*

της ΝΕΚΤΑΡΙΑΣ ΜΕΝΔΡΙΝΟΥ

Έλενα Σταγκουράκη
Εντός, εκτός και επί τα αυτά,
Σμίλη 2023

Στην πρώτη ποιητική συλλογή της Έλενας Σταγκουράκη δεν υπάρχουν εύκολοι διαχωρισμοί, «ισχυρό» ή «ωραίο» φύλο,  σωστές ή λάθος αποφάσεις, πρόοδος ή οπισθοχώρηση, σύνορα απαράβατα, αλλά υπάρχει μία διακαής επιθυμία προσέγγισης, κατανόησης και συνύπαρξης μέσα σε έναν κόσμο αχανή. Αχανή αλλά όχι απέραντο με την έννοια πολλαπλών δυνατοτήτων και προοπτικών, «Χρυσή γυαλίζει, ακριβή, η γύρω γυάλα, / μα πιότερο ταιριάζει με κελί. // Για ποια ελευθερία μού μιλάς και ποια ζωή;». Αχανή, λοιπόν και αυστηρά, τελεσίδικα ίσως, οριοθετημένο. «Μηδένα προ του τέλους…/ μας ’μάθαν στο σχολείο, / πολύτιμο εργαλείο/ για δαίμονες κι αγγέλους. / Μα να που δεν ισχύει/ για όλους με το ζόρι,/ ιδίως άμα οι όροι/ εκλείπουνε οι οικείοι.»

Το βιβλίο αποτελείται από ποιήματα σχεδόν δεκαπενταετίας, τα οποία δεν ακολουθούν χρονική σειρά και δίνουν έναν άλλο τόνο στην αντιποιητική, όπως χαρακτηρίζεται, εποχή μας. Πολύ περισσότερο η Έλενα Σταγκουράκη αντλεί υλικό από τις πιο αντιποιητικές στιγμές και εικόνες της εποχής μας (Μετανάστευση, πολιτισμική ασυνεννοησία, απειλή τρομοκρατίας, κοινωνική αδικία, ερωτική και διαπροσωπική υποκρισία, άνευρη, διαδικτυακή επικοινωνία) και τις μετατρέπει σε ποίηση, θέλοντας να υπογραμμίσει την αδιαμφισβήτητη δυναμική της ζωής «Γι’ αυτό, το νου σου! / Όπου και να δείξει η πυξίδα, όποια και να ’ναι τα σημεία, / έχεις πλεύσει – δεν υπάρχει γυρισμός!» καθώς και την ανάγκη να πιστέψουμε ξανά σε αυτή «Εμπρός στα μάτια του καλοθρεμμένο/ ένα ολόλευκο, δειλό μαργαριτάρι.// – Μπα! Μαργαριτάρια στις μέρες μας… / Είπε και το πέταξε πίσω στη θάλασσα.» (περισσότερα…)

*

Εισαγωγή-Μετάφραση ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΝΤΖΑΚΟΣ

~.~

Σύμφωνα με τον Χέρμαν Έσσε, τα βιβλία της προκαλούσαν ενθουσιασμό, συγκίνηση και αγάπη. Κι όμως το λογοτεχνικό έργο της Έμμυ Χέννιγκς (1885-1948) πέρασε στη σκιά κι αν μνημονεύεται πια είναι ως μούσα των πρώτων εξπρεσιονιστών και ως συνιδρύτρια του κινήματος DADA και του Cabaret Voltaire από κοινού με τον σύζυγό της Ούγκο Μπαλ. «Μια φωνή, που μπορεί να πηδήξει πάνω από πτώματα και να τα περιγελάσει με ψυχωμένο κελάηδημα, όπως ένα καναρίνι», έγραφε μια κριτική της εποχής για την περφόρμανς της.

Γεννημένη στο Φλένσμπουργκ, υπήρξε ηθοποιός σε περιοδεύοντα θίασο ώσπου να καθιερωθεί στα καλλιτεχνικά καμπαρέ του Μονάχου και, κατόπιν, του Βερολίνου. Εθισμένη στη μορφίνη και τον αιθέρα, έζησε την μποέμικη ζωή μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο πιστή στην καθαρά αντιαστική ιδεολογία της –δεν μεγάλωσε η ίδια το παιδί της–, δούλεψε επίσης ως μοντέλο για ζωγράφους και, περιστασιακά, ως πόρνη.

Ερωμένη και πηγή έμπνευσης πολλών εξπρεσιονιστών, το όνομά της συνδέθηκε με ονόματα όπως του Γιοχάννες Ρ. Μπέχερ, για τον οποίο ήταν «η ξανθιά μούσα» του, του Γκέοργκ Χάυμ, του Φέρντιναρντ Χάρντεκοπφ (Siurlai), του αναρχικού Έριχ Μύζαμ, που την αποκάλεσε «ερωτική ιδιοφυΐα» και του «προστατευομένου» της Γιάκομπ φον Χόντις, στον οποίο πιστώνεται η επινόηση των πρώτων εξπρεσιονιστικών τρόπων. Η πολύχρονη ενασχόλησή της με τον καθολικισμό εξάλλου, ώθησε αυτόν τον τελευταίο στα πρώτα συμπτώματα της τρέλας που έβαλαν τέλος στην καριέρα του. Και η ίδια όμως κατέληξε δύο φορές στην φυλακή, βοηθώντας φίλους της να αποφύγουν την υποχρεωτική στράτευση και να μεταναστεύσουν από τη Γερμανία κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Με τον Ούγκο Μπάλ συναντήθηκε γύρω στο 1913, όταν εκείνος αγόρασε την πρωτόλεια ποιητική της συλλογή, που κυκλοφορούσε χειρόγραφη, δεμένη σε μετάξι. Η Τελευταία χαρά είναι η πρώτη της τυπωμένη συλλογή και εκδόθηκε τον ίδιο χρόνο. Σ’ αυτήν κυριαρχεί ο εξομολογητικός τόνος που χαρακτηρίζει όλα τα γραπτά της, ακόμα και τα πεζά.

Το ζευγάρι μετακόμισε στη Ζυρίχη το 1915. Τον επόμενο χρόνο βρίσκουμε τη λέξη DADA για πρώτη φορά στο ημερολόγιο του Μπαλ. Με τη συνεργασία των Τριστάν Τσαρά, Χανς Αρπ κ.ά. ιδρύουν το Cabaret Voltaire. Το 1920 παντρεύτηκαν, επτά χρόνια πριν το θάνατο του Μπαλ. Την καλλιτεχνική τους περιπέτεια διέσωσε η Έμμυ Χέννιγκς σε μια σειρά αυτοβιογραφικών κειμένων, με αρκετές όμως – προφανώς ηθελημένες– ανακρίβειες. Τα τελευταία δέκα χρόνια, ο εκδοτικός οίκος Wallstein επανέκδοσε το έργο της (πεζά, ποίηση και αλληλογραφία) σε 4 τόμους.

*

*

~.~

ΑΙΘΕΡΑ ΣΤΡΟΦΕΣ

Τώρα πρέπει να πέσω απ’ την μεγάλη σφαίρα.
Εξάλλου είναι μεγάλη γιορτή στο Παρίσι.
Το Gare de l’ Est ο κόσμος έχει πλημμυρίσει,
πολύχρωμες, μεταξωτές σημαίες κυματίζουν στον αέρα.
Ανάμεσα τους όμως δε συχνάζω.
Στο μεγάλο διάστημα πετώ.
Σε κάθε όνειρο τρυπώνω εγώ
και χίλια πρόσωπα διαβάζω.
Μεσ’ στη μιζέρια, κάποιος άρρωστος είναι ξαπλωμένος.
Το τελευταίο του βλέμμα με υπνωτίζει.
Μια καλοκαιρινή μέρα λαχταράμε, που δε γυρίζει…
Μαύρος σταυρός στην κάμαρα είναι απλωμένος. (περισσότερα…)