Μια (επ)ανά(σ)ταση εν προόδω

Επιμέλεια αφιερώματος, εισαγωγή, συνέντευξη, μετάφραση: Έλενα Σταγκουράκη

Δύο χρόνια συμπληρώνονται από τον Απρίλη του 2018, όταν η κοινωνική εξέγερση που ξέσπασε στην Νικαράγουα εξελίχθηκε στην αιματηρότερη διαμάχη στην ιστορία της χώρας από την εποχή της Επανάστασης. Δύο χρόνια πέρασαν από τότε που ο ξεσηκωμός των «ολίγιστων», όπως τους αποκάλεσε η σύζυγος του Προέδρου, Πρώτη Κυρία και Αντιπρόεδρος της Νικαράγουας, Ροζάριο Μουρίγιο, είχε ως συνέπεια τη δολοφονία 325 ατόμων (με υπολογισμούς που ανεβάζουν τους νεκρούς σε 568), τον τραυματισμό 2.000, τη φυλάκιση άλλων 2.000 ως πολιτικών κρατουμένων και την αναζήτηση ασύλου, ήτοι την εξόριση, άλλων 60.000-100.000. Πώς αλλιώς, αφού αυτοί οι «ολίγιστοι» είναι το 75% του λαού της Νικαράγουας, ο οποίος έκτοτε ζει υπό το καθεστώς απόλυτου τρόμου, στο έλεος παραστρατιωτικών και οπλισμένων παρακρατικών ομάδων και ενός ζεύγους που παραμένει λυσσασμένα στην εξουσία. Μπροστά όμως στους 50.000 νεκρούς Νικαραγουανούς του εμφυλίου το 1980, πώς να μη φανούν στην Μουρίγιο τα παραπάνω “νούμερα” πταίσμα; Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΜΑΡΤΙΑΣ

Η εξέγερση του 2018 δεν προέκυψε βέβαια από το πουθενά. Σαν καζάνι που αργοβράζει με πολλαπλές μικρότερες εκρήξεις, η αγανάκτηση ολοένα αύξαινε, καθώς ο λαός της Νικαράγουας “κατάπινε” τη μια αδικία μετά την άλλη, εμπιστευόμενος τους άλλοτε απελευθερωτές του και προσπαθώντας να μην χάσει την πίστη του σε αυτούς. Φευ!

Από επαναστάτης, δικτάτορας – Τι είχες, Γιάννη, τι είχα πάντα

Ο Ντανιέλ Ορτέγα υπήρξε από τα ηγετικά στελέχη του Εθνικοαπελευθερωτικού Μετώπου των Σαντινίστας (FSLN) στον ένοπλο αγώνα εναντίον τού τότε δικτάτορα της Νικαράγουας, Αναστάσιο Σομόσα, τη δεκαετία του 1970. Για πρώτη φορά εξελέγη Πρόεδρος το 1985 και η θητεία του διήρκεσε ώς το 1990.

Παρόμοια όμως με το Επαναστατικό Κόμμα του Μεξικού (PRI) και τον Φιντέλ Κάστρο στην Κούβα, αποφάσισε με την επανεκλογή του το 2007 πως ήρθε για να μείνει, υιοθετώντας αρχικά έναν καλοσχεδιασμένο πολιτικό μηχανισμό και στη συνέχεια τις συνήθεις πρακτικές κάθε δικτατορικού καθεστώτος. Αρχικά, εξασφάλισε τη στήριξη του Ούγο Τσάβες στην Βενεζουέλα και κατ’ επέκταση οικονομικά οφέλη από το πετρέλαιο που του επέτρεψαν κοινωνικές παροχές και την εξαγορά ψήφων – και όντως, η φτώχεια στη χώρα μειώθηκε εκείνη την περίοδο δραστικά. Παράλληλα, προέβη σε άτυπες συμφωνίες με τον ιδιωτικό τομέα, ώστε οι επιχειρήσεις να επιδίδονται ανενόχλητες στον πλουτισμό, εφόσον αφήνουν τον ίδιο ανενόχλητο. Και φυσικά, επάνδρωσε τα νομοθετικά και τα εκτελεστικά όργανα του κράτους –το Ανώτατο Δικαστήριο και το Εκλογικό Συμβούλιο της Νικαράγουας– με υποστηρικτές. Η πρώτη καταπάτηση του Συντάγματος σημειώθηκε το 2009, όταν τροποποίησε τη νομοθεσία προκειμένου να του επιτραπεί και τρίτη θητεία. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, και την ανάκληση των διαπιστευτηρίων 16 νομοθετικών μελών της αντιπολίτευσης, ο Ορτέγα πέτυχε την επανεκλογή του το 2011, πάντα ως σφετεριστής της ιστορίας, ήτοι επικεφαλής του κόμματος των Σαντινίστας που τον ανέδειξε. Με το ευνόητο “μαγείρεμα”, επανεξελέγη το 2017, οπότε “εξελέγη” και η σύζυγός του, Ροζάριο Μουρίγιο, Αντιπρόεδρος της χώρας – σαν να λέμε, το ζεύγος Τσαουσέσκου της Λατινικής Αμερικής.

Αυτές οι ασυμμετρίες δεν πέρασαν απαρατήρητες από το λαό της Νικαράγουας, ακόμη δε λιγότερο όταν ο Ορτέγα –με την αποδυνάμωση της Βενεζουέλας και την πτώση της τιμής του πετρελαίου, αλλά την ίδια μανία για περαιτέρω πλουτισμό– άρχισε να αποσύρει τις κοινωνικές παροχές και να αυξάνει τη φορολογία, κάνοντας ακόμη φτωχότερους τους ήδη φτωχούς Νικαραγουανούς.

Οι πρόδρομοι

Τη στιγμή που ο Ορτέγα και η οικογένειά του έχουν συγκεντρώσει μιαν αμύθητη περιουσία της τάξης μερικών εκατοντάδων εκατομμυρίων δολλαρίων (οι γιοι του είναι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που αναλαμβάνουν κρατικές εργολαβίες) που σκανδάλισε ακόμη και τον Τραμπ, ο Ορτέγα επιδιώκει την περαιτέρω μείωση και φορολόγηση των συντάξεων, καθώς και σκοτεινές συμφωνίες εντός κι εκτός της χώρας.

Το 2013, πολίτες με έως και 14 εργάσιμα χρόνια βγήκαν στους δρόμους διεκδικώντας μειωμένη σύνταξη. Φοιτητές και νεολαία υποστήριξαν το αίτημά τους και βρήκαν την ευκαιρία να διαμαρτυρηθούν για μια αυταρχική και καταπιεστική κυβέρνηση. Μετά από μία εβδομάδα ειρηνικής διαμαρτυρίας, οι διαδηλωτές δέχτηκαν την επίθεση παραστρατιωτικών ομάδων.

Νέες διαμαρτυρίες το 2014, με αφορμή την κατασκευή του Καναλιού της Νικαράγουας, ενός Δια-ωκεανικού Καναλιού που θα διέσχιζε τη χώρα, κατόπιν πρότασης και με τη χρηματοδότηση της κινεζικής εταιρείας HKND. Παρόλο που το σχέδιο κρίθηκε τελικά ως μη υλοποιήσιμο, η εταιρεία διατηρεί τα νομικά δικαιώματα για το συγκεκριμένο, όπως και άλλα έργα υποδομής – το αντίτιμο ευνόητο.

Στις αρχές του Απρίλη 2018, η ανεπαρκής αντίδραση της κυβέρνησης στις πυρκαγιές που απογύμνωσαν 2.600 στρέμματα του Βιολογικού Καταφυγίου Ίντιο Μαίς οδήγησε σε νέες διαδηλώσεις στην πρωτεύουσα Μανάγουα. Πέρα από βιότοπος για την προστασία ειδών υπό εξαφάνιση, πρόκειται και για το σπίτι των ιθαγενών φυλών Ράμα και Κριόλ. Οι πυρκαγιές συσχετίστηκαν με την διάνοιξη του Καναλιού, αφού προβλεπόταν να διαπερνά το Βιότοπο.

«Κάποτε πίστευα στο κόμμα, όμως έφτασε να γίνει δικτατορία
και είπα “φτάνει, ώς εδώ”», Άλαν Μπλάντον, 28 ετών

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ

Το έλλειμμα της Νικαράγουας βρισκόταν στα ύψη ήδη από το 2013, με αποτέλεσμα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να προειδοποιήσει την κυβέρνηση το 2017 ότι, δίχως τη λήψη μέτρων, τα ταμεία θα άδειαζαν ώς το 2019. Το καθεστώς Ορτέγα, απορρίπτωντας τα προτεινόμενα μέτρα του IMF, αποφάσισε τη μεταρρύθμιση του Συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (INSS) και την αύξηση της φορολογίας –συγκεκριμένα κατά 0,75% για τους εργοδότες, 2% για τους εργαζόμενους και 5% για τους συνταξιούχους–, μη λαμβάνοντας υπόψη τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Τα μέτρα ανακοινώθηκαν στην εφημερίδα της κυβέρνησης στις 18 Απριλίου 2018, πυροδοτώντας την αυτόματη κι αυθόρμητη αντίδραση του λαού που βγήκε στους δρόμους την ίδια κιόλας μέρα, ταυτόχρονα σε Μανάγουα, Μασαγιά, Ματαγκάλπα, Λεόν, Εστελί, Γκρανάδα, Ρίβας, Μποάκο, Καράσο και άλλες πόλεις, ζητώντας την παραίτηση Ορτέγα.

«Εδώ Πολυτεχνείο»

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η αντίδραση του καθεστώτος ήταν άμεση. Στην Αστυνομία δόθηκε η εντολή να ανοίξει πυρ και η Νεολαία των Σαντινίστας (UNEN) εφοδιάστηκε με όπλα. Το αποτέλεσμα ήταν 26 νεκροί την πρώτη κιόλας μέρα των διαδηλώσεων. Παρά τα δριμεία μέτρα καταστολής από πλευράς του καθεστώτος, οι διαμαρτυρίες με αίτημα την ειρήνη και δικαιοσύνη και την παραίτηση Ορτέγα συνεχίστηκαν για μέρες και μήνες. Πρωτοστάτες της εξέγερσης, οι φοιτητές, άλλοτε με ειρηνικές καθιστικές διαμαρτυρίες κι άλλοτε με πορείες και καταλήψεις, τόσο στο Πολυτεχνείο (UPOLI), όσο και στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Νικαράγουας (UNAN) και το Πανεπιστήμιο της Κεντρικής Αμερικής (UCA).

«Οι φοιτητές και η σημερινή νεολαία μάς εκπροσωπούν»
Μόνικα Μπαλτοντάνο, πρώην αγωνίστρια των Σαντινίστας

 Η δύναμη των νέων, κυρίως η αγανάκτησή τους και το γεγονός ότι είχαν δίκιο, τρόμαξε το καθεστώς, το οποίο προσπάθησε εξ αρχής να αποδυναμώσει το κίνημά τους, κάνοντας λόγο για τους «ολίγιστους (“minúsculos”) και μικρόψυχους που με το μίσος τους απέδειξαν την καταστροφική τους δύναμη και την ικανότητά τους να σπέρνουν το θάνατο. […] αυτό το μίσος των ολίγιστων συνετρίβη από τη μεγάλη πλειονότητα των Νικαραγουανών» (ομιλία της Μουρίγιο στις 19 Απριλίου 2018). Η απάντηση των νέων ήταν να κάνουν τους «ολίγιστους» όχι μόνο σύνθημα στις διαδηλώσεις, αλλά και τίτλο μουσικής κοινοπραξίας. Το καθεστώς μίλησε ακόμη για «εγκληματίες», δίνοντας τροφή για τραγούδια και το κυρίαρχο σύνθημα του αγώνα: «Ήταν φοιτητές, όχι εγκληματίες» (“No eran delicuentes, eran estudiantes”). Και βέβαια, παρόλο που οι νεκροί ήταν δεκάδες από την πρώτη κιόλας μέρα, το καθεστώς αρνιόταν πεισματικά την ύπαρξή τους. Η απάντηση των φοιτητών δόθηκε “εγγράφως” –όπως στο γκραφίτι της εικόνας από το οδόστρωμα προς Μασαγιά–, αλλά και προφορικώς από την Μαντελέν Καράκας, η οποία κατονόμασε τους νεκρούς έναν προς έναν μπροστά στον Ορτέγα, όταν εκείνος αρνήθηκε την ύπαρξή τους στο φιάσκο του “διαλόγου” στις 16 Μαίου 2018, γεγονός που τη μετέτρεψε σε σύμβολο του αγώνα των νέων.

Οι σημερινοί φοιτητές στην Νικαράγουα ανήκουν στη Μετεπαναστατική γενιά και, σε αντίθεση με τη γενιά των γονιών τους, τη γενιά της Επανάστασης, πιστεύουν σε μιαν αλλαγή δίχως όπλα, σε μια “evolución” αντί για “revolución” (όπως θα δούμε στη συνέχεια του αφιερώματος), θα λέγαμε σε μιαν ανά(σ)ταση αντί για επανάσταση. Οι λόγοι πολλοί: αφενός, μεγάλωσαν με τα ιδανικά του σύγχρονου δυτικού κόσμου υπέρ της δημοκρατίας, καθώς και των πολιτικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αφετέρου, η προσφυγή στα όπλα θα σήμαινε την επανάληψη των λαθών του παρελθόντος, με χιλιάδες θανάτους, όπως στην εποχή του εμφυλίου το 1980. Επιπλέον, θα σήμαινε τη νίκη του Ορτέγα, τόσο σημειολογικώς –αφού με την αδυναμία εύρεσης δημοκρατικών λύσεων θα γύριζε τη χώρα πίσω–, όσο και πιθανότατα πραγματιστικώς, αφού εκείνος ελέγχει στρατό και όπλα.

«Σπάσαμε τη σιωπή και υψώσαμε τη φωνή μας ενάντια στις αδικίες, τις δολοφονίες και τη διαφθορά. Ο λαός της Νικαράγουας άλλαξε, δεν είμαστε πλέον οι ίδιοι.»
Μαντελέν Καράκας

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΤΕΓΑ

Δολοφονίες και απαγόρευση ιατρικής περίθαλψης

Την πρώτη εβδομάδα των κινητοποιήσεων, οι νεκροί ανήλθαν στους 42. Τον Απρίλιο του 2019, ένα χρόνο μετά την εξέγερση, ο αριθμός τους κυμαινόταν μεταξύ 325 και 568. Το καθεστώς του Ορτέγα εξακολουθεί να παραποιεί στοιχεία και να εμφανίζει τους μισούς. Παρ’ όλα αυτά, το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ κατήγγειλε «αυθαίρετες εν ψυχρώ εκτελέσεις» εκ μέρους του καθεστώτος.

Η Αστυνομία «πυροβολούσε για να σκοτώσει» στοχεύοντας στο κεφάλι, πράγμα που επιβεβαίωσαν για 15 από τα 19 περιστατικά οι γιατροί του νοσοκομείου Βίβιαν Πέλλας τις πρώτες μέρες των διαδηλώσεων (στα υπόλοιπα, στόχος ήταν ο αυχένας και ο θώρακας).

Η οικογένεια του Χουάν Μπόσκο Ρίβας Μαρτίνες έδωσε στη δημοσιότητα την ακτινογραφία του, προσφέροντας αποδεικτικά στοιχεία και ταυτόχρονα μετατρέποντας τα μέλη της σε μελλοντικούς στόχους [αρχείο εφημερίδας Confidencial].

Στο δε προσωπικό των νοσοκομείων δόθηκε η εντολή να μην παράσχουν τις πρώτες βοήθειες και άλλη ιατρική περίθαλψη στους τραυματίες (βλ. τραγούδι «Ήταν φοιτητές»). Η παράβλεψη αυτής της εντολής από γιατρούς και νοσηλευτές, πιστούς στο καθήκον, είχε ως αποτέλεσμα κύμα μαζικών απολύσεων. Ο Ιατρικός Σύλλογος της Νικαράγουας κατήγγειλε 146 απολύσεις σε αντίποινα, και η πορεία συμπαράστασης των γιατρών προς τους απολυμένους έληξε με παρατράγουδα.

Καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Η συστηματική καταπάτηση των πρωταρχικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ελευθεριών των Νικαραγουανών εκ μέρους του καθεστώτος είχε ως αποτέλεσμα τη θορύβηση και την κατακραυγή εθνικών και διεθνών θεσμών, οργανισμών και μη κυβερνητικών οργανώσεων. Στα εγκλήματα του καθεστώτος προσμετρώνται η αφαίρεση της ζωής με εν ψυχρώ δολοφονίες, η παράνομη φυλάκιση πολιτικών κρατουμένων κι αντιφρονούντων, η εκτέλεση βασανιστηρίων στις φυλακές, η απαγόρευση της συνάθροισης, η αυστηρή λογοκρισία και το καθεστώς τρόμου από ανεξέλεγκτες παραστρατιωτικές ομάδες.

Την καταπάτηση αυτών των δικαιωμάτων διαπίστωσαν, κατέγραψαν και καταδίκασαν –απαιτώντας τις ανάλογες απαντήσεις και μέτρα– μεταξύ άλλων η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η Γενική Γραμματεία του ΟΗΕ, το Συμβούλιο του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η Γενική Γραμματεία της Οργάνωσης Αμερικανικών Κρατών (OAS), η Δια-Αμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (IACHR), η Ένωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Νικαράγουας (ANPDH), το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Νικαράγουας (CENIDH), το Ινστιτούτο Δημοκρατικής Ανάπτυξης (Ipade), το Ινστιτούτο Ηγεσίας της Σεγκόβιας, και το Ίδρυμα για τη Διατήρηση και Ανάπτυξη της Νοτιοανατολικής Νικαράγουας (Fundación del Río), οι ΗΠΑ και 13 χώρες της Λατινικής Αμερικής.

To καθεστώς Ορτέγα όχι μόνο δεν ένιωσε υπόλογο, όχι μόνο δεν έδωσε εξηγήσεις για τις δολοφονίες και τις φυλακίσεις, αλλά έδιωξε από τη χώρα την αντιπροσωπεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, δύο αποστολές της Δια-Αμερικανικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (IACHR), όπως και την Ομάδα Εργασίας της  OAS, τις οποίες χαρακτήρισε «παρεμβατικούς μηχανισμούς». Επιπλέον, ακύρωσε το καθεστώς νομικού προσώπου των προαναφερθέντων μη κυβερνητικών οργανώσεων, όπως και του Ινστιτούτου Στρατηγικών Σπουδών και Δημόσιων Πολιτικών (IEEPP) και του Κέντρου Υπηρεσιών Πληροφόρησης και Συμβουλευτικής της Υγείας (CISAS), αφήνοντας τη χώρα «δίχως ανεξάρτητους φορείς για τα ανθρώπινα δικαιώματα», σύμφωνα με την Επικεφαλής της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Μισέλ Μπατσελέτ.

Λογοκρισία

Ναι, το καθεστώς Ορτέγα δεν θέλει μάρτυρες. Και καθώς ο Τύπος είναι το “μάτι” της κοινωνίας, δεν θα μπορούσε να μείνει αλώβητος. Με εξαίρεση τα τρία κανάλια ιδιοκτησίας του Ορτέγα με ρόλο παπαγάλων προπαγάνδας, τη μήνιν του δικτάτορα ένιωσαν όσα ΜΜΕ κάλυψαν τα γεγονότα και αποτύπωσαν τα εγκλήματα. Δεδομένης της κατάστασης, η δημοσιοποίηση και μόνο των γεγονότων ισοδυναμεί με την εκφορά γνώμης και την ταυτοποίησή τους ως αντιφρονούντα. Η αντίδραση του καθεστώτος υπήρξε σφοδρή: ένα από τα πρώτα θύματα των διαδηλώσεων, την πρώτη κιόλας μέρα, ήταν ο δημοσιογράφος Άνχελ Γκαόνα, ο οποίος έπεσε νεκρός την ώρα που αναμετέδιδε ζωντανά μέσω Facebook Live. Τις εν ψυχρώ δολοφονίες δημοσιογράφων συμπληρώνουν οι μαζικές συλλήψεις και η φυλάκισή τους ως πολιτικών κρατουμένων, οι απειλές κατά της ζωής της δικής τους και των οικείων τους, καθώς και οι απολύσεις τους.

Πέρα από τις ατομικές επιθέσεις σε δημοσιογράφους, το καθεστώς έβαλε στο στόχαστρο σταθμούς, φροντίζοντας για την αναστολή της λειτουργίας τους και τον αφανισμό τους με την κατηγορία της εξάσκησης τρομοκρατικών δραστηριοτήτων και της υποκίνησης του μίσους εναντίον της αστυνομίας και του κόμματος των Σαντινίστας. Με το ξέσπασμα των γεγονότων, τον Απρίλη του 2018, και για μία τουλάχιστον εβδομάδα, το πρόγραμμα ορισμένων σταθμών διακόπηκε. Ο ραδιοφωνικός σταθμός Ράδιο Νταρίο (Radio Dario) κάηκε συθέμελoς στις 20 του Απρίλη από παρακρατικές ομάδες. Το Δεκέμβρη του 2018, οπότε και αποφασίστηκε η δια ροπάλου κατάπνιξη της εξέγερσης, πραγματοποιήθηκαν έφοδοι στα γραφεία της εφημερίδας Εμπιστευτικό (Confidencial) και του καναλιού Ειδήσεις 100% (100% Noticias).

Σαν να μην φτάνουν αυτά, το καθεστώς εφαρμόζει και πιο ραφιναρισμένες τακτικές λογοκρισίας με την επιβολή οικονομικών πιέσεων που καθιστούν αδύνατη την επιβίωση ορισμένων ΜΜΕ. Τέτοια είναι η περίπτωση της Νέας Εφημερίδας (Nuevo Diario), η οποία μετά από 39 χρόνια κυκλοφορίας αναγκάστηκε να διακόψει την κυκλοφορία της τον Σεπτέμβρη του 2019 λόγω «οικονομικών, τεχνικών και λογιστικών δυσκολιών». Αλλά και φέτος, τον Φλεβάρη του 2020, οι πρώτες ύλες της εφημερίδας Ο τύπος (La prensa), το χαρτί και η μελάνη, αποδεσμεύτηκαν από το τελωνείο μόνο κατόπιν μεσολάβησης της… εκκλησίας.

---

[Το β΄ μέρος της «Εισαγωγής» δημοσιεύεται την Τετάρτη 13/5]