*

του ΑΓΓΕΛΟΥ ΧΡΥΣΟΓΕΛΟΥ

Η κρίση στην Μέση Ανατολή δεν είναι απλά μια γεωπολιτική σύγκρουση αλλά ένας καθρέφτης πάνω στον οποίο αντανακλώνται διαφορετικές ταυτότητες και ιδεολογίες της διεθνούς πολιτικής. Μια συνήθης προσέγγιση από τους υποστηρικτές του Ισραήλ είναι ότι αυτό το κράτος αποτελεί μέρος της «Δύσης» και πρέπει να προστατευθεί από τον Ισλαμισμό, την τρομοκρατία και τον αυταρχισμό των εχθρών της. Τι εννοούμε όμως όταν λέμε «Δύση», είναι όντως το Ισραήλ μέρος αυτής και, αν ναι, τι λέει αυτό για την ίδια την Δύση;

Ο πιο συνηθισμένος τρόπος με τον οποίο κατανοείται η Δύση έχει τρεις όψεις: πολιτική, οικονομική και πολιτιστική. Η Δύση θεωρείται ότι εμπεριέχει ένα μοναδικό μείγμα δημοκρατίας και υψηλής οικονομικής ανάπτυξης στην βάση της οικονομίας της αγοράς και προοδευτικές αξίες σε ό,τι αφορά την αξία και τα δικαιώματα του ατόμου, πράγματα που την διαφοροποιούν από άλλους «πολιτισμούς» (κατά Χάντιγκτον). Από αυτήν την άποψη, το σημερινό Ισραήλ μοιάζει όντως να προσομοιάζει σε αυτό το πρότυπο συγκριτικά με τους Παλαιστινίους. Αυτή η οπτική όμως είναι απλοϊκή και αγνοεί την ιστορία και των δυο πλευρών της σύγκρουσης.

Υπάρχει κατ’ αρχάς το επιχείρημα ότι το Ισραήλ είναι μια δημοκρατία η οποία μάχεται απέναντι στον πολιτικό αυταρχισμό της «λάθος πλευράς της ιστορίας». Αυτό το επιχείρημα στην σημερινή συγκυρία είναι κάπως ειρωνικό αν σκεφτεί κανείς ότι πάνω από τους ίδιους τους μισούς Ισραηλινούς αμφέβαλαν μέχρι πρόσφατα αν η χώρα τους ήταν ή θα παρέμενε δημοκρατία καθώς ο Μπενιαμίν Νετανιάχου προσπαθούσε να ποδηγετήσει τους θεσμούς της χώρας του. Και αν τα είχε καταφέρει, με βάση τα επικρατούντα αναλυτικά σχήματα που κυριαρχούν στον δημόσιο διάλογο της Δύσης, το Ισραήλ θα κατατασσόταν στην κατηγορία των «ανελεύθερων» ημιαυταρχικών δημοκρατιών τύπου Ουγγαρίας – για μερικούς μάλιστα, το Ισραήλ ήδη είχε περιπέσει σε αυτήν την κατηγορία πριν τον πόλεμο.

Την ίδια ώρα, το επιχείρημα που παρουσιάζει τους Παλαιστίνιους να ενεργούν ως δικτατορία έχει και αυτό προβλήματα. Όσο αποκρουστική και αν είναι η Χαμάς ως τρομοκρατική οργάνωση, αυτό το οποίο ξεχνιέται είναι ότι λειτουργεί ως κυβέρνηση της Γάζας ακριβώς γιατί κέρδισε δημοκρατικές εκλογές. Αν υπάρχει μια μη-δημοκρατική δύναμη στην μεριά των Παλαιστινίων, αυτή δεν είναι η Χαμάς αλλά η Παλαιστινιακή Αρχή η οποία πραξικοπηματικά παρέμεινε στην εξουσία στην Δυτική Όχθη μετά το 2005 χάρη στην στήριξη της Δύσης και του Ισραήλ αν και είχε καταψηφισθεί συντριπτικά στις εκλογές. Και σήμερα συζητείται ότι η κρίση θα τελειώσει μόνο αν η Παλαιστινιακή Αρχή πάρει τον έλεγχο της Γάζας από την Χαμάς, εξέλιξη που καμία σχέση δεν θα έχει με την δημοκρατία αν πραγματοποιηθεί. Επιπλέον, κοιτώντας ευρύτερα την Μέση Ανατολή, το επιχείρημα ότι η Δύση στηρίζει τις δημοκρατίες στην περιοχή καταρρίπτεται πολύ εύκολα αν σκεφτούμε ποιοι είναι οι κυριότεροι σύμμαχοί της εκεί (Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος κ.ο.κ.).

Περνώντας στην οικονομία, υπάρχει μια μεγάλη αυταρέσκεια στο πώς βλέπει η Δύση το Ισραήλ ως δική της επέκταση στην Μέση Ανατολή καθώς πρόκειται για μια ανεπτυγμένη, πλούσια και τεχνολογικά εξελιγμένη χώρα, σε αντίθεση με την φτώχεια και τις άθλιες συνθήκες που ζουν οι Παλαιστίνιοι. Αν και αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό αληθές (και οφείλεται βέβαια σε μεγάλο βαθμό στην επίδραση των πολέμων και της κατοχής εις βάρος των Παλαιστινίων), αγνοεί την ιστορική πορεία των δυο λαών και την ικανότητά τους για οικονομική ανάπτυξη. Είναι γνωστό για παράδειγμα ότι για αιώνες οι Παλαιστίνιοι ήταν οι πιο ανεπτυγμένοι οικονομικά Άραβες, με μεγάλη συμμετοχή στο περιφερειακό και διεθνές εμπόριο, μεγάλο βαθμό εξωστρέφειας και πλούσια αστική τάξη.

Αντίθετα, οι Εβραίοι που ξεκίνησαν να φτάνουν στην Παλαιστίνη την δεκαετία του ’30 ήταν κυρίως φτωχοί και το όραμα των περισσότερων ήταν να φτιάξουν μια αγροτική κοινωνία. Μετά την ίδρυσή του, το κράτος του Ισραήλ ακολούθησε σε μεγάλο βαθμό σοσιαλιστικές και κολεκτιβιστικές αρχές οικονομικής οργάνωσης, σύμφωνα με την ιδεολογία της τότε πολιτικής του τάξης. Στο σημείο έναρξης της σύγκρουσης λοιπόν, σχεδόν 80 χρόνια πριν, και τηρουμένων των αναλογιών της Μέσης Ανατολής, από οικονομική σκοπιά αν μια πλευρά μπορούσε να χαρακτηριστεί «Δύση» αυτή θα ήταν οι Παλαιστίνιοι, πολύ περισσότερο από τους Ισραηλινούς. Ακόμα και σήμερα, αν κάτι κρατάει την παλαιστινιακή κοινωνία είναι ο δυναμισμός και οι διασυνδέσεις της επιχειρηματικής τάξης και διασποράς της με την διεθνή οικονομία, παρά τις εξαντλητικές κυρώσεις από το Ισραήλ.

Σε ιδεολογικό και αξιακό επίπεδο τέλος, το Ισραήλ συμπεριλαμβάνεται στην Δύση τόσο λόγω των προφανέστατων δεσμών μεγάλου μέρους του πληθυσμού του με την Ευρώπη και (πιο πρόσφατα) τις ΗΠΑ, όσο και ως αντανάκλαση της διαδεδομένης εικόνας περί Αράβων και μουσουλμάνων ως φανατικά ισλαμιστών, θρησκόληπτων κ.λπ. Φυσικά και αυτή είναι μια εξαιρετικά στερεοτυπική οπτική των δυο πλευρών. Όπως οι ίδιοι οι φιλελεύθεροι και αριστεροί Ισραηλινοί ομολογούν και παραπονιούνται, η χώρα τους τις τελευταίες δεκαετίες έχει αλλάξει πρόσωπο, με την μεγάλη ενίσχυση του υπερθρησκευτικού και φονταμενταλιστικού στοιχείου, κυρίως λόγω της μετανάστευσης από μη-δυτικές χώρες. Αντίστοιχα, και οι Παλαιστίνιοι είναι βαθιά διαιρεμένοι ιδεολογικά και κοινωνικά, αφού και εκεί το φονταμενταλιστικό στοιχείο συνυπάρχει με στρώματα προοδευτικά, φιλελεύθερα, «δυτικά» αν θέλει κάποιος να χρησιμοποιήσει αυτόν τον όρο.

Σε ό,τι μας αφορά ως Έλληνες, η στερεοτυπική θέαση όλων των Παλαιστινίων ως φανατικών ισλαμιστών είναι εξαιρετικά προβληματική γιατί αγνοεί έναν μεγάλο πληθυσμό ομοδόξων μας, το περίπου 10% των Παλαιστινίων που είναι χριστιανοί ορθόδοξοι και αποτελούν το ποίμνιο του ελληνόφωνου Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Είναι εξοργιστικό ότι ξεχνάμε αυτόν τον πληθυσμό, που είναι κατά κυριολεξία αραβόφωνοι Ρωμιοί, στο όνομα μιας δυτικής αντίληψης περί «εβραιοχριστιανοσύνης» που έχει τις ρίζες της μάλλον σε προτεσταντικά και ευαγγελιστικά δόγματα και ελάχιστη σχέση έχει με τις δικές μας παραδόσεις. Είναι πραγματικά αστείο να βλέπεις Έλληνες να προσπαθούν να επιβεβαιώσουν το «ανήκειν εις την Δύσιν» μέσω της φανατικής υποστήριξης του Ισραήλ, η οποία έτσι όμως αποκλείει από την Δύση ένα βασικό στοιχείο της δικής μας πολιτιστικής ιδιοπροσωπίας. Αν (και) οι Ορθόδοξοι Παλαιστίνιοι συμπεριλαμβάνονται στο αντίπαλο στρατόπεδο, τότε πώς ανήκει η Ελλάδα στην Δύση;

Με βάση όλα αυτά επομένως, βλέπουμε ότι η συμπερίληψη του Ισραήλ στην Δύση αντανακλά περισσότερο στερεότυπα και ανασφάλειες, αδικώντας σε τελική ανάλυση όλους τους εμπλεκομένους στην σύγκρουση, όχι μόνο τους Παλαιστινίους αλλά και τους ίδιους τους Ισραηλινούς των οποίων η ιστορία και ο πολιτισμός είναι πολύ πιο πλούσιος και πολύπλοκος από μια απλή υλιστική και οικονομιστική αντίληψη περί «προόδου». Αλλά ακόμα και αν υποθέσουμε ότι το Ισραήλ είναι όντως «Δύση», τι δείχνει αυτό για την πορεία της Δύσης και τις τύχες των φιλελεύθερων δημοκρατιών της;

Και πάλι, αν πάρουμε το τρίπτυχο που χρησιμοποιήσαμε για να ερμηνεύσουμε την Δύση –πολιτική, οικονομία, αξίες– θα δούμε ότι η πορεία του Ισραήλ περισσότερο προοιωνίζεται τα αδιέξοδα της ίδιας της Δύσης παρά επιβεβαιώνει την ακμή της. Μια δημοκρατία σε απίστευτο βαθμό πόλωσης με πολιτιστικά ρήγματα που υπονομεύουν την συνοχή του πολιτικού σώματος, μια εθνική ταυτότητα που αλλοιώθηκε βαθιά τα τελευταία χρόνια από την μεγάλη εισροή μεταναστών, μια οικονομία που λειτουργεί πλέον με όρους ακραίου νεοφιλελευθερισμού και με τεράστια αύξηση των ανισοτήτων, της ακρίβειας και της στεγαστικής κρίσης (ιδιαίτερα στο Τελ Αβίβ), και μια κοινωνία σε μόνιμη κατάσταση ανασφάλειας περιστοιχισμένη από υπαρξιακούς γεωπολιτικούς κινδύνους. Αν το Ισραήλ όντως αποτελεί μέρος της Δύσης, μήπως αποτελεί και εικόνα από το μέλλον της;

*