*

Μετάφραση-Σχόλια-Επιμέλεια στήλης
ΦΩΤΗΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

Στη Γαλλία του 12^ου αιώνα, διαμορφώνεται και ανθίζει ένα απολύτως ευδιάκριτο είδος λυρικού ποιήματος, η pastourelle (παστορέλα). Τις πολυάριθμες pastourelles που έχουν διασωθεί τις συνδέει λιγότερο η μορφή και πολύ περισσότερο το περιεχόμενο, αφού όλες αφηγούνται επί της ουσίας το ίδιο επεισόδιο. Έχουμε μπει στην άνοιξη και ένας άνδρας ευγενικής καταγωγής (συνήθως ένας ιππότης) περιπλανιέται στην εξοχή. Αργά τη νύχτα ή τη χαραυγή συναντά εκεί μια άγνωστή του βοσκοπούλα, νεαρή και πανέμορφη. Θαμπωμένος από την ομορφιά της, ο άνδρας βάζει σκοπό να την πείσει να του δοθεί. Οι προσπάθειές του έχουν άλλοτε αίσια και άλλοτε άδοξη κατάληξη.

Λίγες πρέπει να ήταν οι pastourelles που γράφτηκαν στα λατινικά και ελάχιστες έχουν διασωθεί. Ανάμεσα σε αυτές, όμως, οπωσδήποτε ξεχωρίζει η σύνθεση «Καθώς φεύγει η χειμωνιά» (Declinante frigore) του Γκωτιέ του Σατιγιόν (Gautier de Châtillon, περ. 1135-1200), ενός εκ των κορυφαίων ποιητών του 12^ου αιώνα. Δεξιοτέχνης του μέτρου, ο Γκωτιέ συντάσσει το ποίημα σε 7 στροφές, 7 στίχων και 7 συλλαβών, με δισύλλαβη ομοιοκαταληξία (ΑΑΒΑΑΒΑ). Πρωτοτυπεί καθώς η pastourelle του συνομιλεί φανερά με μια κλασική πηγή: τους οβιδιανούς Amores. Στην ίδια την αφήγηση δε, ξεφεύγει πάλι από τον κανόνα, αφού περιγράφει τη νεαρή Γλυκερία (Glycerium / Γλυκέριον) ωσάν να τη γνωρίζει προτού τη συναντήσει και με λόγια που δεν θα ταίριαζαν σε βοσκοπούλα. Ως κληρικός-ποιητής, επίσης, ο Γκωτιέ δεν κυνηγά πιεστικά τη Γλυκερία. Τουναντίον, εκείνη φαίνεται να ανταποκρίνεται πρόθυμα στο κάλεσμά του. Και, αν και ο ίδιος εξέρχεται νικητής, αφήνει να εννοηθεί ότι μπορεί τελικά να ήταν εκείνος που έπαιξε εξαρχής το παιχνίδι της πονηρής Γλυκερίας.

 ~.~

ΓΚΩΤΙΕ ΤΟΥ ΣΑΤΙΓΙΟΝ

Καθώς φεύγει η χειμωνιά [1]

1. Καθώς φεύγει η χειμωνιά,
   απ’ τα πάγχρωμα κλωνιά
   τότε αποδίδει η γη
   δάνεια δίχως λησμονιά.
   Εποχής αρχιχρονιά,
   μες σε σκότος και σιγή,
   στάλιασα στη ροδωνιά.

2. Κάτω από φτελιά πλατιά,
   ηδυλάλα ρεματιά·
   δίνει η άνοιξη σκιά
   στων πηγών τη σχισματιά,
   που μ’ ωραία πηδηματιά
   φέρνει στη σβηστή μοσκιά
   δρόσο και σταλαγματιά.

3. Των πουλιών ακούω φωνή
   τα νερά σ’ αναμονή
   και τραγούδι απ’ το βυθό
   που με λόφους κοινωνεί
   το κορμί μου ζωογονεί·
   και πριν να το ευχηθώ
   να, λυτή, μια καλλονή!

4. «Γλυκερία» [2] αγγελική
   με χλαμύδα αερική
   όλο τέχνη, πλουμιστή·
   σε βαφή πορφυρική
   ρούχο γούνινο γλυκύ
   πάνω της έχει χριστεί
   με δαντέλα αισθαντική. [3]

5. Όψη έχει απαλή,
   και τα χείλη ευθαλή.
   «—Έλα εδώ!», είπα λοιπόν,
   «Σένα η πλάση διαλαλεί
   κι η ψυχή μου σε καλεί,
   Κρίνε πόθων ελλιπών
   που απ’ τα βάθη έχουν σταλεί.

6. Φλέγομαι για σε πολύ,
   χάνω κάθε αναστολή·
   ό,τι κάνω κι ό,τι πω,
   δίχως μία υπερβολή,
   σταύρωσης [4] σπιθοβολή.
   Ξέρεις πως καρδιοχτυπώ,
   δώσ’ στον πόθο μου βολή».

7. Σπάει αυτή σαν με θωρεί,
   και στο χώμα υποχωρεί,
   λυγά κάτω απ’ τα κλαδιά,
   και τη βιάση συγχωρεί,
   παραδίνεται χλωρή.
   Ρωτάς, πώς πήγε η βραδιά; [5]
   Το υποκείμενο ευπορεί. [6]

~.~

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Η μετάφραση βασίζεται στην έκδοση του David Traill (ιδ. Βιβλιογραφία), 36-37.
[2] Πιο πιστή απόδοση θα ήταν «Γλυκέριο». Η Bate (σσ. 23-24) επισημαίνει τις ερωτικές αποχρώσεις και αναφορές του ονόματος.
[3] Ο Traill (σ. lvii) θεωρεί ότι το λυτό/πλούσιο στήθος σε συνδυασμό με το ντύσιμο δέσποινας, συνηγορούν ότι το Γλυκέριο μπορεί να είναι τελικά μια εταίρα την οποία συναντά ο ποιητής όχι μακριά από τα τείχη της πόλης.
[4] Η Bate (σ. 25) τονίζει ότι ο κρίνος (στ. 34) και η σταύρωση (στ. 40) αποτελούν ξεκάθαρα ηθελημένες θρησκευτικές αναφορές.
[5] Πρβλ. Οβίδιος, Amores, 1, 5, 25. Όλες τις έμμεσες αναφορές στον Οβίδιο αναδεικνύει η Bate (σσ. 25-26).
[6] Ο Traill (ό.π.) παρατηρεί: «Η τελευταία στροφή βασίζεται στην αναλογία, συχνή εκείνη την εποχή, μεταξύ σεξουαλικών και γραμματικών όρων. Στη γραμματική, το υποκείμενο (π.χ. ο ‘Σωκράτης’) υπόκειται (δηλαδή βρίσκεται υπό τον έλεγχο) στο κατηγόρημα (‘είναι σοφός/ανόητος’). Ομοίως, στις σεξουαλικές σχέσεις η γυναίκα πρέπει να υπόκειται στον έλεγχο του άνδρα (το κατηγόρημα). Στην pastourelle ο άνδρας συνήθως κερδίζει το κορίτσι και αυτό φαίνεται να συμβαίνει εδώ. Ωστόσο, η προθυμία της γυναίκας υποδηλώνει ότι παίρνει επίσης αυτό που θέλει και ότι εκείνη είχε στην πραγματικότητα τον έλεγχο όλο αυτό το διάστημα. Εξ ου και ‘predicatus vincitur’. Ο Walter παίζει επίσης με μια άλλη έννοια του predicatus, «ο άνδρας που ανακηρύχθηκε (νικητής)», και με μια γνωστή παροιμία, ‘victorem a victo superari saepe videmus’ (‘βλέπουμε συχνά τον νικητή να νικιέται από αυτόν που έχει νικήσει’)».

~.~

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

— Bate, K. ‘Ovid, Medieval Latin and the Pastourelle’, Reading Medieval Studies, IX, 1980, 16-33.
— Delbouille, M., Les origines de la Pastourelle, Βρυξέλλες, 1928.
— Lefèvre, Y. ‘Gautier de Châtillon, poète complet’, Bien Dire et Bien Aprandre, 2, 1980, 249-258.
— Padem, W., The Medieval Pastourelle, τ. Ι, Νέα Υόρκη, 1987.
— Powell Jones, W., The Pastourelle. A study of the origins and tradition of a lyrical type, Νέα Υόρκη, 1973.
— Strecker, K., Die Gedichte Walters von Chatillon, Βερολίνο, 1925.
— Traill, D. A., Walter of Châtillon. The Shorter Poems: Christmas Hymns, Love Lyrics, and Moral-Satirical Verse, Οξφόρδη, 2013.
— Wilhelm, J. (επιμ.), Lyrics of the Middle Ages: an Anthology, Νέα Υόρκη, 1990.
— Zeydel, E. Η., Vagabond verse: secular Latin poems of the Middle Ages, Ντιτρόιτ, 1966.

~.~

*

*

*