*

του ΜΑΝΩΛΗ ΜΠΟΥΖΑΚΗ

Θα ’τανε τέλη του Σεπτέμβρη του ’66. Νεαρός Σημαιοφόρος τότε, υπηρετούσα στον «Πάνθηρα», ένα γηραλέο αντιτορπιλικό, ένα «θηρίο», έτσι αποκαλούσαμε στο Ναυτικό αυτό τον τύπο των πλοίων, που πέρα από το όνομά τους, τίποτε άλλο δεν θύμιζε το φοβερό αγρίμι των τροπικών. Φύγαμε μεσάνυχτα από το Ναύσταθμο της Σούδας με προορισμό τη Χίο, απ’ όπου θα αρχίζαμε τις γνωστές μας περιπολίες στο ανατολικό Αιγαίο. Αφήναμε πίσω μας μια θλιμμένη φθινοπωρινή στεριά κι είμαστε όλοι μας χαρούμενοι που επιστρέφαμε στη δική μας θαλασσινή άνοιξη. Ξημερώματα είχα βάρδια Αξιωματικού Φυλακής στη γέφυρα. Δέχτηκα με αγαλλίαση τις πρώτες μυρωδιές του πελάγου κι αθέλητα μοιράστηκα το σκίρτημα του «γέρο-Πάνθηρα» καθώς τινάχτηκε να προφτάσει ένα άταχτο, παιχνιδιάρη κυματαφρό. Στο ξεκίνημα της περιπολίας μας αυτής, βρεθήκαμε να υπηρετούμε στο Αντιτορπιλικό έντεκα αξιωματικοί. Απ’ αυτούς μόνο οι πέντε ήμασταν παλιοί υπηρέτες του, οι υπόλοιποι έκαναν το πρώτο τους ταξίδι μαζί μας.

Ήτανε όμορφη η συντροφιά μας των πέντε παλιών συμπολεμιστών… όμορφη, ξεχωριστή και αξέχαστη. Αρχηγός όλων ο κυβερνήτης μας. Ένας σαραντάρης πλωτάρχης, παντρεμένος και εσαεί ερωτευμένος με τη γυναίκα του. Η μοναχοκόρη του ήτανε λέει δασκαλεμένη από τα γεννοφάσκια της στη φύλαξη του θησαυρού της Αφροδίτης. Για ομοειδείς θησαυρούς που ο ίδιος είχε κλέψει άφηνε πάντα τους ακροατές του να δημιουργούν εικασίες. Ο κυβερνήτης μας, ήταν μέτριος στο ανάστημα, με καλοφτιαγμένο πρόσωπο και με πολλές, συμμετρικά πλεγμένες γύρω από τα μάτια του ρυτίδες, αποτέλεσμα της πολύχρονης προσπάθειας όλων των καλών ναυτικών να ξεδιαλύνουν τα θαλασσινά σκοτάδια. Του άρεσε ιδιαίτερα να διηγείται εντυπωσιακές ιστορίες στις οποίες ο ίδιος μπορούσε να ήταν ένα είδος Γουλιέλμου Τέλλου ή Γαριβάλδη ή Ροβινσώνα και ενίοτε… Καζανόβα. Ξέρετε, η θάλασσα δημιουργεί στους αμύητους την εικόνα ενός περιβάλλοντος μυστηρίου, με δυσνόητους θρύλους και με γοργόνες και νεροφίδες, αλλά και με ερημονήσια με μισόγυμνες, εξωτικές καλλονές που βέβαια ο ναυτικός δεν συναντά ποτέ στα ταξίδια του. Ακριβώς σ’ αυτό τον κόσμο του μυστηρίου και της φαντασίας μάς ταξίδευε ο κυβερνήτης κι εμείς, καλοί ακροατές, ακούγαμε και μαθαίναμε. Αύριο ο λόγος θα δινόταν σε μας!

Ο ύπαρχος, δεύτερο καπετάνιο τον αποκαλούν στο Εμπορικό Ναυτικό, ήταν ο πνευματικός του πλοίου. Είχαμε τη βεβαιότητα πως ήταν ανέραστος πλην αιωνίως ερωτευμένος με μια γυναίκα που δεν είχε συναντήσει ακόμη. Ήταν τριάντα τεσσάρων ετών και μελετούσε με ενδιαφέρον τους Έλληνες Κλασσικούς, τη Λαογραφία και την Κινέζικη Φιλοσοφία. Τον μάγευε όλων των ειδών η καλή μουσική, αλλά όταν επιχειρούσε να λάβει μέρος σε κοινή, χορωδιακή μας ερμηνεία, ακούγονταν ήχοι που θύμιζαν το καθ’ όλα συμπαθέστατο τετράποδο του Βάρναλη στην προσπάθειά του να μιμηθεί το χλιμίντρισμα ευρισκόμενης σε οίστρο φοράδας. (περισσότερα…)

Ζαν Ρενουάρ, Ο κανόνας του παιχνιδιού, 1939

*

του ΒΑΣΙΛΗ ΠΑΤΣΟΓΙΑΝΝΗ

Ο τόπος: Η Γαλλία, φυσικά, παρισινό μέγαρο και προγονικός πύργος στην εξοχή, με απέραντη έκταση γύρω του για κυνήγι, τη στιγμή που το κυνήγι παίζει δραματουργικά και συμβολικά κομβικό ρόλο μέσα στην ταινία: είναι η προϋπόθεση και ο χώρος μιας ταξικής τελετουργίας που δίνει αφορμή στον σκηνοθέτη να δει μέσα από μια ειδική δραστηριότητα τους ήρωές του σε σχέση με την κοινωνική τους θέση. Εκεί τα θηράματα είναι προορισμένα για τυπικά γαλλικά πιάτα‒ τα κουνέλια, αλλά και οι φασιανοί. Τα πρώτα δεν έχουν μιαν απλή εδώδιμη και τερψιλαρύγγια χρήση. Προκαλούν καταστροφές στις καλλιέργειες: η αριστοκρατία είναι ακόμη δεμένη με τα προϊόντα της γης. Ως εκ τούτου πέφτουν θύματα μιας μαζικής «γενοκτονίας» από τους κυνηγούς, που, ανυποψίαστα ή όχι, μάς προκαταλαμβάνει για άλλες γενοκτονίες που θα συμβούν οσονούπω σε ευρωπαϊκό έδαφος. Το κυνήγι γίνεται κι αυτό με ένα τυπικά γαλλικό τυπικό, αν μας επιτρέπεται η έκφραση. Οι ραβδιστές με τις φόρμες τους, οι υπηρέτες σε επικουρικό ρόλο, ο υπόγειος ανταγωνισμός για τις σκοπευτικές ικανότητες, ανέκδοτα για κυνηγούς, αψιμαχίες για το ποιου είναι τελικά το σκοτωμένο θήραμα, η σύγχυση του κυνηγιού με την ερωτική αναζήτηση και το φλερτ. Ευρύχωροι και ψηλοτάβανοι χώροι που παρουσιάζουν τους ήρωες σχεδόν σαν χημικές ουσίες σε δοκιμαστικούς σωλήνες, διάπλατοι, φωτεινοί διάδρομοι (η φωτοσκίαση δεν ταιριάζει στον Ρενουάρ), διάδρομοι με πολλές πόρτες εκατέρωθεν που επιτρέπουν στους ήρωες να μπουν, να βγουν, να κυκλοφορήσουν, ακόμη και να τρέξουν, να κυνηγήσουν ο ένας τον άλλον και, βέβαια, να κρυφτούν. Όλα αυτά επιτρέπουν, επίσης, την αριστοτεχνικά σκηνοθετημένη τελετουργία της «καληνύχτας».

Αυτός ο πύργος στην εξοχή, με τις κουζίνες του, όπου σοβεί το θυμικό του κατώτερου υπηρετικού προσωπικού, με τα ξεχωριστά διαμερίσματα των συζύγων, που επισκέπτονται κατά το δοκούν και όποτε τους κάνει κέφι τα διαμερίσματα του άλλου ημίσεος του γάμου τους, δεν είναι μόνο ένας κοινωνικός δείκτης. Είναι μια πραγματολογική προϋπόθεση δραματουργικής αναγκαιότητας: μόνο η αριστοκρατική κατοικία του μαρκησίου Σαινιέ μπορεί να «συμπεριλάβει» κατά τον εν λόγω τόπο και χρόνο όλα αυτά τα ποικιλώνυμης προέλευσης πρόσωπα: από τον ίδιο τον μαρκήσιο μέχρι τον περιθωριακό λαθροθήρα Μαρσώ, με ενδιάμεσους τον αεροπόρο ήρωα, τον στρατηγό, την έμπιστη υπηρέτρια, τους οικονόμους του πύργου κ.ά. Η αριστοκρατική τάξη δείχνει έτσι, χρόνια πολλά μετά το 1789, το σθένος της να ενώνει ακόμη τον εθνικό ιστό, τη δύναμή της να του προσφέρει έναν κοινό τόπο δράσης και αναφοράς, και, αν κρίνουμε από την υπόθεση της ταινίας, το κάνει αποτελεσματικά. Αλλά είναι και μια προϋπόθεση σκηνοθετικής αναγκαιότητας: δίνει ευχέρεια για τράβελινγκ ανάμεσα στους τοίχους του σκηνικού, προσφέρει το βάθος πεδίου και, έτσι, δίνει ευκαιρία για παράλληλες δράσεις μέσα στο ίδιο, ευρύχωρο, κάδρο, κάτι που προσδίδει στην αφήγηση μια ροϊκότητα, μια ευλυγισία, που ενισχύεται από τις αλλεπάλληλες ατάκες, κάποτε άσχετες μεταξύ τους, και προκαλεί στο βλέμμα του θεατή μια δημιουργική σύγχυση, εκείνη τη σύγχυση της ανεξέλεγκτης ταυτοχρονίας που έχει η ίδια η κινητική τύρβη της ζωής. (περισσότερα…)

*

τῆς ΝΑΤΑΣΑΣ Γ. ΚΕΣΜΕΤΗ

Πρόκειται γιά μιά σπασμένη ἀλλά ἀντιπροσωπευτική σειρά μικρόσχημων τόμων. Στόν ἕνα ἔχει ἐπικολλήσει στό ἐξώφυλλο τό προφίλ τοῦ ἥρωα. Ξεχωριστά ὁ τόμος τοῦ The Lost World καί ἄλλων μυθιστορημάτων τοῦ A. Conan Doyle. Ἐκδοτικός οἶκος: Bernanhard Tauchnitz Edition. Ἀνάμεσα στά 1891-1929 ὁ Γερμανός B. T. ἐξέδωσε στη Λειψία 10 τόμους μέ διηγήσεις: The Adventures of Sherlock Holmes, by A. Conan Doyle.

Ἦταν θερμός ἀγγλόφιλος καί τό διατυμπάνιζε. Τό ἴδιο καί οἱ περισσότεροι φίλοι του πού σχετίζονταν μέ την ἀγγλική πρεσβεία. Σ’ἕνα πάρτυ τους τά ἔξωμα, ἄλλοτε μέ ντεκολτέ στολισμένα ὁλόγυρα ὀργαντινένια τριαντάφυλλα ἄλλοτε μέ τόν ἕνα ὦμο ἐλεύθερο καί τήν πλάτη ὁλόγυμνη, ἔκαναν τίς νεαρές Ἀγγλίδες τοῦ 1950 νά φαντάζουν ἐξωπραγματικές μέσα στά μουαρέ καί τά κολλητά σατέν. Ἐκεῖνος περιφερόταν ἀνάμεσά τους καπνίζοντας τήν πιό ἀκριβή ἀπό τίς πολλές πίπες του: ἀπό κερασιά με κεχριμπαρένιο ἐπιστόμιο· στό πλάι τοῦ ἀθέατου λατρεμένου ἥρωά του, μίμος ἴσως καί τοῦ γιατροῦ Οὐῶτσον, γνήσιος Βικτωριανός…

Οἱ τίτλοι μυστηριώδεις, προκλητικοί, κάποτε μαγευτικοί: The sign of Four, Mica Clarke, The Captain of the Polestar and Other Tales, The White Company, A Study in Scarlet…

Τούς ἔμενε πιστός μέ μιά ἰδιότυπη γενναιότητα, ἀκόμα κι ὅταν τό οἰκεῖο περιβᾶλλον του τόν λοιδωροῦσε. Ἀπαντοῦσε μ’ ἕνα στωϊκό και ἐλαφρότατα εἰρωνικό χαμόγελο: Δέν περνᾶνε αὐτά στόν εἰσαγγελέα!..

Ὑπογράφει G.K. σέ κάθε τόμο. Μεταφράζει στά περιθώρια μέ χρωματιστά ξυλομόλυβα: Οἱ περιπέτειες τοῦ γαλάζιου ρουμπινιοῦ. Διάδημα ἀπό βήρυλλο. Ἡ ἐξαφάνιση τῆς νύμφης. Στίς χάλκινες ὀξιές…

Δικαίωση πού θά ἔβρισκε! Τήν πλήρη, τήν ἀπόλυτη δικαίωση. Ἑβδομήντα χρόνια καί βάλε μετά, διαβάζω: Ὁ Σέρλοκ Χόλμς στό Γυμνάσιο; Στοιχειῶδες…*

Χαρά πού θά ἔκανε!  Θά γελοῦσε μέ κεῖνο τό ἀνοιχτόκαρδο, ἐνθουσιῶδες, ἀξέχαστο, ἐφηβικό του γέλιο. Ξεκαρδισμένος… Μπορεῖ ἀπό τή χαρά του νά ἀναζητοῦσε τήν πίπα μέ τό κεχριμπαρένιο ἐπιστόμιο, τήν ἀχώριστή του κάσκα γιά τά θερινά καύματα… Νά ἔβγαζε ἀπό τό ὑπόγειο ἀκόμα καί τά κιθαρόνια του. Ἄς πᾶνε χρόνια πού σκεβρώσανε.

27 Ἰουλίου, Τοῦ Ἁγίου Φανουρίου

* Δηλώσεις Κυριάκου Πιερρακάκη, ὑπουργοῦ Παιδείας, Καθημερινή, Κυριακή 14 Ἰουλίου 2024.

*

*

*

*

Εισαγωγή-Μετάφραση ΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΑΚΗΣ

Ο Έντουιν Μόργκαν γεννήθηκε στη Γλασκώβη το 1920. Από την εφηβεία του κιόλας, δημοσίευε ποιήματα σε σχολικά περιοδικά και τελικά σπούδασε αγγλική φιλολογία στο πανεπιστήμιο της πόλης αποφοιτώντας το 1946. Είχε μεσολαβήσει ένα εξαετές διάστημα υπηρεσίας στο υγειονομικό σώμα του βρετανικού στρατού κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Αργότερα, εργάστηκε ως καθηγητής φιλολογίας – και πάλι στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης. Το 1968, η συλλογή του The Second Life  τον έφερε στο προσκήνιο του λογοτεχνικού τοπίου της Σκωτίας, απ’ όπου δεν έμελλε να αποχωρήσει μιας και παρέμεινε παραγωγικός και δημοφιλής ως τα βαθιά γεράματα και τον θάνατό του το 2010. Μάλιστα, η ανοιχτή παραδοχή της ομοφυλοφιλίας του το 1990 κατάφερε να εξάψει τα πάθη στον δημόσιο διάλογο. Το 1999, ο Μόργκαν έγινε ο πρώτος Δαφνοστεφής Ποιητής της Γλασκώβης και το 2004 έγινε ο πρώτος Δαφνοστεφής Ποιητής, ο πρώτος «Makar», της σύγχρονης Σκωτίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, στις 9 Οκτωβρίου του 2004, τα εγκαίνια του Κοινοβουλίου στο Εδιμβούργο επισφραγίστηκαν μ’ ένα δικό του ποίημα ειδικά γραμμένο για την περίσταση.

Η περίπτωση του Μόργκαν είναι χαρακτηριστική για τον δημόσιο, ακόμα και θεσμικό, ρόλο της ποίησης στη Βρετανία. Ας σχολιάσουμε ότι τούτο το γεγονός θέτει εν αμφιβόλω τις ελληνικές, και όχι μόνο, κοινοτοπίες για την ποίηση ωσάν πράξη οπωσδήποτε αντιστασιακή αλλά και για την ποίηση ωσάν αισθητιστική απόσυρση από την πολλή συνάφεια του κόσμου. Ακόμη, ας σχολιάσουμε το ίδιο το corpus του Μόργκαν. Για πολλές δεκαετίες, ο ποιητής διέτρεχε συνεχώς ένα μεγάλο μορφικό και θεματικό κλαβιέ. Έγραψε από αυστηρά σονέτα μέχρι ελευθερωμένο στίχο και διασκεδαστικά ηχητικά στιχουργήματα μιας μορφής concrete poetry. Τα θέματά του φτάνουν από το σοβαρό και το επικό μέχρι το αστείο και το χθαμαλό. Πάντως, η ποίηση του Μόργκαν είναι συνήθως αισιόδοξη – άλλο ένα πλήγμα, αυτή τη φορά προς το στερεότυπο του σκοτεινού καλλιτέχνη. (Είναι χαρακτηριστικό πως, όταν διαγνώστηκε με καρκίνο το 1999, έγραψε ένα ποίημα όπου διαλέγεται ένα κύτταρο υγιές κι ένα καρκινικό.) Ένα θέμα ολοένα επανερχόμενο στην ποίησή του είναι η αγαπημένη του Γλασκώβη, και γενικά η Σκωτία, την οποία βλέπει με τρυφερότητα κι ελπίδα. Ακόμα και στα ποιήματα επιστημονικής φαντασίας που μεταφράζω παρακάτω, ο αναγνώστης θα βρει μια αναφορά στις συμπαθείς φρατέρκουλες των σκωτικών ακτών και μια αναφορά στη δίνη του Κορρυβρέκαν.

(περισσότερα…)

*

του ΒΑΣΙΛΗ ΖΗΛΑΚΟΥ

Στο Ντορσοντούρο και στην Πούντα ντελλά Ντογκάνα το Κανάλ Γκράντε διασταυρώνεται με το Κανάλ Γκιουντέτσα. Εκεί βρίσκεται η οκτάγωνη βασιλική της Αγίας Μαρίας της Υγείας (Santa Maria della Salute). Ο μεγαλοπρεπής ναός άρχισε να οικοδομείται το 1631, ευθύς μετά το τέλος της επιδημίας πανώλης του 1630, που στοίχισε τη ζωή στα 2/3 του πληθυσμού της βορείου Ιταλίας. Η βυζαντινή εικόνα της Παναγίας της Μεσοπαντίτισσας, η «Μαύρη Μαντόνα» όπως την αποκαλούν διαφορετικά οι Ιταλοί, είναι το επίκεντρο της λατρευτικής ζωής της εκκλησίας.

Στις 22 Οκτωβρίου του 1630 η Γερουσία της πόλης της Βενετίας αποφάσισε πως η νέα βασιλική θα είναι αφιερωμένη στη εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου (Festa della Madonna della Salute). Από τότε η εικόνα εορτάζεται κάθε χρόνο, στις 21 Νοεμβρίου. Οι ελάχιστοι εναπομείναντες Βενετοί (47.000) περνάνε μπροστά από την εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται τοποθετημένη στο Άγιο Βήμα. Ένας μεγάλος ανθρώπινος κύκλος σχηματίζεται γύρω από το οκτάγωνο σχήμα της εκκλησίας το οποίο συμβολίζει τους οκτώ ανέμους της θάλασσας. Η κοινή ευχή των κατοίκων είναι μία: η αρχαία πολιτεία να συνεχίσει να σμίγει την αλπική λευκότητα με τα σμαραγδένια πράσινα του Βένετο και το μπλε της Αδριατικής.

Μέχρι τον Αύγουστο του 1669 η εικόνα της Μεσοπαντίτισσας βρισκόταν στον Χάνδακα της Κρήτης, στον ιερό ναό του Αγίου Τίτου. Λίγο προτού η κρητική πολιτεία παραδοθεί στους Οθωμανούς μεταφέρθηκε τον Σεπτέμβριο του 1669 στη Βενετία και τοποθετήθηκε αρχικά στον Άγιο Μάρκο. Σύμφωνα με την παράδοση την φιλοτέχνησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Έφτασε στην Κρήτη από την Κωνσταντινούπολη τον καιρό της Εικονομαχίας. Η πιο τεκμηριωμένη άποψη είναι ότι είναι έργο του 11ου ή του 12ου αιώνα. Μπροστά της οι Κρήτες ορκίστηκαν πίστη στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας το 1211, όταν ο Βονιφάτιος Μομφερατικός πούλησε μυστικά το νησί στους Βενετούς. Ονομάστηκε «Μεσοπαντίτισσα» διότι ένωσε τις δύο «μπάντες», τους βυζαντινούς Κρήτες και τους Ενετούς. Εκείνα τα χρόνια λατρευόταν στις 13 Ιανουαρίου. Τις Τρίτες περιφερόταν στα σοκάκια του Χάνδακα. Η λιτάνευσή της συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια της εικοσιτετράχρονης σύρραξης των Βενετών με τους Οθωμανούς.

~.~

Η καμπάνα του Αγίου Μάρκου χτύπησε δυνατά. Νύκτιο νερό ξεπρόβαλε, παχύ και πυκνό σαν ερωτικό φιλί. Κάποιες ανταύγειες νοητής σελήνης φωτίζανε τον παλμό του, μια διαταραχή πάνω στην τρεμάμενη, σαν από σκούρο μπρούντζο, επιφάνειά του, καθώς γεννιόταν κύμα κι ύστερα κι άλλο κύμα και το εμβόλιμο διάστημα μεταξύ των χτύπων της καμπάνας γινόταν μια χώρα νερού στον κόρφο μου. Να την κατακτούσα δεν γινόταν αυτή την παράξενη χώρα. Μπορούσα μονάχα να τη διασχίσω, μυστικά κι άρρητα εντός μου. Πού θα με έβγαζε η σκοτεινή θάλασσά της; Ήταν η πολιτεία της που μου μιλούσε. Τα λόγια της αντηχούσαν μέσα της και μ’ άρπαζαν. Έπρεπε τη φωνή της να ακούσω καθαρότερα. Να την αισθανθώ προτού τα αδηφάγα πλήθη των τουριστών σκεπάσουν κάτω απ’ τις μεγάλες και φαρδιές ριγηλές βοές τους την πόλη με τα πράσινα νερά και τη λευκή στεφάνη των Δολομίτων. Και μέσα στο αίσθημα αυτό το πιο καθαρό την περίφημη Μεσοπαντίτισσα, που ήθελα από καιρό να αντικρίσω, να συλλάβω καλύτερα σε όλο της το βάθος, ρυθμίζοντας την ομιλία μου μαζί με τη δική της πριν το σκαρί μπατάρει για πάντα στη θάλασσα της συνήθειας, του άλλου χρόνου, του φθαρτού και του φθαρμένου. Η Παναγιά των Βενετών, είπα από μέσα μου, δεν είναι η ίδια με κείνη του Χάνδακα. Αυτή εκεί ήταν μια αγρότισσα κρητικιά μα ετούτη εδώ μοιάζει με τη δέσποινα των νερών.

Η μέρα ήταν βροχερή και κρύα. Ο αέρας λυσσομανούσε. Η υγρασία τρύπαγε ως το μεδούλι και η ομίχλη σκέπαζε το San Giorgio Maggiore. Το ημερολόγιο έγραφε 22 Νοεμβρίου 2022. Σκόπευα να περάσω τη γέφυρα του Ριάλτο και να σταθώ κάτω από το υπόστεγο της Πινακοθήκης της Ακαδημίας για να πιω τον καφέ μου και να διαβάσω ξανά τον στίχο που χρόνια πριν είχε ανοίξει για πρώτη φορά τον δρόμο προς την πόλη των Μεδίκων. (περισσότερα…)

Ἔργο τοῦ Σωτήρη Σόρογκα (λεπτομέρεια)

*

τοῦ ΓΙΩΡΓΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ

Ἐπιλογὴ καὶ ἐπιμέλεια: Ἀγγελικὴ Καραθανάση

Ὑπάρχουνε κάποιες  μέρες ποὺ θὰ  μπορούσαμε νὰ τὶς ποῦμε «μέρες Παπαδιαμάντη», ἔτσι καθὼς ἔχουν ἁγιάσει γιὰ δεύτερη  φορὰ μέσα στὸ ἔργο του. Ἀνάμεσα σ’ αὐτὲς  εἶναι κι ὁ «Δεκαπενταύγουστος», τούτη ἡ ἄλλη ἡ μικρότερη Λαμπρή,  ποὺ μᾶς ἔρχεται κάθε χρόνο καταμεσῆς τοῦ καλοκαιριοῦ. Ἔχει γίνει ὄχι μόνο γιορτὴ τῆς Παναγίας, μὰ καὶ γιορτὴ τοῦ Παπαδιαμάντη ἀπὸ τὴ μέρα ποὺ ὁ κὺρ Ἀλέξανδρος ρέμβασε καθισμένος νοερὰ «παρὰ τὴν ἀπορρῶγα ἀκτήν», «εἰς προαύλιον ναΐσκου τῆς Παναγίας τῆς Πρέκλας».[1]

Ἐκεῖνο τὸν καιρὸ ὁ ποιητὴς τῆς σκιαθίτικης ζωῆς ἤτανε «ὣς πενηνταπέντε χρονῶν ἄνθρωπος»,[2] σὰν τὸν ἥρωά του, τὸ Φραγκούλη Κ. Φραγκούλα. Καὶ σὰν αὐτὸν κουρασμένος ἀπὸ τὴ ζωή, μὲ τὴν ψυχὴ γεμάτη πόνο. Ἔμενε πάντα στὴν Ἀθήνα, «στὴν πόλιν τῆς δουλοπαροικίας καὶ τῶν πλουτοκρατῶν»[3] καὶ κάθε φορὰ ποὺ θυμοῦνταν τὸ μικρὸ νησί του ἡ καρδιά του ἔλιωνε ἀπὸ νοσταλγία καὶ πίκρα. Ἐκεῖ, στοὺς κόρφους μὲ τὴν ψιλὴ ξανθὴ ἀμμουδιά, στὶς ψαρόβαρκες, στὰ μοναχικὰ ἐκκλησάκια, στὰ κάτασπρα συμμαζωμένα χωριουδάκια, εἶχε περάσει τὰ μοναδικὰ χρόνια τῆς ζωῆς του ποὺ τά ’φερνε στὸ νοῦ του μ’ ἀγάπη. Ὅμως ἐκεῖ,  στὸ φτωχικὸ πατρικὸ σπίτι περιμένανε τέσσερεις μαυροντυμένες γυναῖκες σιωπηλές.  Ἡ γριὰ μάνα κι οἱ τρεῖς πρόωρα γερασμένες, ἀνύπαντρες ἀδερφάδες του. Ὁ πατέρας εἶχε πεθάνει. Προστάτης τῆς οἰκογένειας ἦταν ὁ ἴδιος. Μὰ ἐκεῖνος ζοῦσε μακριά τους, μοναχός του, ἔγραφε καὶ μετάφραζε καὶ δὲν ἐκατάφερνε νὰ βγάλει μήτε τὸ δικό του, τὸ λιγοστὸ φαΐ. Δίπλα στὴ δική του ἀγωνία γιὰ τὸ καθημερινό, δίπλα στὸν πόνο ποὺ τοῦ ’φερνε ἡ ἀδυναμία του  νὰ προσαρμοστεῖ στὴν κοινωνία του καὶ στὴν ἐποχή του, δίπλα στὴν αἴστηση τῆς παραγνώρισής του ἀπὸ τοὺς πνευματικοὺς ἀνθρώπους τῆς πρωτεύουσας, ἕνας ἀνάξιος γιὸς κι ἀδερφός.  «Φεῦ, οἱ δυστυχεῖς αὐτοί! ὁποῖος πόνος καὶ ὁποία τύψις! Εἴθε νὰ εἶχον υἱὸν καὶ ἀδελφὸν καλλίτερον…».[4] Λίγους μῆνες πρωτύτερα εἶχε χάσει καὶ τὸν ἀδερφό του τὸ Γιώργη. Ἄλλη μιὰ οἰκογένεια, μὲ πέντε μικρὰ παιδιὰ αὐτή, εἶχε μείνει δίχως προστάτη. Κι αὐτὸς δὲν μποροῦσε νὰ τοὺς στείλει μήτε μιὰ ἐλάχιστη βοήθεια. (περισσότερα…)

*

Ο ΝΟΜΙΖΩ ΚΙ Ο ΓΝΩΡΙΖΩ

Ο Νομίζω κι ο Γνωρίζω πίνανε μαζί ρακές
κι αρχινήσανε κουβέντες ν’ ανταλλάσσουνε κακές.

Είπ’ ο πρώτος πως νομίζει,
πως «νομίζει ότι γνωρίζει»·
είπ’ ο άλλος πως «γνωρίζει»,
πως «γνωρίζει ό,τι νομίζει».

Και σε λίγο τους σωθήκαν οι μιλιές
και ευθύς εξεκινήσαν τις ξυλιές
κι έτσι όπως κατεβάζαν τις ξυλιές
τους ερχότανε καινούργιες οι μιλιές:

—Είμαι Νόμος και νομίζω!
—Είμαι Γνώση και γνωρίζω!
—Ναι, αλλά δεν είσαι Νόμος!..
—Είμ’ η Γνώση κι είμ’ ο Δρόμος…
—Θα σε δείρω που ’σαι Γνώση!
—Τρώνε ξύλο οι καμπόσοι!

Και στην τάβλα απομείναν τα ποτά
και ξεκίνησε καθένα να ρωτά:
«Μα γιατί αυτοί δε σκέφτονται στρωτά
και θαρρούν μον’ τα δικά τους για σωστά;»

Και σ’ αυτό έδωσ’ η τάβλα την απάντηση:
«Τούτ’ οι δυo πάντα χαλούν κάθε συνάντηση
γιατ’ ο ένας τ’ αλλουνού δεν έχει αίσθηση
στη ρακή του εαυτού τους όντας μέθυσοι.»

/// (περισσότερα…)

*

ΑΙΘΟΥΣΑ ΑΝΑΜΟΝΗΣ

Μήτε που ξέρω πόσον χρόνο έχω περάσει εδώ περιμένοντας. Κάθε λίγο βγαίνει από τις πόρτες κάποιος και φωνάζει ονόματα. «Όλα πήγαν καλά». «Ήταν δύσκολα, αλλά μην ανησυχείτε!».

Ενδιάμεσα βγαίνουν τα φορεία. Τα οδηγούν στη λεωφόρο του διαδρόμου και ύστερα παίρνουν τις εξόδους για τους θαλάμους όπου βεβαιώνεται πάνω σε χαρτιά με σφραγίδες το αμετάκλητο του θεραπευτικού τεμαχισμού. Ο χειρουργημένος δε θυμάται. Μόνο πονά. «Αλλά για λίγο», του λένε.

Ακόμα να με φωνάξουν.

Ξάφνου ανοίγουν οι πόρτες και βγαίνει άλλο ένα φορείο. Μα αυτό δε λοξοδρομεί. Έρχεται κατά πάνω μου δίχως κανένας να το σπρώχνει. Πάνω είμαι εγώ με μάτια ορθάνοιχτα και με φωνάζω με το όνομά μου.

—Πώς πήγε η εγχείριση;

—Πήγε καλά. Δες εδώ! Πήρα μαζί μου αυτή τη σάρκα την κομμένη. Δε μου έκανε καρδιά να την πετάξω σαν άρρωστη και περιττή. (περισσότερα…)

*

Γεννημένος στον Τσαμαντά Θεσπρωτίας το 1944, ο Μιχάλης Γκανάς, ποιητική φωνή κορυφαία της γλώσσας μας, γιορτάζει εφέτος τα 80 του χρόνια. Με αφορμή την επέτειο, αναδημοσιεύουμε εδώ τρία παλιότερα κείμενα του Κώστα Κουτσουρέλη αφιερωμένα στο έργο του, πρωτότυπο και μεταφραστικό.

~.~

του ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Ι. Τα ποίηματα 1978-2012

Τους σημερινούς ποιητές, και δικαίως, το ευρύ κοινό τους έχει πάρει από στραβό μάτι. Τους θεωρεί στριφνούς, δύσκολους, ακατάδεκτους. Δύσκολα τους πιάνει στο χέρι του. Αλλά και οι ποιητές από τη μεριά τους, δεν σκοτίζονται και πολύ για αναγνώστες κι απήχηση, μόνη ευγενική φιλοδοξία που τρέφουν είναι να εκφράσουν το ακατάβλητό τους εγώ. Τόσο που και όταν ακόμη, μία στις τόσες, κάποιος από τη συντεχνία κατορθώνει να σπάσει τον κλοιό, να γίνει γνωστός, οι συνάδελφοί του δεν του το συγχωρούν.

Τη δημοτικότητα της Κικής Δημουλά, λ.χ., πολλοί ομότεχνοί της τη θεωρούν ύποπτη, δεν είναι λίγοι όσοι της κουνούν το δάχτυλο δημόσια ότι στα τελευταία της βιβλία έχει βάλει νερό στο κρασί της, ότι επαναλαμβάνεται, ότι αυτοπροβάλλεται υπέρμετρα κ.ο.κ., κ.ο.κ… Από την άλλη, υπάρχουν ποιητές που στους κύκλους των μυημένων θεωρούνται σπουδαίοι, αλλά το όνομά τους κυκλοφορεί λίγο πολύ σαν έγγραφο διαβαθμισμένο, απρόσιτο στους πολλούς. Ο Βύρων Λεοντάρης είναι, αλίμονο, η πιο εξέχουσα τέτοια περίπτωση.

Ο Μιχάλης Γκανάς δεν ανήκει ούτε στη μια ούτε στην άλλη κατηγορία. Το αργότερο από την Παραλογή (1993), αν όχι ήδη από τα Γυάλινα Γιάννενα (1989), έδωσε βιβλία που και διαβάστηκαν και θαυμάστηκαν πολύ, από αναγνώστες κάθε λογής, επαΐοντες και κοινούς. Του απονεμήθηκαν βραβεία και έπαθλα αλλά τραγουδήθηκε κι από χιλιάδες. Κατόρθωσε να γίνει περίοπτος τόσο εντός όσο και εκτός του κλειστού λογοτεχνικού περιβόλου. Ποιος από τους νεώτερους, τους συνηλικιώτες του έστω, μπορεί να ισχυριστεί κάτι αντίστοιχο; (περισσότερα…)

*

Τα δεδομένα της λεγόμενης κρίσης υπογεννητικότητας είναι πολύ γνωστά: οι γεννήσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες παρουσιάζουν πτωτική τάση εδώ και δύο δεκαετίες και όλες σχεδόν οι άλλες εύπορες χώρες βιώνουν το ίδιο. Μεταξύ των προτάσεων για την αντιστροφή της τάσης, η συμβατική σοφία λέει ότι αν το κράτος προσέφερε περισσότερη οικονομική στήριξη στους γονείς, τα ποσοστά γεννήσεων θα άρχιζαν να αυξάνονται και πάλι.

Τι γίνεται όμως αν αυτή η σοφία σφάλλει; Το 1960, οι Αμερικανίδες έκαναν κατά μέσο όρο 3,6 παιδιά. Το 2023, ο συνολικός δείκτης γονιμότητας (ο μέσος αριθμός παιδιών που μια γυναίκα αναμένει να αποκτήσει στη διάρκεια της ζωής της) ήταν 1,62, ο χαμηλότερος που έχει καταγραφεί ποτέ και πολύ κάτω από το ποσοστό αντικατάστασης 2,1. Εν τω μεταξύ τα ποσοστά ατεκνίας αυξάνονται: το 2018, περισσότερες από μία στις επτά γυναίκες ηλικίας 40 έως 44 ετών δεν είχαν βιολογικά παιδιά, σε σύγκριση με μόλις μία στις 10 το 1976. Και σύμφωνα με νέα έκθεση του Pew Research Center, το ποσοστό των Αμερικανών ενηλίκων ηλικίας κάτω των 50 ετών που δηλώνουν ότι είναι απίθανο να αποκτήσουν ποτέ παιδιά αυξήθηκε κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες μεταξύ 2018 και 2023, στο 47%. Στον κυρίαρχο αμερικανικό λόγο, οι εξηγήσεις για αυτές τις τάσεις τείνουν να επικεντρώνονται στους οικονομικούς περιορισμούς: οι άνθρωποι αποφασίζουν να μην κάνουν παιδιά λόγω του υψηλού κόστους της παιδικής φροντίδας, λόγω των περιορισμών στις γονικές άδειες και λόγω του μισθολογικού μειονεκτήματος που αντιμετωπίζουν οι μητέρες. Ορισμένοι υπεύθυνοι (και κάποιοι ανήσυχοι πολίτες) υποστηρίζουν ότι με δαπανηρές κρατικές παρεμβάσεις αυτή η στάση των ανθρώπων είναι δυνατόν να αλλάξει.

Όμως τα δεδομένα από άλλα μέρη του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των χωρών με γενναιόδωρη οικογενειακή πολιτική, δείχνουν το αντίθετο. Σήμερα όλες οι χώρες του ΟΟΣΑ, εκτός από το Ισραήλ, έχουν ποσοστό γονιμότητας κάτω από την αναπλήρωση, και η ταχύτητα της μείωσης κατά την τελευταία δεκαετία έχει ξεπεράσει τις προβολές των δημογράφων. Το 2022, ο μέσος δείκτης γονιμότητας των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν 1,46. Το 2023, ο δείκτης της Νότιας Κορέας ήταν 0,72, ο χαμηλότερος στον κόσμο.

Η Νότιος Κορέα έχει δαπανήσει περισσότερα από 200 δισεκατομμύρια δολάρια τα τελευταία 16 χρόνια σε μέτρα για την ενίσχυση της γονιμότητας, όπως σε επιδόματα τέκνων, διευρυμένες γονικές άδειες και προγεννητική φροντίδα, ωστόσο ο δείκτης γονιμότητας της χώρας μειώθηκε κατά 25% σε αυτό το διάστημα. Η Γαλλία δαπανά υψηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ της για την οικογένεια από οποιαδήποτε άλλη χώρα-μέλος του ΟΟΣΑ, αλλά πέρυσι σημείωσε τον χαμηλότερο αριθμό γεννήσεων από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακόμη και οι σκανδιναβικές χώρες, με το εδραιωμένο από καιρό προνοιακό κράτος τους, τις εγγυήσεις για τη φροντίδα των παιδιών και τις παρατεταμένες γονικές άδειες, βιώνουν απότομη μείωση της γονιμότητας. (περισσότερα…)

*

Το άλογο του Θανάση Λιδωρίκη

Στην Εθνική Συνέλευση που έγινε στην Τροιζήνα,
οι στρατιωτικοί με οχληρές τους απαιτήσεις,
κερδίσανε πολλά προνόμια με ψηφίσματα.

Και μολαταύτα στου Φαλήρου το στρατόπεδο
βρίσκονταν στρατιωτικοί που τον Καραισκάκη ερέθιζαν,
ώστε με απειλές κι άλλα προνόμια να τους επικυρωθούν.

Τούτων των στρατιωτικών ο μάλλον οχληρός
ήταν ο Μακρυγιάννης.
Κάποιαν ημέρα τόσο αγανάκτησε ο Καραισκάκης,
που αποτεινόμενος στους παρεστώτες, είπε.
«Ξέρετε ποιος είναι τούτος ο αδικημένος;
Εκείνος που ετιμάρευε* πέντε γροσίων άλογο του Θανάση Λιδωρίκη».

*Τιμαρεύω, περιποιούμαι ως ιπποκόμος.

* * *

Άγγελοι μας δροσίζουνε με τις βεντάλιες τους

Από την μια βουβά χωριά
κι από την άλλη φλύαροι πολιτικοί.
Σπίτια κλειστά και άλλα εγκαταλειμμένα
με οπωροφόρα δέντρα,
που μαραζώνουνε τα φρούτα στα κλαδιά τους.

Όσο μια σπίθα θάνατος
μετά ζωή και πάλι η σπίθα του θανάτου.
Νύχτωσε και ο επιστάτης
βλέπει από ψηλά τι κάνουμε
και έχουμε την άκρα κατανόησή του.

Ξερός παράδεισος, ξεράθηκαν τα χόρτα
αλλά τις νύχτες κατεβαίνουνε οι άγγελοι
και μας δροσίζουνε με τις βεντάλιες τους.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

*

*