Νικαράγουα: Η εξέγερση των «ολίγιστων» και η «Γενιά των νέων δρόμων» (Μέρος Β΄)

[Συνέχεια από το α΄ μέρος της Εισαγωγής]

Καθεστώς τρόμου

6.La prensa Αυτό όμως που καθιστά πραγματικά αβίωτη τη ζωή στη σημερινή Νικαράγουα είναι το καθεστώς απόλυτου τρόμου, με το οποίο έρχεται καθημερινά αντιμέτωπος ο λαός της. Αν, στους τόσους μήνες της εξέγερσης, ο Ορτέγα δεν χρειάστηκε να κινητοποιήσει το στρατό, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι κάνει μια χαρά τη δουλειά του με την αστυνομία, τη Νεολαία του κόμματος του, κυρίως όμως με τις ανώνυμες και απρόσωπες παρακρατικές ομάδες των κουκουλοφόρων, οι οποίοι εισβάλλουν οπλισμένοι ανά πάσα στιγμή οπουδήποτε και, αφού σκοτώσουν, βασανίσουν και λεηλατήσουν, αναζητούν ατιμώρητοι κι ανενόχλητοι τους επόμενους αντιρρησίες. Προετοιμάζοντας το παρόν αφιέρωμα, διαβάσαμε κι ακούσαμε για το πλήθος πολιτών που έχει χάσει εδώ και μήνες τον ύπνο του και είδαμε συνομιλητές μας να τινάζονται όρθιοι με τον παραμικρό ήχο στο περιβάλλοντα χώρο, περιμένοντας τους…‘“βατράχους”[1] (βλ. τραγούδι «Ο βάλτος»).

Το διπλό καθεστώς τρόμου –και κατά δεύτερο λόγο η ποινικοποίησή τους– είναι αυτό που επέτρεψε στον Ορτέγα να καταπολεμήσει τις διαδηλώσεις, κόβωντας κάθε προσπάθειας διαμαρτυρίας από τη ρίζα: η αστυνομία κατέφθανε και περικύκλωνε τους διαδηλωτές με ειδικά εκπαιδευμένους σκύλους, τους οποίους δεν αργούσε να αμολήσει εναντίον των διαδηλωτών. Και όταν δε ο “εξοπλισμός” δεν ήταν σε έμψυχο υλικό, αστυνομία και παρακρατικοί έπιαναν τις κάμερες βιντεοσκοπώντας τα τεκταινόμενα, με το αντίστοιχο αποτέλεσμα: βίντεο-ταυτοποίηση-“ατύχημα”. Τα μαντήλια στα πρόσωπα των διαδηλωτών δεν συνιστούσαν μέτρο για την αντιμετώπιση των δακρυγόνων, όσο κυρίως για την προστασία της μελλοντικής σωματικής ακεραιότητας των ίδιων και των οικείων τους.

Διπλό είναι όμως το καθεστώς τρόμου και σε ένα άλλο επίπεδο, γενικότερο αυτή τη φορά, αφού αφορά αφενός τη βία του Ορτέγα και των παρακρατικών ομάδων και αφετέρου την απειλή εμφυλίου. Έτσι, υπό τον φόβο μην ξεσπάσει νέος εμφύλιος, η μεγάλη πλειονότητα των Νικαραγουανών που επιθυμεί την παραίτηση Ορτέγα υφίσταται τη βία των παρακρατικών κι αναγκάζεται συνειδητά να την υπομείνει.

ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟΝ ΔΕΟΣ

Με όλα αυτά διερωτάται κανείς, αν και κατά πόσο είναι εφικτός ο αντίλογος υπό τη σκιά του Ορτέγα. Και αν ακόμη δεν είναι, ο λαός της σημερινής Νικαράγουας φροντίζει να κάνει κυριολεκτικά τα αδύνατα δυνατά, αρθρώνοντας όχι απλά αντίλογο, αλλά έναν αντίλογο πολυσχιδή – ίσως και υπερβολικά πολυσχιδή.

Από τον Απρίλη του 2018, τα κοινωνικά κινήματα υπέρ της δημοκρατίας και κατά του τυράννου ξεφύτρωσαν σαν τα μανιτάρια, τα περισσότερα δε μέσα στον πρώτο μήνα της εξέγερσης – εξού και ο Απρίλιος περιλαμβάνεται συχνά στην ονομασία τους. Στη μαζική αυτή προσπάθεια συσπείρωσης δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει κανείς τη λαϊκή αγανάκτηση και την επιδίωξη ουσιαστικής αλλαγής, ανεξάρτητα από την ηλικία, την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση, το επίπεδο μόρφωσης κ.ο.κ.

Ένα από τα πρώτα και δυναμικά κινήματα που δημιουργήθηκαν είναι το «Φοιτητικό Κίνημα 19 του Απρίλη» (“Movimiento Universitario 19 de abril”, MU-19A), το οποίο δεν πρέπει να συγχέεται με το αριστερό «Κίνημα 19 του Απρίλη» στο αντάρτικο της Κολομβίας. Εδώ, το κίνημα έλαβε την ονομασία του από την ημερομηνία που ξέσπασε η εξέγερση, συστάθηκε στις 25 Απριλίου από φοιτητές του Πολυτεχνείου της Νικαράγουας κι αυτοπροσδιορίστηκε ως «φοιτητικό κίνημα αντιφρονούντων απέναντι στην κυβέρνηση Ορτέγα» με έδρα –ώς τις 9 του Ιούνη, όπως τονίζουν– το ίδιο το Πολυτεχνείο. Αιτήματά τους, η λήξη της βίας από πλευράς της αστυνομίας, η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων, η διαλεύκανση των δολοφονιών και το τέλος της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

To «Κίνημα μπλε και λευκό» (“Movimiento Azul y Blanco”) αυτοπροσδιορίζεται ως «κοινωνικό κίνημα εργαζόμενων πολιτών που ενωθήκαμε κατά τρόπο ατομικό για την προώθηση της ειρήνης και τη στήριξη της δημοκρατίας στη Νικαράγουα. Το κίνημά μας προέκυψε από την κρίση που κλονίζει τη χώρα μας και μας επηρεάζει όλους με διάφορους τρόπους. Στόχος μας είναι να συνεργαστούμε σαν αδέρφια για να στηρίξουμε τις ανάγκες μας μέσα από διάφορες ομάδες και να συμβάλουμε στον εκδημοκρατισμό της Νικαράγουας». Ο τονισμός του «ατομικού» τρόπου συμμετοχής στο κίνημα δεν υπονοεί εν προκειμένω απλά τη συνειδητοποιημένη συμμετοχή, αλλά πολύ περισσότερο προσπαθεί να προστατέψει το οικείο περιβάλλον καθενός από αντίποινα. Η δε επιλογή των λέξεων «ενωθήκαμε», «όλους», «σαν αδέρφια», «ομάδες» συνιστά έκκληση ενότητας και συντονισμένου αγώνα προς αποφυγή του εμφυλίου. Το κίνημα έλαβε την ονομασία του από τη σημαία της Νικαράγουας που, παρόμοια με τη δική μας σημαία, φέρει τα χρώματα μπλε και λευκό.

Το κίνημα στο οποίο θα επικεντρωθούμε στα υπόλοιπα μέρη του παρόντος αφιερώματος είναι Οι ολίγιστοι (Los minúsculos), οι οποίοι εμπνεύστηκαν την ονομασία τους από τα λόγια της Μουρίγιο. Πρόκειται για μια μουσική κοινοπραξία που προέκυψε από τη συνεργασία μουσικών (εξατομικευμένα και όχι ως εκπρόσωποι των μουσικών σχημάτων στα οποία ανήκουν ο καθένας) με παρόμοιες πολιτικές πεποιθήσεις και στόχο αφενός την καταγραφή των γεγονότων και των εγκλημάτων, αφετέρου την άρθρωση πολιτικού αντίλογου, αλλά και την εμψύχωση του αγώνα. Όπως και σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις, Οι ολίγιστοι αποδεικνύουν πώς η ζωή επιδρά στην τέχνη και το αντίστροφο, όπως επίσης και την αναγκαιότητα –και την επίτευξη κάποτε– της συσπείρωσης και της ενότητας, ανεξάρτητα από επιφανειακές διαφορές, στον αγώνα για έναν σπουδαίο κοινό σκοπό. Για τις ανάγκες του αφιερώματος, συνομιλήσαμε με τον Φάμπιο Μπουιτράγο, κύριο στιχουργό των τραγουδιών που διασκευάσαμε και θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια, όπως και με τον Κάρλος Μεχία, εξέχοντα μαριμπίστα, ηγετικό μέλος του –υποψήφιου για βραβείο Γκράμμυ– συγκροτήματος “La cuneta son machin” και γιο του διάσημου λαϊκού μουσικοσυνθέτη και εξόριστου στην Κόστα Ρίκα, Κάρλος Μεχία Γκοντόι. Τόσο ο Μπουιτράγο, όσο και ο Μεχία συμμετέχουν στην κοινοπραξία των Ολίγιστων και πέρα από τη δημιουργία πολιτικών τραγουδιών και τη διάδοσή τους μέσω YouTube, πραγματοποίησαν συναυλίες στο πλαίσιο των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας.

Η αναφορά σε αυτό το δημοφιλές διαδικτυακό κανάλι μάς φέρνει στον ρόλο –και μάλιστα νευραλγικό– των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως μέσων αντίστασης και πολιτικού αγώνα. Δεδομένης της λογοκρισίας, πλατφόρμες όπως το facebook και το twitter συνιστούν μοναδικό τρόπο ενημέρωσης και μάλιστα άμεσο, τη στιγμή των γεγονότων. Παράλληλα, χάρη στα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα, επιτρέπουν την τάχιστη διάδοση πληροφοριών και τον συντονισμό αντιστασιακών δράσεων μέσω κινητοποιήσεων που –αν και αυθόρμητες– γίνονται γρήγορα πολυπληθείς. Το ασύγκριτο βέβαια πλεονέκτημά τους είναι ο διεθνής τους χαράκτηρας, με αποτέλεσμα τα τεκταινόμενα να φτάνουν και να απευθύνονται στην παγκόσμια κοινή γνώμη, πράγμα που αυξάνει όχι μόνο τους παρατηρητές, αλλά και τους συμμάχους. Με την ετικέτα #SOSNicaragua ο λαός της Νικαράγουας έκανε για άλλη μια φορά χρήση της πλαστικής δύναμης της γλώσσας που αντάμειψε τόσους και τόσους Νικαραγουανούς ποιητές, όχι μόνο για να ενημερώσει τον δέκτη για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης της χώρας, αλλά και για να του απευθυνθεί άμεσα και να τον εντάξει στον αγώνα: σύμφωνα με τη γλωσσική χρήση σε χώρες της κεντρικής Αμερικής, “sos” είναι ο τύπος του ρήματος «είμαι» στο β’ ενικό πρόσωπο. Ναι, είμαστε Νικαράγουα.

Οι γυναίκες της εξέγερσης

Όπως σε όλα τα κοινωνικά κινήματα και τους αγώνες, έτσι και στην εξέγερση του 2018 στην Νικαράγουα, οι γυναίκες όχι απλά συμμετείχαν αλλά –λόγω του πολύπλευρου κοινωνικού τους ρόλου– βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή. Είτε ως μάχιμες δημοσιογράφοι, γιατροί και δασκάλες που απολύθηκαν από το καθεστώς είτε ως μανάδες θυμάτων και κρατουμένων που απαιτούσαν την τιμωρία των ενόχων είτε ως διανοούμενες διεθνούς αναγνώρισης που φρόντιζαν να ευαισθητοποιήσουν την παγκόσμια κοινή γνώμη είτε ως ενεργές αγωνίστριες –φοιτήτριες, φεμινίστριες ή από όποιο άλλο μετερίζι–, οι Νικαραγουανές αγωνίστηκαν και αγωνίζονται για την πολυπόθητη έως σήμερα παραίτηση του δικτάτορα και τον εκδημοκρατισμό της χώρας τους. Το έπραξαν δε είτε εξατομικευμένα είτε συλλογικά, είτε ιδρύοντας συνειδητά ομάδες αγώνα είτε εμπνέοντάς τες.

8.Al Jazeera Μία τέτοια περίπτωση αυθόρμητης έμπνευσης συνιστά το κίνημα “Κόκκινο στόμα” (“Pico rojo”), το οποίο προέκυψε από τη στάση της κοινωνικής ακτιβίστριας, κοινωνιολόγου, αγωνίστριας εναντίον του προηγούμενου δικτάτορα το 1979 και φεμινίστριας, Μαρλέν Τσόου, κατά τη σύλληψή της. Όταν τη συνέλαβαν τον Οκτώβρη του 2018 για τη συμμετοχή της σε διαδήλωση και τη ρώτησαν ποια παράταξη εκπροσωπεί, εκείνη απάντησε «Κόκκινο Στόμα», μετατρέποντας το κραγιόν σε σύμβολο αγώνα και εμπνέοντας αντίστοιχη καμπάνια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου γυναίκες και άντρες δημοσίευαν φωτογραφία τους με κόκκινο κραγιόν υπό την ετικέτα #SoyPicoRojo, δηλώνοντας έτσι όχι μόνο τη στήριξή τους στην Τσόοου, αλλά και τη συστράτευσή τους για το ευρύτερο ζητούμενο του εκδημοκρατισμού. Η ίδια καταγγέλλει ότι παρακρατικοί την απειλούσαν και παρακολουθούσαν το σπίτι της, φωτογραφίζοντας ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει απ’ αυτό.

Το γυναικείο κίνημα, βέβαια, που κέρδισε αυτομάτως την αμέριστη στήριξη και τον ευλαβικό σεβασμό της κοινωνίας της Νικαράγουας είναι οι “Μανάδες του Απρίλη” (“Madres de Abril”), οι μαρτυρικές μανάδες των δολοφονημένων φοιτητών και των πολιτικών κρατουμένων που, εν είδει σημαίας, εμψύχωναν τις διαμαρτυρίες άμα τη εμφανίσει τους· μια εμφάνιση καθόλου ήσυχη, αφού συμμετείχαν στις πορείες φωνάζοντας για τη δικαίωση, την ελευθερία και τη δημοκρατία και χτυπώντας τον πάτο από κατσαρόλες (το περίφημο “cacerolazo”). Σε αυτές είναι αφιερωμένο το τραγούδι «Μάνα του Απρίλη» του μουσικού σχήματος των Ολίγιστων, στο οποίο συμμετέχει με απαγγελία η δημοφιλής Νικαραγουανή ποιήτρια, συγγραφέας και ακτιβίστρια κατά του Ορτέγα ήδη από το 1990 –οπότε κι εγκατέλειψε το Κόμμα των Σαντινίστας– Τζοκόντα Μπέλλι. Κατά τρόπο ειρωνικό και απάνθρωπο, μία από τις μεγαλύτερες αιματοχυσίες των γεγονότων συνέβη ανήμερα την ‘Ημέρα της Μητέρας’ που στη Νικαράγουα γιορτάζεται τον Μάη και όπου ελεύθεροι σκοπευτές σκότωσαν εν ψυχρώ 19 άτομα, μεταξύ των οποίων και τον δεκαπεντάχρονο Ορλάντο Κόρντομπα. Η δε κινητοποίηση των μανάδων έχει ιστορία στη Λατινική Αμερική, με γνωστότερο ίσως παράδειγμα τις «Μανάδες της Πλατείας του Μάη» (“Madres de la Plaza de Mayo”) στην Αργεντινή, στις οποίες οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η διαλεύκανση εξαφανίσεων και δολοφονιών από το δικτατορικό καθεστώς του 1970.

9. Oswaldo RivasReuters Πέρα όμως από την οργάνωση σε κινήματα, εκατοντάδες νέες συμμετείχαν στα γεγονότα του 2018 και τα τεκταινόμενα τους επόμενους μήνες και χρόνια, γεγονός για το οποίο αναγκάστηκαν να εξοριστούν, όπως η εικοσιενάχρονη Μαντελέν Καράκας που είδαμε παραπάνω και η οποία γυρνάει από τη μία οικογένεια συγγενών στην Ευρώπη στην επόμενη ή η δεκαεννιάχρονη Λύρις Σολίς Γκονσάλες, η οποία είναι αναγκασμένη να κρύβεται. Γι’ αυτές τις κοπέλες και άλλες συναγωνίστριες οι Ολίγιστοι έγραψαν το τραγούδι «Την πάτησα».

ΤΟ ΔΙΑ ΤΑΥΤΑ ΚΑΙ Η ΝΙΚΑΡΑΓΟΥΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

Δυστυχώς για τον λαό της Νικαράγουας και τον αγώνα του, ο αντίλογος –αν και πολύπλευρος, ευχή και κατάρα– υπήρξε υπερβολικά κατακερματισμένος. Εκφραστές του υπήρξαν όχι μόνο οι φοιτητές και τα υπόλοιπα κοινωνικά κινήματα, αλλά και η αντιπολίτευση, ακόμη και η εκκλησία. Παρ’ όλα αυτά, δεδομένης της απουσίας ηγεσιών ή ηγετικών φυσιογνωμιών στα κατά τα άλλα πολυάριθμα κινήματα, η συσπείρωση υπήρξε δύσκολη, με αποτέλεσμα η φωνή τους να αποδυναμωθεί.

10.Chris KenningAl Jazeera Μια προσπάθεια συσπείρωσης επιχειρήθηκε με τη σύσταση της Συμμαχίας για τη Δικαιοσύνη και τη Δημοκρατία (Alianza Cívica por la Justicia y la Democracia) με αφορμή τη συμμετοχή στον αποτυχημένο Εθνικό Διάλογο μεταξύ 16-23 Μαίου του 2018. Μέλη της Συμμαχίας είναι το Αμερικανικό / Νικαραγουανικό Εμπορικό Επιμελητήριο, το Ανώτατο Εθνικό Συμβούλιο Ιδιωτικών Επιχειρήσεων, το Νικαραγουανικό Ίδρυμα Κοινωνικο-οικονομικής Ανάπτυξης, η Ένωση Αγροπαραγωγών της Νικαράγουας, οι Εκπρόσωποι της Ακτής της Καραϊβικής και άλλοι οργανισμοί της δημόσιας ζωής.

Στον ίδιο Διάλογο συμμετείχε κατόπιν αιτήματος της Συμμαχίας και η Εκκλησία, ο ρόλος της οποίας υπήρξε ουσιαστικός κατά τη διάρκεια της εξέγερσης: εκκλησίες έγιναν καταφύγιο των διωκώμενων φοιτητών και ιερείς οι σωτήρες τους. Μεταξύ αυτών των τελευταίων, ο Έντγουιν Ρομάν Καλντερόν, ο οποίος φυγάδευσε 100 φοιτητές που είχαν καταφύγει στην εκκλησία της ενορίας του τον Ιούλιο του 2018, με την αστυνομία και τις παρακρατικές ομάδες να ανοίγουν πυρ εναντίον της εκκλησίας. Να υπενθυμίσουμε σε αυτό το σημείο, προς αποφυγή σύγχυσης, τη μακρά παράδοση της “Θεολογίας της Απελευθέρωσης” τόσο στην Νικαράγουα, όσο και σε άλλες χώρες της Κεντρικής Αμερικής, με δημοφιλέστερο ίσως Νικαραγουανό εκπρόσωπο τον ποιητή και ιερέα Ερνέστο Καρντενάλ.[2]

Ο στόχος της εξέγερσης του 2018 και των μηνών που ακολούθησαν ήταν να μη φτάσει ο Ορτέγα στις εκλογές του 2021, καθώς σε αυτήν την περίπτωση το αποτέλεσμα θα ήταν προδιαγεγραμμένο. Δυστυχώς, κάτι τέτοιο δεν απετράπη και, ποιος ξέρει, πέρα από τη σύζυγο, ίσως φιγουράρουν τώρα και άλλα μέλη της οικογένειας Ορτέγα στην Προεδρία. Άλλος ένας από τους συμμάχους τού δικτάτορα είναι ο COVID, για την (μη) αντιμετώπιση του οποίου ο Ορτέγα –ως ηγέτης δημοκρατικής χώρας– δεν προέβη σε κανέναν περιορισμό. Μάλιστα, στην ίδια ομιλία, με την οποία η Πρώτη Κυρία επιβεβαίωνε το πρώτο κρούσμα στη χώρα, καλούσε τους υποστήρικτες του καθεστώτος σε κινητοποίηση. Κι ενώ οι Νικαραγουανοί αφήνονται στην τύχη τους να πέσουν κυριολεκτικά “σαν τα κοτόπουλα”, δημοσίευμα θέλει την οικογένεια Ορτέγα να σπαταλά εκαντοντάδες χιλιάδες δολλάρια για υλικά αποστείρωσης για κατ’ οίκον βεβαίως-βεβαίως χρήση. Ο λαός της Νικαράγουας, μαθαίνοντας από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τα μέτρα προστασίας που λαμβάνονται διεθνώς, επιλέγει οικοθελώς την καραντίνα και άλλα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης.

Η τακτική του Ορτέγα εξ αρχής ήταν να κερδίζει χρόνο και, με την πρόφαση του όποιου Εθνικού Διαλόγου, να καταπνίγει τον παραμικρό σπόρο διαφωνίας είτε με τη λογοκρισία είτε με τη χρήση ωμής βίας, ώστε να παραμένει στην εξουσία. Παρά τα δριμεία κι αιματηρά μέτρα καταστολής που εφάρμοσε, οι διαμαρτυρίες συνεχίστηκαν με την ίδια ένταση τους επόμενους μήνες ώς το Σεπτέμβρη του 2018, οπότε κήρυξε παράνομες τις συγκεντρώσεις και τις συναθροίσεις. Με συλλήψεις και μαζικές παράνομες εφόδους σε σπίτια πολιτών και ΜΜΕ το Δεκέμβρη του ίδιου έτους, φρόντισε να βάλει την ταφόπλακα στην εξέγερση, κερδίζοντας –κυριολεκτικά– μετά βίας τον έλεγχο μιας χώρας, την οποία ουσιαστικά δεν ελέγχει.

«Αν ο Ορτέγα επιτρέψει και πάλι τις διαδηλώσεις,
θα διαπιστώσει ότι οι δρόμοι δεν ανήκουν σε εκείνον.
Ανήκουν στη Νικαράγουα»
Έντγουιν Ρομάν Καλντερόν

ΕΛΕΝΑ ΣΤΑΓΚΟΥΡΑΚΗ

Η σημαία της Νικαράγουας με τα ονόματα των μαρτύρων της εξέγερσης του 2018 | Juan García

[1] “Βατράχους” ονομάζει ο λαός τους υποστηρικτές του Ορτέγα, με κουκούλα ή χωρίς.

[2] Apropos Καρντενάλ: Με τον πρόσφατο θάνατο του Ερνέστο Καρντενάλ το Μάρτιο του 2020, ποιητές όπως η Νταίζη Σαμόρα και η Τζοκόντα Μπέλλι χρειάστηκε να επαγρυπνούν γύρω από τη σορό, προκειμένου να την προστατέψουν από τις επιθέσεις των καθεστωτικών, οι οποίοι προσπαθούσαν να αποτρέψουν τη δημόσια διαμαρτυρία με αφορμή την κηδεία του ποιητή. Ό,τι είχε γίνει, με άλλα λόγια, σε μας με τον Παλαμά, μόνο που η διαμαρτυρία στην Νικαράγουα του Ορτέγα το 2020 δεν έλαβε δυστυχώς τέτοιες διαστάσεις – μάλλον δεν υπάρχει καν σύγκριση. Παρ’όλα αυτά, η οικογένεια του ποιητή χρειάστηκε να φυγαδέψει τη σορό από τη πλαϊνή πόρτα του ναού.

Πνευματικά δικαιώματα των φωτογραφιών: