*

Στις 6.7.23, στις 9.00 το βράδυ, εγκαινιάζουμε στα Χανιά τις εφετινές «Νύχτες του Ιουλίου», που για έβδομη συναπτή χρονιά συνδιοργανώνουμε το Θέατρο Κυδωνία (Υψηλαντών 12) και το Νέο Πλανόδιον, με μια βραδιά αφιερωμένη στο θέμα: Η επιστήμη μεταξύ χρήσεων και καταχρήσεων.

Στη συζήτηση στρογγυλής τραπέζης συμμετέχουν τρεις διακεκριμένοι λειτουργοί αλλά και κριτικοί της σημερινής επιστήμης:

– Ιωάννης Π. Α. Ιωαννίδης, καθηγητής στη σχολή Παθολογίας, Έρευνας και Πολιτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, Καλιφόρνια, ΗΠΑ, και διευθυντής του Κέντρου Έρευνας-Πρόληψης του ίδιου πανεπιστημίου.

– Ξάνθος Μαϊντάς, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος του Ιδρύματος Τάκης Σινόπουλος.

– Κώστας Μελάς, καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Παντείου Πανεπιστημίου, πρόεδρος του Ομίλου Πολιτικού και Οικονομικού Προβληματισμού.

Συντονίζει ο Κώστας Κουτσουρέλης.

Παρακάτω, σταχυολογούμε ορισμένα αποσπάσματα από κείμενα ή συνεντεύξεις και των τριών ομιλητών, τα οποία δημοσιεύτηκαν παλαιότερα στο ΝΠ.

~.~

ΙΩΑΝΝΗΣ Π. Α. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

Οι περισσότεροι σοβαροί επιστήμονες αυτολογοκρίνονται

Ο επιστήμονας που επικοινωνεί με το ευρύτερο κοινό πρέπει να μεταφέρει τι ξέρουμε, τι δεν ξέρουμε, και κυρίως τι αβεβαιότητα έχουμε για ότι νομίζουμε ότι ξέρουμε. Η εμπιστοσύνη χτίζεται από διαφάνεια, εντιμότητα, παραδοχή της ατέλειας της επιστημονικής γνώσης, και από καθαρή εξομολόγηση των πιθανών συγκρουόμενων συμφερόντων και των μεροληψιών του κάθε επιστήμονα. Το γεγονός ότι δεν έχω δεχτεί ποτέ να χρηματοδοτηθώ προσωπικά από ιδιωτικούς κερδοσκοπικούς φορείς για την έρευνά μου για COVID-19 δεν σημαίνει βέβαια ότι είμαι καλύτερος επιστήμονας από τους περισσότερους συναδέλφους που χρηματοδοτούνται, αλλά είναι καλό για τον πολίτη να ξέρει ποιος είναι ποιος και ποιος πραγματικά χρηματοδοτεί ποιον.

Σοβαρή επιδημιολογική επιτήρηση δεν έχει γίνει μέχρι τώρα, τα λύματα και τα self-test δεν είναι επιδημιολογική επιτήρηση. Φυσικά υπάρχουν μερικοί συνάδελφοι που πιστεύουν στον δρακόντειο εγκλεισμό, αλλά τα δεδομένα δείχνουν ότι τέτοια μέτρα αυξάνουν τους θανάτους, ειδικά μάλιστα όταν το επιδημικό κύμα είναι ήδη διαδεδομένο. Ο δρακόντειος εγκλεισμός θεωρεί ότι η κοινωνία είναι σαν ένα υποβρύχιο που κλείνεις την μπουκαπόρτα ερμητικά και δεν μπαίνει καθόλου νερό. Ακόμα και έτσι να ήταν, δεν ξέρω κανένα υποβρύχιο να έχει μείνει κλειστό σε κατάδυση για δυο και τρία χρόνια, όσο διαρκεί συνήθως ένα πανδημικό κύμα. Στην πραγματικότητα μάλιστα μια κοινωνία εκατομμυρίων ατόμων είναι περισσότερο σαν αχυροκαλύβα, όπου η πόρτα δεν κλείνει καλά (ή δεν υπάρχει καν), τα παράθυρα δεν έχουν τζάμια, οι τοίχοι χαίνουν, κι οι άνθρωποι πρέπει να βγούνε έξω και να εργαστούν για να μην πεθάνουν. Όλα τα μέτρα πρέπει να είναι ρεαλιστικά, συνεπή, και εφαρμόσιμα. Τα τέλεια αλλά ανεφάρμοστα μέτρα είναι τα χειρότερα από όλα.

Ανάμεσα στους δέκα ειδικούς επιστήμονες με την εντονότερη τηλεοπτική παρουσία στην Ελλάδα, κανένας δεν ανήκει στους 10.000 με τη μεγαλύτερη επιστημονική επιρροή στη βιβλιογραφία COVID-19 παγκοσμίως. Εξήντα τέσσερις Έλληνες επιστήμονες στην Ελλάδα (αφήνω έξω τους Έλληνες του εξωτερικού) έχουν μεγαλύτερη επιστημονική επιρροή στη βιβλιογραφία για COVID-19 από αυτούς τους δέκα τηλε-ειδικούς. Αντίστοιχα ισχύουν στις περισσότερες χώρες. Οι περισσότεροι σοβαροί επιστήμονες αυτολογοκρίνονται, γιατί αν πάνε να μιλήσουν ξέρουν ότι θα συσσωρεύσουν χλεύη από κύκλους που μπορεί να αγνοούν τη σοβαρή επιστήμη, αριστεύουν όμως στο μερεμέτι της δαιμονοποίησης. Μέσα από τις μηντιακές ραδιουργίες που μπορεί να συντονίσει, ακόμα και ένας μετριότατος υπεύθυνος τύπου ενός οποιουδήποτε μετριότατου πολιτικού έχει μεγαλύτερη δύναμη επικοινωνιακού πυρός από ότι δέκα νομπελίστες μαζί. Όλα είναι φαίνεσθαι. Οπότε, πετάει ο γάιδαρος ο επιστήμονας; Πετάει. Η ψυχολογική φθορά για όσους προσπαθούν να αντισταθούν είναι λυπηρή. Κανένας επιστήμονας δεν έχει προετοιμαστεί για μια τέτοια κατάσταση, η «Αντίσταση στην Ανωτάτη Ραδιουργία» δεν είναι αντικείμενο που το διδάσκεσαι στα πανεπιστήμια ή στα μεταπτυχιακά. Αλλά αν δεν σταθείς στο ύψος των αξιών σου σαν ιατρός και σαν επιστήμονας τώρα, πότε θα το κάνεις;

~.~

ΞΑΝΘΟΣ ΜΑΪΝΤΑΣ

Φυσική: Η Επιστήμη που αρνείται τον εαυτό της

Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, όσα συμβαίνουν στη φυσική, στην έρευνα και στα πανεπιστήμια αποτελούν φαινόμενα που ακολουθούν την παγκόσμια πορεία ανάπτυξης και προόδου. Ωστόσο, η ανάπτυξη και η πρόοδος πλέον εννοούνται αποκλειστικά στα πλαίσια του κυρίαρχου οικονομικού προτύπου, που παρέχει αφειδώς την υπόσχεση αφθονίας και ευμάρειας στους πολίτες, δημιουργώντας ταυτόχρονα την κύρια πολιτική προοπτική των σύγχρονων κοινωνιών. Η διάψευση ενός τέτοιου προτάγματος, η οποία έγινε φανερή περισσότερο από ποτέ στην κρίση της τελευταίας δεκαετίας, απογυμνώνει την επιχειρηματολογία του σύγχρονου κόσμου και αναδεικνύει τις ριζικές αλλαγές στον χαρακτήρα της κοινωνίας.

Η εποχή μας –μαζί με αυτή και το ουμανιστικό πανεπιστήμιο– έχει χάσει τις παλιές καθιερωμένες αξίες της και μέχρι τώρα δεν έχει σταθεί ικανή να προτάξει νέες, πειστικές και βιώσιμες. Το παλιό σύστημα αξιών καταρρέει. Ο κόσμος μας ζει κομματιασμένος, και κανένα επιστημονικό ρεύμα σήμερα δεν συνεισφέρει στην αναμόρφωσή του. Στις μεγάλες προτάσεις της φυσικής που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στην κοινωνία, είτε στις αρχές του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού με τη νευτώνεια θεωρία είτε στο ξεκίνημα της νεωτερικότητας με την κβαντική μηχανική και τη σχετικότητα, το πανεπιστήμιο και οι φυσικοί σήμερα απαντούν με αγωνία και αμηχανία – ή απερίσκεπτα ακολουθούν την πεπατημένη. Και αφού στον σύγχρονο κόσμο ως μόνη επικρατούσα αξία εμφανίζεται η κατανάλωση, τότε και οι σύγχρονοι φυσικοί απαντούν με τη δική τους πληθώρα δημοσιεύσεων. Ένα χάος από αδιάφορες και τετριμμένες εργασίες.

Το αντικείμενο της έρευνας καθορίζεται πλέον από ελάχιστα πανεπιστήμια και εργαστήρια φυσικής στον κόσμο. Από αυτά εκπορεύεται η επιλογή και δίνεται η γραμμή που πρέπει να ακολουθηθεί. Οι προτάσεις τους κατά την περίοδο των τελευταίων
σαράντα χρόνων –μεταξύ των οποίων, οι σημαντικότερες είναι οι υπερσυμμετρικές θεωρίες, οι θεωρίες των χορδών και υπερχορδών, οι θεωρίες μεμβρανών και έξτρα διαστάσεων– αδυνατούν να μορφώσουν πειστικό επιστημονικό λόγο και να καταθέσουν επιχειρήματα επίλυσης των προβλημάτων που έχουν συσσωρευτεί. Αποτελούν όμως πολύ φιλικούς τόπους για τους νέους επιστήμονες, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να λειτουργούν παραγωγικά σύμφωνα με τα κριτήρια που προαναφέραμε και πάντοτε μέσα στο κλίμα των δομών καθοδήγησης. Αυτό σημαίνει πως κάθε σύγχρονος φυσικός που θέλει να είναι μέσα στα πράγματα οφείλει να ακολουθήσει τις συγκεκριμένες κατευθύνσεις, τις σαφώς και άνωθεν προδιαγεγραμμένες, και να έχει πολλές δημοσιεύσεις/«papers» και ακόμα πιο πολλές αναφορές/«citations». Αν όμως δεν τηρήσει τους ανωτέρω περιοριστικούς όρους –και αυτό μπορεί να γίνει γιατί ο νέος φυσικός είτε είναι ευφυής και ανήσυχος είτε θέλει να επιμείνει σε σοβαρά προβλήματα παλαιότερων γενεών που χρονίζουν– τότε το πιθανότερο είναι να θέσει τον εαυτό του εκτός της κοινότητας των φυσικών. Αυτή η κατάσταση υπονομεύει την ελευθερία της έρευνας, υπονομεύει την ελευθερία δράσης του ερευνητή, μια απαραίτητη συνθήκη ύπαρξης του επιστημονικού έργου, και αποκαλύπτει τη σύγχρονη γραφειοκρατική λειτουργία των καθοδηγητικών ερευνητικών κέντρων φυσικής. Αποκαλύπτει για πρώτη φορά στην ιστορία τη γραφειοκρατικοποίηση ενός από τα πιο σημαντικά πεδία γνώσης και έρευνας, της φυσικής επιστήμης.

~.~

ΚΩΣΤΑΣ ΜΕΛΑΣ

Η αλαζονεία των σημερινών οικονομολόγων

Υπάρχει μια προφανής ασυμφωνία ανάμεσα στις αρχές πάνω στις οποίες βασίζεται η οικονομική έρευνα και στην εφαρμογή τους στην πράξη. Από τη μια πλευρά τονίζεται εμφαντικά ότι η οικονομική επιστήμη παρατηρεί μόνο την κοινωνική ζωή και αναλύει τι αναμένεται να συμβεί κάτω από διάφορες συνθήκες και ότι ποτέ δεν αναλαμβάνει να συναγάγει το πώς όφειλαν να είναι τα πράγματα. Από την άλλη, όμως, ουσιαστικά κάθε οικονομολόγος προβαίνει στη συναγωγή τέτοιων συμπερασμάτων. Κι ακόμη, οι διάφορες οικονομικές θεωρίες είναι κατά κανόνα διαρθρωμένες κατά τρόπο που ακριβώς εξυπηρετεί το σκοπό της συναγωγής τέτοιου είδους συμπερασμάτων. Το αποτέλεσμα είναι να διατυπώνονται πολιτικές συνταγές με υποτιθέμενο επιστημονικό και αντικειμενικό χαρακτήρα. Θα νόμιζε κανείς ότι οι όροι «παρατήρηση» και «δεδομένο» δεν έχουν την ίδια σημασία στα οικονομικά με τη σημασία που τους δίνεται αλλού στην επιστημονική ορολογία.

Οι οικονομολόγοι δίνουν την εντύπωση ότι μπορούν να αναφέρονται σε μια σφαίρα αξιών που είναι και αντικειμενικές και υποκειμενικές στην παρατήρηση. Κανοναρχούν απόψεις τις οποίες θεωρούν κοινωνικά επιβεβλημένες. Επιδιώκουν να υπολογίσουν, βασιζόμενοι άμεσα πάνω στα «επιστημονικά» τους ευρήματα, την πορεία των δραστηριοτήτων που είναι «επιθυμητή», ή «σωστή» από οικονομική άποψη, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που αντιτάσσονται προς ορισμένα διαφορετικά μέτρα πολιτικής, βασιζόμενοι στην άποψη ότι η πραγματοποίησή τους θα είχε ως συνέπεια τη μείωση της «γενικής ευημερίας» των πολιτών, ή ότι η λήψη των μέτρων αυτών θα σημάνει την αγνόηση των οικονομικών κανόνων. Είναι ρητή η άποψη ότι η οικονομική ανάλυση είναι ικανή να οδηγεί στη διατύπωση κανόνων με την έννοια «προτύπων». Ο ελεύθερος ανταγωνισμός ο οποίος αποτελεί μια καθαρή απαγωγική κατασκευή, δεν αποσκοπεί απλά να δώσει κάποια επιστημονική εξήγηση της πορείας των οικονομικών σχέσεων κάτω από ορισμένες και συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Αποτελεί ταυτόχρονα την απόδειξη ότι κάτω από αυτές τις υποθετικές συνθήκες θα επιτυγχανόταν η μεγιστοποίηση του «συνολικού εισοδήματος» ή η μεγιστοποίηση της «ικανοποίησης των αναγκών» της κοινωνίας. Ο «ελεύθερος ανταγωνισμός», με αυτό τον τρόπο, γίνεται κάτι περισσότερο από ένα σύνολο αφηρημένων υποθέσεων, που χρησιμοποιείται σαν εργαλείο της ανάλυσης των αιτιακών σχέσεων που συνδέουν τα γεγονότα. Παίρνει τη θέση του Πολιτικού Desideratum. Οι οικονομολόγοι είναι η μοναδική ομάδα επιστημόνων που μπορούν όχι να παράγουν μέσω της επιστήμης τους, το δέον από το είναι, αλλά να ισχυριστούν ότι τα δύο αυτά ταυτίζονται με τον τρόπο που αυτοί μεθοδολογικά χειρίζονται την επιστήμη τους.

Τουλάχιστον αυθάδης μπορεί να χαρακτηρισθεί λίαν επιεικώς η συγκεκριμένη άποψη. Στη βάση αυτής της αντίληψης οι αρχιτέκτονες των παγκόσμιων οικονομικών θεσμών δημιούργησαν ένα άκαμπτο και χωρίς δυνατότητα επιλογών πλαίσιο λειτουργίας της οικονομίας. Υιοθέτησαν εξ ολοκλήρου τις αποφάνσεις του νεοκλασικού υποδείγματος και της Νέας Κλασικής Μακροοικονομίας (ΝΚΜ) επιλέγοντας τη θέσπιση απλών κανόνων ως μέσων άσκησης της οικονομικής πολιτικής αποκλείοντας έτσι οποιαδήποτε μορφή άλλης διακριτικής πολιτικής.

*