*

του ΣΩΤΗΡΗ ΓΟΥΝΕΛΑ

Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ο Βέντερς με την τελευταία τoυ ταινία αντιπαρατίθεται στον δυτικό κινηματογράφο. Ο ήρωάς του έρχεται από την Ανατολή. Είναι γιαπωνέζος της σιωπής, ακολουθεί τον πολιτισμό της Ασίας που είναι πολιτισμός της σιωπής. Η Δύση είναι του Λόγου. Ενός λόγου που αφού ξεκίνησε ως Σαρκωμένος Λόγος (Ανατολής και Δύσης) αποσαρκώθηκε, έμεινε σκέτος Λόγος (Αναγέννηση, Διαφωτισμός), ύστερα μίκρυνε, πέρασε από το φίλτρο φιλοσόφων και επιστημόνων, προχώρησε σε εκατομμύρια λόγων διανοουμένων ή μη, φλυαρούντων ή μη και στις μέρες μας ξέπεσε αγρίως ώστε να αποθεώνει την ταινία του Λάνθιμου και τη γυμνή παρουσία μιας γυναίκας-ζόμπυ και να ζητοκραυγάζει για «αποδομήσεις» που καταργούν τον άνθρωπο και πολλαπλασιάζουν τα δύο φύλα.

Ο Βέντερς βρίσκεται στους αντίποδες. Ο ήρωάς του παλαιομοδίτης με τα όλα του, δουλεύει καθαριστής δημόσιων τουαλετών (παλαιότερα θα λέγαμε αποχωρητηρίων) και ο φακός καταγράφει τη ζωή του. Ζωή που ο σκηνοθέτης την δείχνει με μικρές αφαιρέσεις. Κάθε επόμενη ημέρα αφαιρεί κάτι. Καθημερινά διασχίζει την μεγαλούπολη (Τόκυο) για να πάει στον προορισμό του. Οι τουαλέτες είναι σωστά κομψοτεχνήματα, βάζουν τα γυαλιά στους δυτικούς. Ωστόσο ο άνθρωπος αυτός δεν καθαρίζει απλώς: γυαλίζει. Επιμελείται με απόλυτη προσήλωση την καθαριότητα λεκάνης, νιπτήρα και του περιβάλλοντος χώρου.

Προσοχή. Ο Βέντερς διαλέγει έναν ήρωα-αντιήρωα, αυτόν που φροντίζει να είναι καθαροί οι τόποι όπου καταθέτουν οι πολίτες της μεγαλούπολης τα απόβλητά τους (να το πούμε κομψά). Θα μπορούσε στη θέση του να είναι και ένας εργάτης απορριμματοφόρου. Μας λέει: κοιτάξτε ποιος είναι εδώ και τι κάνει, που εσείς δεν προσέχετε και δεν σας νοιάζει. Μα ούτε σας μοιάζει! Αυτός βάζει τις κασέτες του οδηγώντας, ακούει τραγούδια δυτικά πασίγνωστα άλλης εποχής (ανάμεσα σ’ αυτά ένα που έχει τραγουδήσει ελληνικά ο Σαββόπουλος) κοιμάται σε μικρό επιδαπέδιο στρωματάκι, διαβάζει το βιβλίο του πριν κοιμηθεί (εδώ διαφημίζεται ο Φώκνερ και η Χάισμιθ), πηγαίνει σε δημόσιο λουτρό και μπανιαρίζεται, χρησιμοποιεί ποδήλατο για τις κοντινές μετακινήσεις του, ασχολείται καθημερινά με τα φυτά του σαν να τα χαϊδεύει και πίνει το ίδιο ποτό που του προσφέρει δωρεάν ο μαγαζάτορας κάποιου καφενείου.

Κάθε φορά που τελειώνει τη δουλειά του βγαίνει έξω και κάθεται σ’ ένα πεζούλι να ξαποστάσει κοιτώντας προς τα πάνω τις φυλλωσιές των ψηλών δέντρων και βγάζοντας φωτογραφίες, με παλιά βεβαίως φωτογραφική μηχανή (προπαντός μη ψηφιακή), το παιχνίδισμα του φωτός ανάμεσα τους κι ανάμεσα στα κλαδιά. Παραμένει πιστός σε μια ησυχία ζωής, σε μια γενναία ανθρωπιά, σε μια συμφιλίωση με τον κόσμο, είτε φυσικό, είτε τεχνικό.

Αυτό θα μπορούσε να ειπωθεί υπέρβαση. Ορισμένοι συνδέουν τη στάση του ήρωα με το Ζεν. Ο Βέντερς σε συνέντευξή του λέει ότι:

«Στην Ιαπωνία ένιωσα σαν στο σπίτι μου. Με κέρδισαν συγκεκριμένα στοιχεία κουλτούρας: η αγάπη για τα μικρά πράγματα, η αγάπη για το καθήκον και την υπηρεσία, η υψηλή αίσθηση του κοινού καλού».

Αυτό το τελευταίο δεν φαίνεται να απασχολεί τον δυτικό άνθρωπο. Καλπάζει αλγοριθμικά. Καθώς διαπιστώνει ο Βέντερς:

«Ένα από τα προβλήματα του σημερινού κόσμου είναι ότι στερούμαστε τις ρουτίνες μας, οι οποίες εξουσιάζονται πια από smartphone και εφαρμογές. Έχουμε γίνει θύματα μιας ρουτίνας των αλγορίθμων».

(Καθημερινή, 25 Φεβρουαρίου 2024, άρθρο Αιμίλιου Χαρμπή).

O γιαπωνέζος αντιήρωάς του δεν είναι θύμα καμιάς ρουτίνας και προπαντός κανενός αλγόριθμου. Αυτός ρυθμίζει τη ρουτίνα του χωρίς άγχος και χωρίς τη μοναξιά που σε παίρνει από κάτω. Οδηγεί το αυτοκίνητό του και κάθε τόσο χαμογελάει. Αγαπάει τη ρουτίνα του και έτσι είναι έτοιμος για την επόμενη μέρα, σε σημείο που ο Βέντερς τιτλοφορεί την ταινία του Υπέροχες μέρες. Ένα άλλο ήθος αναδεικνύεται εδώ που στέκει στους αντίποδες του κυρίαρχου δυτικού πνεύματος, σε όλη αυτή την μηχανοποίηση της ζωής, στην απροσωπία, στην εικονική πραγματικότητα και την καταστροφή της κτίσης. Ο ήρωας εδώ ζει μέσα στην Kτίση (ακόμη και στο γιαπωνέζικο υπερσύγχρονο αλλά και υπερπληθυσμιακό  Τόκυο), δεν θέλει να αποδομήσει τίποτα. Κάτι έχει κατακτήσει που το αγνοεί ο σύγχρονος δυτικοποιημένος άνθρωπος του πλανήτη.

*

*

*