνάμεσα στὸ κράτος-κόμμα τῶν ὁλοκληρωτικῶν καθεστώτων καὶ τὸν βελούδινο ἐκ πρώτης ὄψεως ὁλοκληρωτισμὸ τῆς νεοφιλελεύθερης ἀγορᾶς». Παντοῦ σήμερα οἱ μηχανισμοὶ τῆς «ἐλεύθερης ἀγορᾶς» καταλύουν τὴν αὐτονομία κάθε ἄλλης κοινωνικῆς δραστηριότητας, ἀπαξιώνοντας καὶ παραμερίζοντας ὁτιδήποτε δὲν μπορεῖ νὰ ὑποταχθεῖ στοὺς δικούς τους σκοπούς – ἐν προκειμένῳ στὸ κυνήγι τοῦ κέρδους. Τέχνες καὶ ἀθλητισμός, παιδεία καὶ ἐπιστήμη, ἐργασία καὶ περιβάλλον, τύπος καὶ πολιτική, ἀκόμη καὶ οἱ πιὸ εὐαίσθητες πτυχὲς τῆς ἰδιωτικότητας: δὲν ὑπάρχει περιοχὴ τοῦ ἀνθρώπινου βίου ποὺ νὰ μὴν πειθαναγκάζεται νὰ μεταλλάξει διὰ τῆς βίας τὴν φύση καὶ τὸν χαρακτῆρα της, προκειμένου νὰ τεθεῖ στὴν ὑπηρεσία τῆς ἀγορᾶς.

«Ἡ ἀστικὴ τάξη μετέβαλε τὸν γιατρό, τὸν νομομαθή, τὸν ἱερέα, τὸν ποιητή, τὸν λειτουργὸ τῆς ἐπιστήμης σὲ μισθωτούς της ἐργάτες» ἔγραφαν ἤδη οἱ συγγραφεῖς τοῦ Κομμουνιστικοῦ μανιφέστου. Ἡ Σοβιετικὴ Ἕνωση μὲ ὅλο της τὸν αὐταρχισμὸ καὶ τὴν ἄκριτη προοδολατρεία καλλιεργοῦσε σὲ βαθμὸ ἐντυπωσιακὸ τὴν ἀνθρωπιστικὴ παιδεία. Τὰ σοσιαλιστικὰ ἰδεώδη λειτουργοῦσαν ὣς ἕναν βαθμὸ ἀντισταθμιστικά. Οἱ κλασσικοί, ἀλλὰ καὶ οἱ σημαντικοὶ νεώτεροι συγγραφεῖς, κυκλοφοροῦσαν σὲ ἑκατομμύρια ἀντίτυπα, ἔργα μεγάλων ζωγράφων μποροῦσε νὰ δεῖ κανεὶς σὲ ἀναπαραγωγές τους σὲ δημόσια κτήρια, οἱ βομβαρδισμένες πόλεις τοῦ Πολέμου ξαναχτίστηκαν ὅπως ἀκριβῶς εἶχαν μὲ συγκινητικὴ φροντίδα, ἡ μουσικὴ παιδεία ἦταν σὲ ἐντυπωσιακὰ ὑψηλὸ ἐπίπεδο κ.ο.κ.

Ἡ σημερινὴ Ρωσσία καὶ ἡ σημερινὴ Κίνα δὲν ἔχουν τίποτε συγκρίσιμο. Στὴν οὐσία, αὐτὸ ποὺ προτείνουν ὡς τρόπο ζωῆς εἶναι μιὰ ἀκόμη ἐκδοχή του ἀμερικανισμοῦ, φερμένη στὰ μέτρα τους μέτρα. Γι’ αὐτὸ καὶ στὸ πεδίο τῆς γεωιδεολογικῆς διαπάλης ὑστεροῦν κατὰ πολύ. Νεοπροσήλυτοι εἶναι, πῶς νὰ κοντράρουν στὸ κήρυγμα τοὺς ξεσκολισμένους μισσιονάριους;

Οἱ ὀξυδερκεῖς εἶχαν προβλέψει τὶς ἐξελίξεις. «Μιὰ πτώση τῆς Σοβιετικῆς Ρωσίας», σημείωνε μὲ εὐθυβολία ἐκπληκτικὴ ὁ Ἄγγελος Τερζάκης ἤδη τὸ 1960,

«δὲ συμφέρει. Θὰ σήμαινε ἀμέσως ἀποθράσυνση τοῦ κεφαλαιοτικοῦ τυχοδιωκτισμοῦ, γονάτισμα τῆς ἀνθρωπότητας κάτω ἀπὸ τὸ πέλμα τῆς πιὸ στυγνῆς κι ὀργανωμένης κερδοσκοπίας».

Μπορεῖ ἑπομένως ἡ Ρωσσία του Πούτιν καὶ ἡ Κίνα του Σὶ νὰ ὑπονομεύουν στὸ πεδίο τοῦ διακρατικοῦ ἀνταγωνισμοῦ τὸν ἀμερικανικὸ ἡγεμονισμό. Στὸ πεδίο τῆς κεφαλαιοκρατικῆς ὁλοκλήρωσης ὡστόσο τὸν συμπληρώνουν. Ἀποδεικνύουν μάλιστα ὅτι αὐτὴ ἡ τελευταία γίνεται νὰ λειτουργήσει ἐπιτυχῶς, ἐνδεχομένως καὶ ἐπιτυχέστερα, χωρὶς τὰ δημοκρατικὰ θεσμικά της ψιμύθια, τὶς στοιχειώδεις ἐγγυήσεις τοῦ μεταπολεμικοῦ δυτικοῦ κράτους δικαίου ἢ κράτους προνοίας, ἐπιταχύνοντας ἔτσι, ὅπως τὸ προέβλεπε ὁ Τερζάκης, τὴν ἀποδόμησή τους καὶ στὴν ἴδια τή Δύση.

Μπαίνοντας στὸ δεύτερο τέταρτο τοῦ 21ου αἰῶνα, τὸ γενικὸ συμπέρασμα εἶναι αὐτό. Γιὰ πρώτη φορὰ στὴν ἱστορία της, ἡ ἀνθρωπότητα δὲν διαθέτει ἐναλλακτική.

///

*

*

*