μελίχρους, ὑπόχλωρος, σπ[ανοπώ]γων

Πηγή εικόνας (λεπτομέρεια): Ευφροσύνη Δοξιάδη, Τα πορτραίτα του Φαγιούμ, Αθήνα 1996.

του ΓΙΑΝΝΗ Α. ΤΑΧΟΠΟΥΛΟΥ

Σε ένα πάπυρο του 3^ου αι. διαβάζουμε:

[Δίνεται αμοιβή αν κάποιος βρει;], ένα Αιγύπτιο από το νομό της Άθριβης, που δεν γνωρίζει ελληνικά, είναι ψηλός, λεπτός, φαλακρός, με ένα σημάδι από τραύμα στο αριστερό μέρος της κεφαλής του, στο δέρμα μελιχρός, είναι χλωμός, σπανός, δεν έχει τρίχες στο μάγουλο, έχει απαλό δέρμα, μικρό πηγούνι, μακριά μύτη, είναι υφαντής στο επάγγελμα, περπατά σα να είναι κάποιος σπουδαίος, έχει οξεία φωνή. Είναι 32 ετών και φορά χιτώνες με λαμπερά χρώματα.

Το αρχαίο κείμενο έχει ως εξής[1]:

̣ ̣ ̣ ̣ρος Αἰγύπτιος ἀπ̣[ὸ -ca.?- ]
Χ̣ενρῆς τ̣ο̣ῦ̣ Ἀ̣θρειβίτου νομοῦ τ ̣[ -ca.?- ]
Ἑλληνιστὶ μὴ εἰδώς, μακρός, λεπτ̣[ -ca.?- ]
ψειλόκουρος, ἐπὶ τοῦ ἀριστεροῦ [μέ-]
ρους τῆς κεφαλῆς ἔχων τραῦ[μα -ca.?- ]
ρον, μελίχρους, ὑπόχλωρος, σπ[ανοπώ-]
γων τὸ καθʼ ὅλον τρίχας μὴ ἔχ[ων]
ἐπὶ τοῦ πώγωνος, λεῖος, στε[νὸς]
ἐκ τῶν γνάθων, ἐπιριν vac. ? [ -ca.?- ]
τέχνην γέρδιος, περιπα ̣[ -ca.?- ]
ως σαλακᾶτος ὀξείᾳ φωνῇ [ -ca.?- ]
λαλῶν. ἔστιν δὲ ὡς (ἐτῶν) λβ. [τριβω-]
νάρια δὲ φορεῖ ἰδιόχρωμα ῥ̣ ̣[ -ca.?- ]
ἔχει [ ̣] ̣ ἐπὶ τω[ -ca.?- ]
[- ca.10 -] ̣ ̣[ -ca.?- ]

Η περιγραφή είναι τόσο λεπτομερής, ώστε μια ζωγραφική απεικόνιση του Αιγυπτίου δεν θα ήταν δύσκολη. Για να μη μιλά ελληνικά, μια γλώσσα που μιλούσαν ή κατανοούσαν οι περισσότεροι κάτοικοι της Αιγύπτου ανεξάρτητα από την καταγωγή τους, ο Αιγύπτιος πρέπει να είχε ελάχιστα πάρε δώσε με τον κόσμο πέρα από το χωριό του, ή τις μεγάλες πόλεις του «αθρειβίτου νομού» και φυσικά την Αλεξάνδρεια. Ίσως γι’ αυτό η περιγραφή είναι τόσο λεπτομερής – και ίσως την έκαμε κάποιος τοπικός άρχοντας. Ο πάπυρος σ’ αυτήν την περίπτωση είναι ένα επίσημο έγγραφο.

Έχει προταθεί ότι πρόκειται για δούλο που το έσκασε, και στην περίπτωση αυτή το έγγραφο θα μπορούσε να έχει συνταχθεί από τον ιδιοκτήτη του δούλου, ως δήλωση προς τις αρχές. Αλλά θα μπορούσε εξίσου πιθανά να είναι κάποιος φυγόδικος ή φυγόποινος. Τριάντα δύο ετών ήταν για την εποχή η ηλικία ενός μεσήλικα, αφού το προσδόκιμο της ζωής των ανδρών στην Αίγυπτο ήταν γύρω στα 40-44 έτη.

Άραγε βρέθηκε ο Αιγύπτιος; Αν έπαψε να φέρεται με αφέλεια και αν άλλαξε ρούχα, αν έμαθε γρήγορα τα ελληνικά και άλλαξε επάγγελμα, τότε ίσως χάθηκε στο πλήθος λ.χ. της Αλεξάνδρειας κι έζησε αυτός καλά κι εμείς καλύτερα. Τα κοπτικά (αιγυπτιακά της εποχής) μιλιόντουσαν παντού. Η Άθριβις ήταν κοντά στην Αλεξάνδρεια (στο Δέλτα του Νείλου). Είναι βέβαια περίεργο πώς ο πάπυρος κατέληξε στην Οξύρρυγχο, η οποία βρισκόταν πολλές δεκάδες χιλιόμετρα νοτιότερα· είτε ο ιδιοκτήτης του δούλου ζούσε στην Οξύρρυγχο είτε έχουμε μπροστά μας ένα δείγμα της αποστολής αντιγράφου ενός διοικητικού εγγράφου από την Άθριβη σε διάφορα μέρη της Αιγύπτου.

Η Αίγυπτος –και όχι η νότια Ιταλία ή η Ελλάδα της συνθήκης των Σεβρών– ήταν η πραγματική «Μεγάλη Ελλάδα» της Ιστορίας· μια αχανής χώρα, όπου 900 χρόνια μετά την κατάκτησή της από τον Αλέξανδρο (δηλαδή στον 6^ο αι.) διαβαζόταν ο Όμηρος από την Αλεξάνδρεια ώς την Πανόπολη, και γράφονταν ποιήματα με θέμα τον Διόνυσο.