*

Με αφορμή το Κρατικό Βραβείο Ποίησης που απονεμήθηκε στον Χάρη Βλαβιανό τον Ιούνιο του 2020, αλλά και την χρονικά περίπου συμπίπτουσα καταγγελία περί λογοκλοπής κατά του πεζογράφου Αλέξη Σταμάτη, φίλοι του ΝΠ μάς ζήτησαν να καταστήσουμε προσιτά και στο διαδίκτυο τα παλαιά έντυπα δημοσιεύματά μας για την λογοκλοπή στην Ελλάδα.

Θυμίζουμε ότι το 2013 στο πρώτο τεύχος του περιοδικού είχαμε παρουσιάσει μια εκτενέστατη έρευνα για τη λογοκλοπή στην Ελλάδα. Την συνυπέγραφαν οι Κώστας Κουτσουρέλης, Γιώργος Βαρθαλίτης, Κωνσταντίνος Πουλής και Έλενα Σταγκουράκη και είχε συζητηθεί πολύ (η εφημερίδα Τα Νέα  της είχε αφιερώσει ειδικό δισέλιδο, είχε γίνει θέμα σε εκπομπές ραδιοφωνικές, προκάλεσε ποικίλες επώνυμες αντιδράσεις, ενδεικτικά βλ. εδώ, κ.ο.κ.).

Από εκείνη την έρευνα, αναδημοσιεύουμε παρακάτω τις πέντε σελίδες τις αναφερόμενες στον Χάρη Βλαβιανό, συμπληρωμένες με τα, πάμπολλα, νεώτερα στοιχεία που έχουν δει στο μεταξύ το φως της δημοσιότητας.

Τελευταία ενημέρωση: Φεβρουάριος 2025

~.~

Ὁ Χάρης Βλαβιανὸς εἶναι γνωστὸς μὲ πολλὲς ἰδιότητες: ὡς ποιητής, ὡς μεταφραστής, ὡς διευθυντὴς μακρόβιων λογοτεχνικῶν περιοδικῶν, ὡς στέλεχος ἐκδοτικῶν οἴκων. Ἀπ’ ὅλους ὅσοι ἔχουν τὰ τελευταία χρόνια κατηγορηθεῖ ὡς λογοκλόποι, ἡ περίπτωσή του εἶναι ἴσως αὐτὴ ποὺ ἔχει ἀπασχολήσει περισσότερο. Τὸ γεγονὸς ἐξηγεῖται ἀπὸ τὸ ποιὸν καὶ τὸ ποσὸν τῶν καταγγελιῶν.

Στὶς 3 Ἰανουαρίου 2008, μὲ ἐπιστολή του στὸ Βῆμα, ὁ ἀναγνώστης τῆς ἐφημερίδας Παῦλος Θεοδωρόπουλος ἐπισημαίνει ὅτι ἀπόσπασμα τοῦ πρόσφατου, τότε, βιβλίου τοῦ Βλαβιανοῦ «Ποιόν ἀφορᾶ ἡ ποίηση; Σκέψεις γιὰ μιὰ τέχνη περιττή» (Πόλις, 2007), εἶναι μετάφραση «ἀπὸ το πολὺ γνωστὸ δοκίμιο «Can Ρoetry Μatter?» (Graywolf Ρress, 1992) τοῦ Ἀμερικανοῦ ποιητῆ Dana Gioia», παρέθετε δὲ τὰ δύο κείμενα.

Στὴν ἀπαντητική του ἐπιστολὴ στὴν ἐφημερίδα (8.1.2008), ὁ Βλαβιανὸς θὰ παραδεχτεῖ τὴν ἀκρίβεια τῆς καταγγελίας, δικαιολογούμενος ὅτι ὅταν ἀντέγραφε τὸ χωρίο στὶς σημειώσεις του, ἀμέλησε νὰ περιλάβει τὸ ὄνομα τοῦ Τζόια μὲ ἀποτέλεσμα ἀργότερα νὰ τὸ ἐκλάβει ὡς δικό του. Συγχρόνως, θὰ ἐπικαλεστεῖ «τὴ μεταμοντέρνα συνθήκη καὶ τὸ παιχνίδι τῆς διακειμενικότητας», καὶ τὴ ρήση τοῦ Γέητς «εἴμαστε ὅλοι ἀναγκασμένοι νὰ ἀντιγράφουμε ἀντίγραφα».

Στὶς 19 Φεβρουαρίου 2009, τὸ ἰστολόγιο Greek University Reform Forum δημοσιεύει ἠλεκτρονικὴ ἐπιστολὴ ἀναγνώστη του, ὁ ὁποῖος μετὰ ἀπὸ προσωπική του ἔρευνα, ὅπως ἀναφέρει, καὶ παραπέμποντας σὲ ἀγγλόγλωσσες κυρίως διαδικτυακὲς πηγές, ὑποδεικνύει ἄλλα ἕντεκα (11) ἀποσπάσματα (ὁ ἴδιος ὁ ἐπιστολογράφος κάνει λόγο γιὰ «δωδεκάδα») ποὺ ὁ Βλαβιανὸς σὲ δύο βιβλία του παρουσιάζει ὡς δικά του, ἄλλοτε αὐτολεξεὶ καὶ ἄλλοτε παραλλάσσοντάς τα ἐλαφρά.

Πρόκειται γιὰ ρήσεις καὶ ἀποφθέγματα «ἀπὸ συγγραφεῖς ὅπως ὁ Βαλερύ, ὁ Γκαῖτε, ὁ Μονταίν, ἀκόμη καὶ ὁ Παναγιώτης Κονδύλης!», τοὺς ὁποίους, ἄς σημειωθεῖ, ὁ καταγγελλόμενος παρουσιάζει ὡς αὐτοτελεῖς δικούς του ἀφορισμούς. Ὁ ἐπιστολογράφος ἀναρωτιέται «τί θὰ ἀνακάλυπτε κανεὶς ἂν εἶχε χρόνο νὰ κάνει τὸ ἴδιο τέστ μὲ τὸ ὑπόλοιπο λογοτεχνικὸ καὶ ἐπιστημονικὸ ἔργο τοῦ κ. Βλαβιανοὺ ἢ μὲ γραπτὰ ἄλλων συναδέλφων του» καὶ παραθέτει τὰ εὑρήματα:

– «Λυρικὴ ποίηση: ἡ ἀνάπτυξη ἑνὸς ἐπιφωνήματος» (Χάρης Βλαβιανός, Ποιόν ἀφορᾶ ἡ ποίηση, Πόλις, 2007, σ. 183). Πρβλ. Paul Valéry: «Poetry is the development of an exclamation».
– «Τὸ μόνο ἀληθινὸ καὶ ἀνθεκτικὸ σχόλιο σ’ ἕνα ποίημα εἶναι ἕνα ἄλλο ποίημα» (ὅ.π., σ. 206). Πρβλ. Frank Kermode: «the best comment on a poem is another poem».
– «Νὰ βλέπεις μὲ μάτι ποὺ αἰσθάνεται. Νὰ αἰσθάνεσαι μὲ χέρι ποὺ βλέπει» (ὅ.π., σ. 211). Πρβλ. Γκαῖτε: «See with a feeling eye, feel with a seeing hand».
– «Ἀπὸ τὴν ἀναίδεια καὶ τὸ φτηνὸ γοῦστο τῶν ἡμιμαθῶν ποιητῶν, προτιμῶ τὴν ἀλαζονεία τῶν πεπαιδευμένων» (ὅ.π., σ. 213). Πρβλ. Π. Κονδύλη: «Ἀπὸ τὸ θράσος τῶν ἡμιμαθῶν προτιμῶ τὴ ματαιοδοξίατῶν πεπαιδευμένων».
– «Ἂν ὁ ἀλαζὼν ποιητὴς προκαλεῖ φθόνο, αὐτὸ ὀφείλεται στὸ γεγονὸς ὅτι δὲν ἐνισχύει τὴν φιλαυτία τῶν ἀτάλαντων» (ὅ.π., σ. 213). Πρβλ. Π. Κονδύλη: «Οἱ ἀλαζόνες μᾶς προκαλοῦν τὴν ἀντιπάθεια ἐπειδὴ δὲν μποροῦμε νὰ περιμένουμε ἀπ’ αὐτοὺς ἐπιβεβαίωση τῆς δικῆς μας φιλαυτίας».
– «Ἡ ποίηση εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ πειραματικὴ» (Χάρης Βλαβιανός, Ὁ ἄλλος τόπος, Νεφέλη, 1994, σ.15). Πρβλ. Wallace Stevens: «All poetry is experimental poetry».
– «Οἱ οὐτοπίες εἶναι τὰ ὄνειρα τῆς λογικῆς» (ὅ.π., σ. 31). Πρβλ. Ὀκτάβιο Πάζ: «Utopias are the dreams of reason».
– «Οἱ μελοδραματικοὶ ποιητὲς βάζουν πολὺ νερὸ στὸ μελάνι τους» (ὅ.π., σ. 36). Πρβλ. Γκαῖτε: «Modern poets mix too much water with their ink».
– «Εἶναι πιὸ εὔκολο νὰ γράψεις ἕνα μέτριο ποίημα, παρὰ νὰ διαβάσεις ἕνα καλὸ» (ὅ.π., σ. 54). Πρβλ. Montaigne: «It is easier to write a mediocre poem than to understand a good one».
– «Ὁ μόνος τρόπος νὰ τελειώσεις ἕνα ποίημα εἶναι νὰ τὸ ἐγκαταλείψεις» (ὅ.π., σ. 61). Πρβλ. Paul Valéry: «A poem is never finished, only abandoned».
– «Τὸ μέλλον δὲν εἶναι πιὰ ὅπως ἦταν» (ὅ.π., σ. 69). Πρβλ. Paul Valéry: «the future is not what it used to be».

Ὁ Βλαβιανὸς δὲν ἀντέδρασε στὴν καταγγελία. Τὸ «Ποιόν ἀφορᾶ ἡ ποίηση;» ἐδῶ καὶ χρόνια φέρεται ὡς ἐξαντλημένο, φημολογεῖται ὅμως ὅτι ἀποσύρθηκε ἀπὸ τὸν ἐκδότη του.

Τὸν χειμώνα τοῦ 2009, μὲ ἠλεκτρονικὴ ἐπιστολὴ πρὸς πολλαπλοὺς παραλῆπτες, λογοτέχνες, κριτικοὺς καὶ δημοσιογράφους, ποὺ ὑπογράφεται ἀπὸ τῶν ἀγνώστων λοιπῶν στοιχείων Σταῦρο Π. Ξανθό, καταγγέλεται ὅτι ἡ ποιητικὴ σύνθεση «Ἀχμάτοβα. Ἀποσπάσματα βιογραφίας» τοῦ Βλαβιανοῦ εἶναι προϊὸν λογοκλοπῆς. Σύμφωνα μὲ τὸν καταγγέλλοντα, (τὸν ὁποῖο ἀργότερα ὁ καταγγελλόμενος στὴν ἀπάντησή του θὰ ταυτίσει μὲ ποιητῆ τῆς γενιᾶς του, χωρὶς ὡστόσο καὶ νὰ τὸν ὀνοματίσει):

«Ο Χ. Βλαβιανὸς στὸ βιβλίο του Μετὰ τὸ τέλος τῆς ὀμορφιᾶς, Νεφέλη 2003, οἰκειοποιεῖται τόσο τὴ δομή, τὶς ἐπικεφαλίδες ἀλλὰ καὶ σχεδὸν τὸ ὀγδόντα τοῖς ἑκατὸ τοῦ περιεχομένου αὐτῆς τῆς σύνθεσης ἀπὸ τὸ βιβλίο τῆς Anne Carson μὲ τίτλο «Men in the off hours», 2000, Random House Inc.»

Ὁ ἐπιστολογράφος παραθέτει στίχο πρὸς στίχο τὰ δύο ἐκτενῆ κείμενα ἐπισημαίνοντας τὴ συνάφεια πλήθους ἀποσπασμάτων ὅπως, ἐνδεικτικά, τοῦ ἀκόλουθου:

«Ἡ ἀνατριχίλα κρατεῖται στὸν τυπογράφο»,
ποὺ σήμαινε πὼς ὁ Γκουμιλιὸφ εἶχε συλληφθεῖ.
Ἀπὸ τὰ κρατητήρια τῆς Τσέκα
ὁδηγήθηκε στὶς φυλακὲς Γκοροχόβαγια
καὶ ἀπὸ ἐκεῖ σ’ ἕνα ἄλσος στὴν ὁδὸ Ἰρινίσκαγια.
«Αὐτὸς ἦταν ὁ τοῖχος»,
ποὺ σήμαινε πὼς ἑξήντα ἄνθρωποι
εἶχαν ἐκτελεστεῖ μπροστὰ σ’ ἐκεῖνα τὰ πεῦκα.
Δύο λάκκοι.
Ἡ γῆ βούλιαξε ἀπὸ τὴν ὀδύνη.

You know quiver is held up at the printer’s?
meant Gumilyov had been arrested.
From Cheka headquarters he was taken to Gorokhovaya
(the other prison) and from there to a grove
on the Iriniskaya Road.
A small curved pine, next toit another with torn roots.
This was the wall meant
sixty people were shot there.
Two pits. The earth sank down.

Μολονότι ἡ ἐπιστολὴ Ξανθοῦ κυκλοφορήθηκε μόνο ἰδιωτικά ἀφοῦ κανένα ἔντυπο δὲν τὴ δημοσίευσε [σήμερα βρίσκεται αναρτημένη όλη εδώ], ὁ θόρυβος ποὺ προκλήθηκε ὑπῆρξε μεγάλος. Ὁ Βλαβιανὸς θὰ ἀπαντήσει μὲ κείμενό του τιτλοφορούμενο «Περὶ ‘λογοκλοπῆς’ καὶ ἄλλων ‘ποιητικῶν ἁμαρτημάτων’». Σ’ αὐτὸ ἀρνεῖται τὴν κατηγορία ἐπικαλούμενος τέσσερις κυρίως λόγους: ὅτι ἡ Καναδὴ ποιήτρια εἶχε ἐνημερωθεῖ καὶ δὲν ἔφερε ἀντίρρηση στὴν ἰδιοποίηση τοῦ ἔργου της· ὅτι τὴν ἐποχὴ τοῦ Google θὰ ἦταν βλακῶδες νὰ ἀντιγράψει κανεὶς σὲ τόση ἔκταση ὅταν μπορεῖ νὰ γίνει ἀνὰ πᾶσα στιγμὴ ἀντιληπτός· ὅτι πρῶτος αὐτὸς σύστησε τὴν Κάρσον στὸ ἑλληνικὸ κοινό, ἄρα δὲν εἶχε λόγο νὰ ἀποκρύπτει τὸ ὄνομά της· καὶ τέλος,«τὸ σημαντικότερο», ὅτι «κάτω ἀπὸ τὸν τίτλο τοῦ ποιήματός μου ὑπάρχει ἡ ἔνδειξη: ‘τῆς A.C. γιὰ τὸ διπλὸ δῶρο’, ἀναφορὰ στὸ βιβλίο ποὺ μοῦ ἀφιέρωσε καὶ στὸ συγκεκριμένο ποίημα ποὺ μετέγραψα».

Παράλληλα, ἐπαναλαμβάνει τὶς θέσεις του περὶ λογοτεχνικῶν δανείων καὶ κομίζει ἐπιχειρήματα ἀντλημένα ἀπὸ τὴν ἱστορία καὶ τὴ θεωρία τῆς λογοτεχνίας καὶ τῆς τέχνης.

Τὸ φθινόπωρο τοῦ 2011, στὸ περιοδικὸ Δέκατα, τχ. 27, ὁ Ἀναστάσης Βιστωνίτης μεταγλωττίζοντας τὸ ποίημα τοῦ Ρικάρντο Ἀρρέγκι «Ἐπικράτειες τῆς Μουσικῆς ΙΙΙ» συμπαραθέτει μιὰ δεύτερη ἐκδοχή του στὰ ἑλληνικὰ πού, μὲ ἐντελῶς ἄλλο τίτλο («Νεκρὴ φύση μὲ μῆλα καὶ κάστανα») καὶ ἀμφίσημο μόττο («μεταφράζοντας τον Arregi»), ἀντλεῖ ἀπὸ τὴ συλλογὴ τοῦ Βλαβιανοῦ «Διακοπὲς στὴν πραγματικότητα» (Πατάκης, 2009, σ. 31).

Ὁ Βιστωνίτης παρατηρεῖ ὅτι «ὅπως εἶναι διατυπωμένο, ὁ ἀθῶος ἀναγνώστης θὰ σχημάτιζε τὴν ἐσφαλμένη ἐντύπωση ὅτι τὸ ποίημα ἀνήκει στὸν Χάρη Βλαβιανὸ καὶ ὄχι στὸν Ρικάρντο Ἀρρέγκι», σημειώνει μὲ νόημα ὅτι τὸ βιβλίο τοῦ πρώτου εἶναι ὑποψήφιο γιὰ τὸ Βραβεῖο Ποίησης τοῦ περιοδικοῦ Διαβάζω (τὸ ὁποῖο τελικῶς καὶ ἀπέσπασε) καὶ καταλήγει εἰρωνικά: «Ἐν πάσῃ περιπτώσει, κερδισμένη βγαίνει ἡ ποίηση». Συναφὲς στὸ περιεχόμενό του μὲ τὴν ὑπόθεση Κάρσον, τὸ σχόλιο Βιστωνίτη θὰ μείνει ἀναπάντητο.

Σὲ διαδικτυακοὺς τόπους ἔχουν κατὰ περιόδους ἐπισημανθεῖ πολλὰ ἀδήλωτα «δάνεια» τοῦ Βλαβιανοῦ ἀπὸ ποικίλες πηγές. Ἀξιοπερίεργη περίπτωση ἰδιοποίησης ὄχι μόνον στίχων ἀλλὰ πραγματικῶν περιστατικῶν ἀπὸ τὴ βιογραφία ἄλλου συγγραφέα (!) ἀποτελεῖ τὸ πρῶτο μέρος τῆς ἑνότητας «Oxford Blues», ἡ ὁποία περιλαμβάνεται στὴ συλλογὴ Adieu (Νεφέλη, 1996, σ. 43).

Ἐκεῖνο τὸ ἑξάμηνο, γράφει ὁ Βλαβιανός, «Θὰ ἔπρεπε νὰ εἶχα ἀπορριφθεῖ, / ἀλλὰ στὴν τελευταία του διάλεξη περὶ Ποιητικῆς / μᾶς ζήτησε ἕναν ὁρισμὸ / καὶ συγκατένευσε στὸν δικό μου: ‘ἂν ὁ πεζὸς λόγος εἶναι ποτάμι, τότε ἡ ποίηση εἶναι σιντριβάνι’». Τόσο τὸ περιστατικό, ὅσο ὁ ἀφορισμὸς καὶ οἱ στίχοι ποὺ τὸν πλαισιώνουν προέρχονται ἀπὸ τὸν Ἰρλανδὸ ποιητὴ Μάικλ Λόνγκλεϋ:

In 1992 Trinity commissionedme to write a poem for their Quatercentenary Commemorations. I devoted asection of River & Fountain to [my teacher] Stanford: «…teaching the Poetics, / He asked us for definitions, and accepted mine: / ‘Sir, if prose is a river, then poetry’s a fountain.’»

Οἱ περιπτώσεις αὐτὲς δὲν εἶναι οἱ μόνες. Δειγματοληπτικὸς ἔλεγχος ποὺ ἐπιχειρήθηκε κατὰ τὴ διάρκεια τῆς παροῦσας ἔρευνας, ἔφερε στὴν ἐπιφάνεια ἀρκετὰ νέα εὑρήματα. Συγκεκριμένα, οἱ ὀχτὼ σελίδες τῶν σημειώσεων ποὺ συνοδεύουν τὴ μετάφραση τῶν παουντικῶν «Σχεδιασμάτων καὶ ἀποσπασμάτων τῶν Κάντος CX-CXVII κ.ε.» (Πλανόδιον, τχ. 12, Ἰούνιος 1990, σ. 402-409) ἀποτελοῦν πιστὴ ἀντιγραφὴ ἀπὸ μελέτη τοῦ Οὐίλλιαμ Κοῦκσον (A Guide to the Cantos of Ezra Pound, σ. 157-165). Σὲ μεταγενέστερο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ (τχ. 14, Ἰούνιος 1991, σ. 155, στήλη «Παραλείψεις»), στὴ βιβλιογραφία ποὺ ἐκ τῶν ὑστέρων παραθέτει, ὁ Βλαβιανὸς μνημονεύει τὴν ἐργασία τοῦ Κοῦκσον, πλὴν ὅμως παραπειστικὰ – μεταξὺ πέντε ἄλλων ξενόγλωσσων μελετῶν καὶ χωρὶς εἰδικὴ παραπομπὴ στὶς σημειώσεις.

Οἱ ἴδιες σημειώσεις, μὲ ἐλάχιστες τροποποιήσεις, κυρίως ἐπαυξήσεις και περικοπές, ἀναπαράγονται στὴν αὐτοτελῆ ἔκδοση τοῦ ἔργου (Ἔζρα Πάουντ, Σχεδιάσματα καὶ ἀποσπάσματα τῶν Κάντος CX-CXX, Νεφέλη, 1991). Καὶ ἐκεῖ, τὸ ὄνομα τοῦ Κοῦκσον μνημονεύεται στὴ βιβλιογραφία χωρὶς νὰ τοῦ ἀποδίδεται ἡ πατρότητα τοῦ κειμένου.

Ἰδιαίτερα συχνὴ εἶναι στὸν Βλαβιανὸ ἡ ἰδιοποίηση ξένων ἀποφθεγμάτων καὶ ἀφορισμῶν. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε:

– «Οἱ δυσκολίες στὴν ποίηση ἀντιμετωπίζονται μὲ τὸ νὰ τὶς πολλαπλασιάζεις» (Ποιόν ἀφορᾶ ἡ ποίηση, σ. 212). Πρβλ. Βάλτερ Μπένγιαμιν: «overcome difficulties by multipling them», Selected Writings, Vol. 4, 1938-1940,2003, σ. 215.
– «Μαθαίνει κανεὶς νὰ μισεῖ αὐτὸ ποὺ φοβᾶται» (Ὁ ἄλλος τόπος, σ. 17). Πρβλ. «In time we hate that which we often fear», Σαίξπηρ, Ἀντώνιος καὶ Κλεοπάτρα.
– «Ἡ ποίηση ἀποκαλύπτει τὰ πάντα, γιατὶ δὲν ἐκφράζει τίποτε» (ὅ.π., σ. 68). Πρβλ. «Beauty reveals everything, because it expresses nothing», Ὄσκαρ Οὐάιλντ, Ὁ κριτικὸς ὡς καλλιτέχνης.
– «Οὔτε ἡ πιὸ κοφτερὴ λεπίδα δὲν μπορεῖ νὰ κόψει τὴ λαβή της» (ὅ.π., σ. 18). Πρβλ. «Even the sharpest knife cannot carve its own handle», ἀγγλικὴ παροιμία.
– «Ἡ ποίηση ποὺ γράφεται γιὰ ὅλους δὲν ἀφορᾶ κανέναν» (ὅ.π., σ. 24). Πρβλ. «Εverybody’s business is nobody’s business», ἀγγλικὴ παροιμία (καὶ τίτλος ἔργου τοῦ Ντάνιελ Ντεφόου).
– «Στὸν ὕπνο μᾶς εἴμαστε ὅλοι μας Σολωμοὶ ἢ τουλάχιστον Καβάφηδες» (ὅ.π., σ. 71). Πρβλ. «We are all geniuses when we dream», ρήση τοῦ Ἐμὶλ Σιοράν.

Ὁλόκληρο τὸ βιβλίο τοῦ Βλαβιανοῦ «Ἱστορία τῆς δυτικῆς φιλοσοφίαςσὲ 100 χαϊκού» (Πατάκης, 2011), μοιάζει εντυπωσιακά μὲ μιὰ ξένη σύλληψη. Πρόκειται γιὰ τὴ σύνθεση «Ten Thousand Plateaus. A Brief History of Western Philosophy in Haiku Format» τοῦ Ντὶκ Οὐάυτ, τὴν ὁποία ὁ Νεοζηλανδὸς συγγραφέας δημοσίευσε στὸν ἰστότοπό του τὸν Ἰούλιο τοῦ 2008. Ὁ Βλαβιανὸς μοιράζεται μὲ τὸν Οὐάυτ τὴν εὑρηματικὴ ἰδέα, ὄχι τὰ μεμονωμένα ποιήματα. Ὡστόσο, τέτοια βιβλία χρωστοῦν τὸ ἐνδιαφέρον τους ἀκριβῶς στὴν εὑρηματικότητα τῆς βασικῆς τους σύλληψης.

Ποσοτικά, ὁ ὄγκος τῶν ποιητικῶν «δανείων» τοῦ Βλαβιανοῦ εἶναι ἐντυπωσιακός. Στὴν πρόσφατη συγκεντρωτικὴ ἔκδοση τεσσάρων ἀπὸ τὶς συλλογές του (Ἡ εὔθραυστη ἐπικράτεια τῶν λέξεων. Ποιήματα, Σχεδιάσματα, Μεταγραφές 1991-2003, Νεφέλη, 2013), πολλὰ ποιήματα ποὺ ὁ Βλαβιανὸς στὶς πρῶτες αὐτοτελεῖς ἐκδόσεις τῶν συλλογῶν παρουσίαζε ὡς δικές του πρωτότυπες συνθέσεις (ἢ παροδηγοῦσε τὸν ἀναγνώστη νὰ τὰ ἐκλάβει ὡς τέτοιες), πλέον ἀποδίδονται ρητῶς ἢ ἐμμέσως στοὺς ἀρχικούς τους δημιουργούς. Ἀνάμεσά τους, ποιήματα τῶν Σίμιτς, Ἄσμπερυ, Φέντον, Ζαμπές, Στῆβενς, Μπάχμαν, τὰ προαναφερθέντα ἔργα τῆς Κάρσον («διασκευὴ σύνθεσης τῆς Anne Carson») καὶ τοῦ Λόνγκλεϋ («διασκευάζοντας καὶ διασκεδάζοντας τὸν Longley») καὶ ἄλλων.

Συνολικά, σχεδὸν 60 ἀπὸ τὶς 210 σελίδες τοῦ τόμου (ἀφαιρουμένων τῶν λευκῶν καὶ τῶν σελίδων τῶν τίτλων) καλύπτονται ἀπὸ μεταγραφές, ποὺ στὴ μέγιστή τους πλειονότητα στὶς ἀρχικὲς ἐκδόσεις παρουσιάζονταν ὡς πρωτότυπα ποιήματα του Βλαβιανού. Αὐτὰ εἶναι τὰ ἐξής.

Ἀπὸ τὴ συλλογή «Adieu» (1996)
– Oxford Blues I
– Ἀχίλλειος πτέρνα
– Εὔκρατος μνήμη
– Ποίηση

Ἀπὸ τὴ συλλογή «Ὁ ἄγγελος τῆς ἱστορίας» (1999)
– Ἐξομολόγηση
– Κόκκινο/Μαύρο
– Σονέτο
– Συμφιλίωση
– Γερμανικό ρέκβιεμ
– Ἐγχειρίδιο ποιητικῆς
– Tate Gallery
– Σιωπή
– Ἄγραφον
– Vous etez plus beaux que vous ne pensiez

Ἀπὸ τὴ συλλογή «Μετὰ τὸ τέλος τῆς ὀμορφιᾶς» (2003)
– Ἡ διαθήκη τοῦ Πασκὰλ
– Connoisseur τοῦ χάους
– Ἀχμάτοβα
– Μελέτη ἀντικειμένου
– Τὰ ἄλογα τοῦ Λεονάρντο
– Sturm und Drang
– Via amorosa
– Κάμελοτ
–Anglais mort a Bellagio
–Tristia
– Νέος ρεαλισμός
– Ποιός;

Στὶς δύο τελευταῖες συλλογὲς τοῦ τόμου, αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὰ δάνεια ἀντιπροσωπεύουν περισσότερο ἀπὸ τὸ 1/3 τῆς συνολικῆς τους ἔκτασης.

ΝΠ, τχ. 1, χειμώνας 2012-2014 (παραλείπονται οι εκεί υποσημειώσεις).

~.~

Νέες αποκαλύψεις

Ή έρευνά μας του 2013-14 δεν έκλεισε το θέμα. Έκτοτε ήρθαν στο φως και άλλα στοιχεία που φιλοξενήθηκαν στο ΝΠ και άλλα έντυπα. Έτσι, τον Δεκέμβριο του 2014 ο Νίκος Κανακαράκης επισήμανε τον τρόπο με τον οποίο ο Βλαβιανός «δανείστηκε» ένα ποίημα του Αμερικανού ποιητή Robert Haas, παρανοώντας και διαστρεβλώνοντας το περιεχόμενό του:

Ο Βλαβιανός χωρίς να αναφέρει πουθενά τον Χας παίρνει από αυτόν την κεντρική ιδέα και όλα σχεδόν όσα αναφέρει στο δικό του κείμενο: την υποθετική συνάντηση των δύο στο Λένινγκραντ, τα παραπλήσια στον τίτλο τους βιβλία Trilce (του Βαγιέχο) και Tristia (του Μαντελστάμ), την σύμπτωση της έκδοσής τους την ίδια χρονιά (1922), τη φανταστική συνομιλία τους στα γαλλικά, το ότι η πολιτική παράταξη που υποστήριξε ο Βαγιέχο έστειλε στον θάνατο τον Μαντελστάμ. Οι 9 από τους 14 στίχους του Βλαβιανού αντιγράφουν ή παραλλάσσουν τον Χας.

Δεν φτάνει όμως ότι ο Βλαβιανός κλέβει το ποίημα του Χας, δεν καταλαβαίνει κιόλας τι κλέβει! Ενώ ο Χας θαυμάζει τη γαλλομάθεια των δύο ποιητών («Τι γαλλικά θα μιλούσαν!», γράφει), ο Βλαβιανός τους βάζει να μιλάνε: «με τα σπασμένα γαλλικά τους»!

Τον Δεκέμβριο του 2018, ο Δημήτριος Μουζάκης εντόπισε άλλο ένα «δάνειο» από την ποιήτρια Linda Pastan. Γράφει η Pastan (μετάφραση Αλεξάνδρας Σωτηράκογλου):

Στο μάθημα περί ηθικής πολλά χρόνια πριν
ο δάσκαλος έκανε στην αρχή κάθε φθινοπώρου την ίδια ερώτηση:
Αν ένα μουσείο έπιανε φωτιά,
ποιον θα σώζαμε, έναν πίνακα του Ρέμπραντ
ή μια ηλικιωμένη γυναίκα που έτσι κι αλλιώς
δεν της έμενε πολλή ζωή;

Αντιγράφει ο Βλαβιανός:

Στο μάθημα της Ηθικής,
το πρώτο εξάμηνο,
ο Acrill άρχιζε τις διαλέξεις του στον Αριστοτέλη
με τη γνωστή, πια, ερώτηση:
«Αν ένα μουσείο έπιανε φωτιά, κύριοι,
τι θα σώζατε, έναν πίνακα του Ρέμπραντ
ή μια γριά επισκέπτρια που τα χρόνια της
είναι ούτως ή άλλως λιγοστά;

Καταδείχτηκε επίσης ότι ακόμη και στα εξώφυλλα (!) και τους τίτλους των συλλογών του μιμείται ξένους ποιητές!!

*

Δείγμα αυτής της, ομολογουμένως συνεπούς, μεθόδου είναι και η πολυβραβευμένη Αυτοπροσωπογραφία του λευκού.

*

*

~.~

Μετά το καλοκαίρι του 2020, ο θόρυβος για την υπόθεση Βλαβιανού δεν κόπασε. Αντιθέτως, κορυφώθηκε με πλήθος νέων δημόσιων παρεμβάσεων, αποκαλύψεων και τοποθετήσεων. Η καταγραφή όλων αυτών ξεπερνά τους σκοπούς αυτού του κειμένου. Σταχυολογούμε τις κυριότερες.

– Στις 27.6.2020, η βράβευση Βλαβιανού σε συνδυασμό με το σκάνδαλο Σταμάτη προκάλεσε «Ανοιχτή επιστολή» διαμαρτυρίας την οποία απηύθυναν στις 27.6.2020 «σε κάθε αρμόδιο» 30 λογοτεχνικά περιοδικά, ενώσεις και ιδρύματα. Βλ.

Ανοιχτή επιστολή κατά της μάστιγας της λογοκλοπής στην Ελλάδα

– Τον Αύγουστο του 2020, ο Βλαβιανός (όπως αργότερα και ο Σταμάτης) εξαναγκάστηκε σε παραίτηση από την Εταιρεία Συγγραφέων ενώ η περίπτωσή τους έφτασε με επίκαιρες ερωτήσεις βουλευτών της αντιπολίτευσης ώς τη Βουλή. Βλ.

Το ζήτημα της λογοκλοπής στη Βουλή – Παραίτηση Βλαβιανού από την ΕΣ

– Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2020, σε δύο ανεξάρτητες έρευνες ο Ηλίας Μαλεβίτης και η Ειρήνη Λουλακάκη-Μουρ κατέδειξαν ότι μεγάλο μέρος της  εισαγωγής και των σχολίων που πλαισιώνουν την μετάφραση της ελιοτικής Waste Land από τον Βλαβιανό στις Εκδόσεις Πατάκη αποτελούν «αυτολεξεί αντιγραφή και πλήρη οικειοποίηση» της εργασίας του γνωστού μελετητή του Έλιοτ Lawrence Rainey, The Annotated Waste Land with Eliot’ s Contemporary Prose, Yale University Press, 2005. Βλ.

Ηλίας Μαλεβίτης, Άγονη ερημιά: Ο Χάρης Βλαβιανός σχολιαστής του Έλιοτ

και

Ειρήνη Λουλακάκη-Μουρ: Μεταφραστική άγονη γη: Ο Τ. Σ. Έλιοτ του Χάρη Βλαβιανού

– Τον Ιανουάριο του 2021, δημοσιεύματα στα περιοδικά Αντίφωνο  και Χάρτης  αντίστοιχα έφεραν στο φως νέες περιπτώσεις λαθροχειρίας σε πρόσφατα κείμενα του Βλαβιανού, με «πηγές» του αυτή τη φορά τον ποιητή Jamie McKendrick και την αγγλόφωνη… Wikipedia. Βλ.

Μιχάλης Παπαδόπουλος, Μαγδαληνή από τα… Λιντλ 

και

Μαίρη Μίντλετον-Αθανασιάδου, Επιστολή αναγνώστριας

– Στις 12.7.2024, σε ανάρτηση του στο facebook ο καθηγητής Φώτης Παπαγεωργίου κατέδειξε «προφανή λογοκλοπή» στην πρόσφατη ποιητική συλλογή του Βλαβιανού Αναγέννηση, εις βάρος αυτή τη φορά του «δημοφιλούς οδηγού» Renaissance People: Lives that Shaped the Modern Age  των Robert Davis και Beth Lindsmith (Thames & Hudson):

Φώτης Παπαγεωργίου, Una strana abitudine, facebook, 12.7.2024

Η παρέμβαση Παπαγεωργίου προκάλεσε πολλά, εν μέρει και κωμικά, επεισόδια και οδήγησε εντέλει στην «απόσυρση» του βιβλίου και σε μια χλιαρή αποδοκιμασία του Βλαβιανού από τις Εκδόσεις Πατάκη, με παράλληλη αποποίηση κάθε ευθύνης από μέρους τους:

Φώτης Παπαγεωργίου, facebook, ανάρτηση 20.7.2024

Κυρίως όμως προκάλεσε παρεμβάσεις που υποστήριξαν τη βασιμότητα των καταγγελιών:

Μιχάλης Παπαδόπουλος, Η «κριτική» και η κριτική για την Αναγέννηση του Χάρη Βλαβιανού

Τιτίκα Δημητρούλια, Συνηγορία της διακειμενικότητας και της ποίησης. Σκέψεις με αφορμή το βιβλίο “Αναγέννηση” του Χ. Βλαβιανού

Νίκος Σαραντάκος, Αβλεψία ή λογοκλοπή;

– Στις 3.8.2024, ο Βλαβιανός άρχισε να διακινεί αλλά μόνο ιδιωτικώς μια «Επιστολή προς φίλους». Σε αυτήν αποπειράται να αντικρούσει τις κατηγορίες που τον βαραίνουν και δηλώνει:

«Έχω αποφασίσει να αποσυρθώ οριστικά από τα λογοτεχνικά πράγματα και να διακόψω όλες τις κοινωνικές μου σχέσεις με τον χώρο. […] Έχω σιχαθεί το σινάφι και ο χρόνος πλέον μετρά για μένα αντίστροφα…».

– Στις 1.9.2024, η Αρετή Ηλιοπούλου σε μια σπαρταριστή επιστολή της προς το Νέο Πλανόδιον έδειξε πώς ο Βλαβιανός οικειοποιήθηκε στοιχεία γνωστά μας από τη βιογραφία του Ιρλανδού ποιητή Σέημους Χήνυ ώστε να ισχυριστεί ότι υπήρξε στενός του φίλος, συνοδός του μάλιστα στο ταξίδι του στην Ελλάδα τη χρονιά που του απονεμήθηκε το Βραβείο Νομπέλ.

Αρετή Ηλιοπούλου, Ο Seamus, ο Χάρης και το Nobel

– Λίγες μέρες αργότερα («Αναγέννηση: Το χρονικό ενός ποιητικού δράματος», The Book’s Journal, τχ. 156, Σεπτέμβριος 2024), ο Φώτης Παπαγεωργίου καταθέσε έναν αναλυτικό απολογισμό της υπόθεσης, των δικών ενεργειών, των παραπειστικών κινήσεων του καταγγελλόμενου και της στάσης ώς εκείνη τη στιγμή του εκδότη του. Λίγον καιρό αργότερα, κοινοποιήθηκε η λήξη της συνεργασίας του Βλαβιανού με τις Εκδόσεις Πατάκη και η οριστική παύση της έκδοσης της Ποιητικής, του περιοδικού που διηύθυνε.

ΝΠ, 4.8.2024 / 9.2.2025

~.~

*

*

*