Νεανική φωτογραφία του συγγραφέα από τη σελίδα του στο fb

~.~

Η θανή του Πάνου Θεοδωρίδη επισπεύδει την κατάθεση αυτής της μικρής ανθοδέσμης από σύντομες μεταφράσεις του βυζαντινών ποιημάτων, μέσα σε κείμενά του, σαν μικρό φόρο τιμής στη μνήμη του. Αρχιτέκτονας, ποιητής, συγγραφέας, ηθοποιός, αρθρογράφος, μπλόγκερ, πολυσχιδής άνθρωπος. Η αγάπη κι η βαθιά γνώση του για το Βυζάντιο και τη λογοτεχνική όσο και την υλική κληρονομιά του υπήρξε παθιασμένη και μεγάλη. Ας αναφέρω μοναχά το πάθος του με τους νερόμυλους και το σενάριο που έγραψε για την ταινία Δοξόμπους, όπου έπαιζε κι ο ίδιος. Ας επιτραπεί κατ’ εξαίρεσιν, σ’ αυτή την μικρή ανθολόγηση να συμπεριλάβουμε, ως κολοφώνα της, ένα άλλο κείμενό του που εκφράζει την αγάπη του για τον Μανουήλ Φιλή.

Πριν δυόμισι χρόνια του είχα ζητήσει να συμπεριλάβω στην Ανθολογία της Βυζαντινής ποίησης ορισμένα σπαράγματα βυζαντινών ποιημάτων αποδοσμένων στη νεοελληνική, που είχε σε ορισμένες αναρτήσεις του στο φέησμπουκ. Ταυτόχρονα τον είχα ρωτήσει και για ένα μικρό κομμάτι που το παρουσίαζε σαν απόσπασμα από τον Μανουήλ Φιλή.

άλλο να βρίσκεσαι γυμνός το θέρος
κι άλλο στου χειμώνα το εξοχικό παραγώνι
παρόμοια άλλο να θλίβεσαι που είσαι θνητός
κι άλλο να θλίβεσαι γιά φίλο πεθαμένο.

Μου απάντησε πως ήταν πλαστό. Κι όμως συλλογίζομαι τώρα πόσο λιτό κι απέριττο, αληθινό, επιτύμβιο επίγραμμα μοιάζει· ταιριαστό και για τη δική του μνήμη. Ας είναι ελαφρύ το χώμα…

ΗΛΙΑΣ ΜΑΛΕΒΙΤΗΣ

~•~

Ιωάννης Γεωμέτρης, ο και Κυριώτης:

Όλα τα πάντα ανθούν, το αμπέλι παλεύει να γεννήσει
ξεχειλίζει το φρέσκο μέλι από τις κερήθρες […]

///

εἰς τὸ θέρος

Ὥρια πάντα τέθηλε, καὶ ἄμπελος ἐς τόκον ὀργᾷ,
σμήνεα δ’ ἄρτι μέλι χλωρὸν ὑπεκπρορέει […]

~•~

Μιχαήλ Ψελλός

Μέθυσον Ιάκωβον ευρύθμως άδω, Κώνστας.

[Εγώ ο Κώστας, με τέχνη αφιερώνω το ποίημα στον μέθουα Ιάκωβο]

Το ποίημα, σε παράφραση που δοκίμασα από περιέργεια, έχει ως εξής:

Ντίρλα, και πιόμα και χοροί
να η παρέα σου Ιάκωβε
με την λιάρδα αντάμα φασαρία
και κέφια και ομορφιές
χορευταρούδες και νταούλια
και δουλειά στο πατητήρι
λυωμένες ρώγες στον ληνό
γεμίζουν τις κοιλιές των πιθαριών […]

~•~

Ταῦτα ἀκούσας ὁ Ψελλὸς ἐποίησε κανόνα κατὰ τοῦ αὐτοῦ Ἰακώβου
οὗ ἡ ἀκροστιχὶς ‘Μέθυσον Ἰάκωβον εὐρύθμως ᾄδω, Κώνστας’
ᾠδὴ αʹ, ἦχος πλ. δʹ. Ἁρματηλάτην

Μέθη καὶ πότος καὶ χορός, Ἰάκωβε, ἡ σὴ πανήγυρις,
καὶ συμποτῶν κρότοι καὶ τρυφαὶ καὶ χάριτες,
ὀρχήματα καὶ κύμβαλα καὶ βοτρύων ἐκθλίψεις
καὶ ῥάγες ληνοβατούμεναι καὶ κοιλίαι πίθων πληρούμεναι […]

(facebook, 3-10-2020 ΠΡΟΣ ΤΙΜΗΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΜΕΘΥΣΤΗ [ΠΟΣΟΝ ΟΙΝΟ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ] Βέροια 31 ΟΚΤ 2009)

~.~

Του Ψελλού, προς χοντρόπετσο κατήγορο

Koάζουν βατράχια, πλην από λούστρες·
γαβγίζουνε σκυλιά, αλλ᾽ από τα πέρατα·
παίζουν και μπάμπουρες, μέσα στο σκατό.
Σιγά το πράμα! που λαλούν και κοτρώνια,
χωρίς να διαφέρουν πολύ από ζάμπες.

///

Μιχαὴλ Ψελλοῦ πρὸς ἀναίσθητον λοίδορον

Καὶ βάτραχοι φωνοῦσιν, ἀλλ’ ἐκ τελμάτων·
καὶ κύνες ὑλακτοῦσιν, ἀλλὰ μακρόθεν·
καὶ κάνθαροι παίζουσιν, ἀλλ’ ἐν κοπρίαις.
οὐκοῦν τί καινὸν εἰ λαλοῦσι καὶ λίθοι,
μικρὸν παραλλάττοντες ἁδρῶν βατράχων;

(facebook, 15-1-2021 [15-1-2014])

~•~

Μανουήλ Φιλής

Επιτύμβιο για έναν αντρειωμένο που σκοτώθηκε, τον Παχατούρ

Ο λυρικός Δαβίδ χαρακτηρίζει τη φύση των θνητών
ως «μη μου άπτου άνθος του αγρού και χλόη»
ώσπου μας φανερώθηκε κάποιος ψυχωμένος
που γρήγορα θρυμματίστηκε από πλήθος χτυπημάτων
και άδειασε και χύθηκε η δροσερή του χάρη
κάποιος άλλος βάφτισε τον βίο πιο σωστά
«καπνό και ανάσα και σκιά και σαπίλα»
διότι χάθηκε η πνοή της ζωής του
καθώς τον πήρε η βία και η αντάρα. […]

///

Ἐπιτάφιοι εἴς τινα ἀνδρεῖον ἀποκτανθέντα Παχατοὺρ λεγόμενον.

Ἄνθος μὲν εὐμάραντον ἀγροῦ καὶ χλόην
Ἡ λύρα Δαβὶδ τὴν βροτῶν φύσιν κρίνει·
Τέως γὰρ εὐπρόσωπος ἀνέκυψέ τις,
Μετὰ δὲ μικρὸν πολλάκις ἀπεψύγη,
Τῆς ἐνδρόσου χάριτος αὐτῷ ῥευσάσης.
Καπνὸν δὲ καὶ χνοῦν καὶ σκιὰν καὶ σαπρίαν
Ἄλλος τις ὠνόμασεν ὀρθῶς τὸν βίον·
Σοβεῖ γὰρ αὐτὸν ἡ πνοὴ τῶν πραγμάτων
Ἐν τῇ μεταξὺ προσβολῇ καὶ συγχύσει. […]

(facebook, 12-12-2018)

(Σημείωση του επιμελητή: Παραθέτω εδώ τα σχόλια του Πάνου Θεοδωρίδη, καθώς παρουσιάζουν ξεχωριστό ενδιαφέρον όχι μόνο για τον αναφερόμενο Παχατούρ, μα και για τη δική του απόδοση αλλά και για τη δική του αντίληψη περί νεοελληνικής απόδοσης του βυζαντινού ποιήματος:)

Ο Παχατούρ υπήρξε πολεμιστής με κάποιο αξίωμα. Το όνομα Παχατούρ απαντάται είτε ως Γεώργιος Παχατούρ, σκλάβος ενός πρωτοβεστιαρίου(1329), είτε ως σκλαβάκι του ποιητή Φιλή, απο το ταξίδι του στην πρεσβεία της Χρυσής Ορδής (1297). Αναφέρεται στον Κατακουζηνό «Καταιγίαλος Πατατούρης», κάτι ωσάν Βαρδιάνος, μαζί με έναν «Κολαούζο Σαλιγγερί» σε γεγονότα με τον Οσμάν. Έως την Αλωση, ικανός αριθμός Τουρκμένων, ιδίως γυναικών, αναφέρεται ως δουλωμένος στους Βυζαντινούς. Οι αναφορές είναι μετρημένες, αλλά πειστικές. Φρόντισα να δω παλιές και νεότερες παραπομπές. Και Moravcsic. Και σήμερα υπάρχει το επώνυμο Παχατουρίδης, ειδικά Γεώργιος, αλλά και Παχατούρ. Ο Φιλής, σε έναν σκοτωμένο Παχατούρ αφιερώνει εννέα δωδεκασύλλαβους, κατά το αγαπημένο του στυλάκι. Είναι παράφραση και όχι μετάφραση-κανονικά έπρεπε να τον φτιάξω εν είδει ερζάτζ σονέτου, την πλησιέστερη προς τον βυζαντινό δωδεκασύλλαβο εκδοχή, με πλήθος βιασμών και παραποιήσεων, αλλά λείπουν τα μέσα παραγωγής: οι εννέα δωδεκασύλλαβοι είναι 108 συλλαβές ενώ ένα σονέτο απαιτεί 154. Μάπα το καρπούζι. Ή ακατάσχετο ξεχείλωμα και φλυαρία. Καλύτερα να κάνω μπότοξ σε ένα δικό μου.

~•~

Ο Μανουήλ Φιλής υπήρξε ποιητής στα χρόνια των Παλαιολόγων, από τον Ανδρόνικο τον γέροντα έως τον Κατακουζηνό. Αυλικός ποιητής. Εχει γράψει και πολιτικούς στίχους, αλλά του αρέσουν τα ιαμβικά. Την ποιητική ιδέα την βρίσκει παντού:

Θάλασσα καλών, κόλπε θερμής αγάπης,
Άκλυστε λιμήν, αστακούς ημίν δίδου
Τοις γαρ περιπλέουσιν την σην αιθρίαν
Άμοχθον ευθύς την καλήν άγραν δίδως

Κάποιες στιγμές γουστάρει:

Δριμύς ο χειμών αλλά γλυκύς ο φίλος
Ω ζώσα πηγή, κήπε μου κεκλεισμένε,
Θησαυρέ μου πόρρωθεν εσφραγισμένε!

Καμιά φορά, γράφει κατα μίμησιν των στίχων του Πισίδου, ό,τι κι άν σημαίνει αυτό. Εδώ, φαίνεται δεινός γνώστης της γεωμετρίας της σφαίρας:

Ω κύτος ευρύχωρον, ώ ξένη χύσις!
Ως τις γαρ ίππος ο δρομεύς ούτος λόγος
Εκ των περιττών πνευστιών περιδρόμων
Ορμά προς αυτήν και δροσισθήναι θέλει

Ω κύκλε ρευστέ, καν δοκής πεπηγμένος
Εν τη μεταξύ των μερών αποστάσει
Τα νεύρα χαλών της φοράς των ομμάτων

Ω δίσκε της Γής Πανδοχεύ των εν μέσω
Και ως ο ρυθμίζων σε κινή τεχνίτης
Ουδέ στενωθείς τη στροφή των σφιγμάτων
Τον κέντρον ωθείς και τον άξονα στρέφεις
Ουτε πλατυνθείς τη προς όγκον εκτάσει
Τον δημιουργόν ως το πάν περιγράφεις

Ω κόσμε του σύμπαντος εσφαιρωμένε
Καν υπό την Γήν τους κυλίνδρους σου στρέφων
Στοάς προς ημάς εικονίζεις αψίδα

Ω μήτρα κοινή της σποράς των κτισμάτων
Καθ ήν ο κοινός ευτόκει φυτοσπόρος

Ω σώμα τεχθέν εξ αμήτρων οργάνων
Ως οίδεν αυτός ο σπορεύς των πραγμάτων

Ω κάλλος ηδύ της πολύχροου στέγης
Ην ο στολιστής οικοδεσπότης γράφει
Τη τετραδική του χρόνου μελανδόχη

Κι όταν γερνάει, και ο τελευταίος εργοδότης του, του στέλνει ένα αυγό χήνας γεμάτο νομίσματα, δεν διστάζει , ως αντίδωρον, να του στείλει το ιατρικό του δελτίο:

Αυτοκράτορ, σος ειμί, σέ πνέω μόνον
Και ζω διά σου, της πνοής των Αυσόνων
Και ζω διά σου, του κρατίστου φωσφόρου
Δι ου ψυχικός εξελαύνεται γνόφος
Οταν ο χειμών εισρυή μοι της λύπης.
Ασύγκριτος γαρ εις το θάλπειν ευρέθης
Ανέσπερον φως τοις ποθούσι σε βρύων.
Ουκούν, βασιλεύ, τους εμούς πόνους μάθε.

Η γαρ δίκη φοβεί με της ραθυμίας
Χυμών περιττών εκ τροφής παχυτέρας
Αρτι ρεόντων εις το πυρ των εγκάτων
Ως εις φλόγαν στέατος ηρεθισμένην
Δριμύς μεν ατμός των φλεβών αποτρέχει
Και προς τον εγκέφαλον αυτίκα φθάνει

Κρυμός δε πυκνοί της δοράς μοι τους πόρους
Και τους αγωγούς της πνοής ανατρέπει
Τας λιγνυώδεις εκδραμείν είργων ζέσεις

Αι δε πνιγηράν ευρεθείσαν την στέγην
Τοις ανθελιγμοίς πυρπολούσι του δρόμου
Και τήκεται μεν εκ πυράς η καρδία
Μαραίνεται δε των μελών ο πας τόνος
Και ρήγνυσι μεν τας εν ήπατι φλέβας
Η δριμύτης νύττουσα τους ένδον πόρους
Ποιεί σε συχνάς εν βραχεί τας εκκρίσεις
Χαυνούσα θερμή φλεγμονή την γαστέρα
Δάκνει δε ταύτην και σπαράττει και θλίβει
Πριν αίμα θερμόν εκδραμή των εντέρων
Κραθέν φυσικής πιμελής αντιστάσει

Ταύτη, βασιλεύ, τη νόσω πιέζομαι
Τούτοις, Γαληνέ, τοις πόνοις εκλύομαι
Καταρρεούσης ηρέμα της φύσεως

Ο Μανουήλ Φιλής μου αρέσει πολύ. Και δεν ξέρω άν οφείλεται στην δορά του αμπντάλη σκύλου ή στα πέπουλα του νεοσσού.

(facebook, 23 Σεπτεμβρίου 2020)

*

*

*