*

ΠΕΡΑΣΤΙΚΑ & ΠΑΡΑΜΟΝΙΜΑ | 07:24
Καιρικά σχόλια από τον ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

«Άλλαξαν γλώσσα κι έθιμα της Κρήτης οι Λατίνοι,
οι Αρκολέοι οι τωρινοί λέγονταν πρώτα Ursini,
Saturi οι Χορτάτσηδες, Columni οι Κολόνες,
Κλάδοι οι Ramuli γίνανε εδώ και κάτι αιώνες,
παλιότερα οι Μελισσηνοί λέγονταν Vespasiani,
οι Agliati είν’ πια Σκορδίληδες, Βλαστοί οι Papiniani.»

Ο Bartolomeo dalli Sonetti, Ενετός ναυτικός αγνώστων λοιπών στοιχείων, έζησε περί τα τέλη του 15ου αιώνα. Περιηγήθηκε το Αιγαίο και τα ελληνικά νησιά και γύρω στα 1480 τύπωσε στη Γαληνοτάτη το Isolario, ένα βιβλίο με 49 χάρτες και 67 περιηγητικά σονέτα, πλούσια σε ιστορικές και γεωγραφικές πληροφορίες. Το παραπάνω απόσπασμα, στιχηρή μαρτυρία για την αφομοιωτική δύναμη, κάποτε, του ελληνισμού, εδώ σε δική μου μετάφραση, είναι από το έβδομο εκ των οκτώ συνολικά ποιημάτων που αφιερώνει στην Κρήτη. Πηγή μου το εξαίρετο μελέτημα της Μάρθας Αποσκίτη «Τα περί Κρήτης σονέτα του Bartolomeo dalli Sonetti», από τον τόμο Κρητολογικά: Αναγεννησιακά και νεώτερα, Στιγμή, 2003.

~.~

Το 1,5% του παγκόσμιου πληθυσμού, 58 εκατομμύρια άνθρωποι, έχουν και κατέχουν το 47,5% του πλούτου του πλανήτη: συνολικά 213,8 τρισ. δολλάρια, κατά την τελευταία μέτρηση της ελβετικής UBS. Απέναντί του, το 82,2% του παγκόσμιου πληθυσμού, πάνω από 3.000.000.000 άνθρωποι, τα φέρνει βόλτα με το 13,1% του διαθέσιμου πλούτου.

«Ο καπιταλισμός δεν είναι μόνο οικονομικά, αλλά και ηθικά και αισθητικά ανώτερος», συνηθίζει να διακηρύσσει ο λέων της Αργεντινής, πρόεδρος Μιλέι. Και γιατί μόνον αυτά, μπαίνει στον πειρασμό να του αντιτείνει κανείς. Όταν μια ελάχιστη μειοψηφία έχει τόσο άφθονα μέσα, όταν με την ισχύ της χειραγωγεί ΜΜΕ και θεσμούς, ιδεολογία και πολιτική, δεν υπάρχει «πραγματικότητα» που να μην μπορεί να κατασκευάσει. Ο κόσμος όλος είναι φτιαγμένος κατ’ εικόνα και ομοίωσή της. Αν θελήσει να αυτοανακηρυχθεί αύριο μεθαύριο και επιστημονικά ή θεολογικά ανώτερη, ποιος θα τολμήσει να της το αρνηθεί;

~.~

«Βομβιστής» υπέγραφεν ο Μανωλάκης
κι έκανε –παλιά, απ’ τ’ ΑΝΤΙ– κρότο πλειστάκις.
Τώρα σ’ έναν ματσαράγκα
κανταδίζει ντρίγκι-ντράγκα:
κλακαδόρος είναι πια ο Μανωλάκης.

ΛΑΜΠΡΟΣ ΛΑΡΕΛΗΣ
(Από τη σειρά «Λιμερίκια μπινελίκια».)

~.~

Παρακολουθώντας την πρεμιέρα του δραματοποιημένου διηγήματος του Γεωργίου Βιζυηνού «Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας» εδώ στα Χανιά και στο Θέατρο Κυδωνία, βρέθηκα να αναλογίζομαι την περίπτωση του μοναδικού αυτού συγγραφέα. Ο Γιώργος Σεφέρης παρατηρεί κάπου ότι υπάρχει πολύς Μέλας δρυμός στα ποιήματα του Κωσταντίνου Χατζόπουλου. Δεν ξέρω τι ακριβώς εννοούσε με αυτό, η σχέση του Σεφέρη με τη Γερμανία και τη γερμανική λογοτεχνία υπήρξε πάντοτε τεταμένη και χασματική (με τη γερμανική μουσική το πράγμα, εν μέρει, αλλάζει), η βιογραφία του εξηγεί το γιατί, όπως και τον, συχνά όχι άρρητο, αντιγερμανισμό που τον διαπνέει.

Αν έχουμε έναν συγγραφέα και ένα κείμενο πράγματι διαποτισμένο από το γερμανικό πνεύμα του 19ου αιώνα, ένα κείμενο που αναπλάθει με εκπληκτική ακρίβεια την πολιτισμική ατμόσφαιρα της βισμαρκιανής Γερμανίας και τις εξ αρχής αλληλοσυγκρουόμενες εκδοχές της (εξαγιασμός της φύσης και έξαρση της βιομηχανίας, ρομαντική εκλέπτυνση και ωμός θετικισμός, Machtpolitik και ιδανισμός, προοδολατρεία και κλασσικισμός, άτεγκτη κοινωνική ιεραρχία και ερωτική αυτοδιάθεση), τότε αυτό είναι η Παλαιά ιστορία του Βιζυηνού.

Ιδίως ο χαρακτήρας του Πασχάλη είναι ιδεοτυπικά γερμανικός: το ιδεώδες που τον εμπνέει και εντέλει τον συντρίβει, αυτή η υπεράνθρωπα ασυμβίβαστη προσήλωση στην ερωτική αγνότητα, ο σπαραγμός του ανάμεσα στην ηθική του έπαρση και τον αναπόφευκτο αυτοκολασμό, είναι μια ιστορία, με αυτή την έννοια την σχεδόν κοινωνιολογικἠ, τυπικά γερμανική.

Σημαίνει αυτό ότι ο Βιζυηνός μάς έδωσε ένα έργο χωρίς ελληνικό χαρακτήρα, όπως θα μπορούσε να υποστηρίξει ένας οπαδός της ασάλευτης ελληνικότητας; Την απάντηση την έχουν δώσει αρμοδίως τόσοι και τόσοι, ανάμεσά τους ο Σολωμός, ο Παλαμάς και ο Σεφέρης: Κάθε άξιο και αληθινό έργο γραμμένο στη γλώσσα μας είναι ελληνικό. Η δεξίωση και ο φωτισμός του αλλότριου, η μετοχή στο ξένο πάθος, είναι πάντα δείγμα εκφραστικής ρώμης, Μακάρι η λογοτεχνία μας να είχε και άλλα έργα σαν αυτό.

Ο Μιχάλης Βιρβιδάκης έχει σπουδαία θητεία στο θεατρικό ζωντάνεμα παλαιότερων μη δραματικών κειμένων, το κλίμα του Βιζυηνού νομίζω του ταιριάζει, και με αυτή την παράσταση μάς έδωσε μια από τις στιβαρότερες σκηνικές διδασκαλίες του. Όσο για την ερμηνεία του Γιώργου Ραϊλάκη, σε ένα κείμενο γεμάτο συντακτικούς δαιδάλους και συναισθηματικές μεταπτώσεις, ήταν συνταρακτική. Και η μουσική παρουσία του Νίκου Περάκη, συνθετική και ερμηνευτική, ένας υποβλητικός τονισμός του λόγου και των δρωμένων.

~.~

Ο κόσμος το ’χει τούμπανο, κι εμείς κρυφό καμάρι. Ότι οι Δημοκρατικοί, χάριν της Πατρίδος φυσικά, θ’ αδειάσουν τον Μπάιντεν είναι το μόνο βέβαιο. (Δεν βοηθάνε κι οι ρημάδες οι δημοσκοπήσεις, ειδάλλως και ως πτώμα ως γερο-Τζο μια χαρά θα μας την έκανε τη δουλειά, και χωρίς πολλές απαιτήσεις…)

Το πότε και το με ποιον, ή με ποιαν, είναι ακόμα ανοιχτό. Όποιος κι αν είναι ο νέος Εκλεκτός πάντως, η χρίση Του θα συνοδευτεί από ουρανομήκεις ιαχές χαράς και μια επικοινωνιακή φαντασμαγορία που δεν θα ’χει προηγούμενο. Αμ, ο Λυτρωτής της Δημοκρατίας θα ’ναι αυτός από τον τρισκατάρατον λαϊκισμό. Ή για να παραφράσω τον Ώντεν, που κι αυτός τον καιρό του έναν πολιτικάντη κοροΐδευε:

Βάλτ’ από πάνω να βογγάνε τ’ αεροπλάνα
το «Ιδού ο Σωτήρ!» φιδοχαράζοντας στα ουράνια,
γιορτής ας βάλουν παπιγιόν τα περιστέρια
κι οι τροχονόμοι έξω ας βγουν μ’ άνθη στα χέρια!

(fb, 4.7.2024)

~.~

«Το 2021 είχε συμβεί ένα παρόμοιο περιστατικό με την παρεμπόδιση του επιστημονικού σκάφους Nautical Geo από τουρκικό πολεμικό σκάφος 10 μίλια ανατολικά της Κρήτης και εντός της οριοθετημένης (με την Αίγυπτο) ελληνικής ΑΟΖ. Αυτή τη φορά ήταν λίγο έξω από τα χωρικά ύδατα της Κάσου που η Άγκυρα επέβαλε εμπράκτως την ισχύ του τουρκολιβυκού μνημονίου.

Η παρέμβαση των πέντε τουρκικών πολεμικών πλοίων, που υποχρέωσαν το ιταλικό επιστημονικό σκάφος να εγκαταλείψει τις εργασίες του, δεν είναι τίποτα περισσότερο από την έμπρακτη επιβολή του δόγματος της “Γαλάζιας Πατρίδας”. Όπως είναι γνωστό, η Άγκυρα ισχυρίζεται (κόντρα στο διεθνές δίκαιο) ότι τα νησιά διαθέτουν μόνο χωρικά ύδατα έξι μιλίων, όχι υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Και σαν να μην έφθανε αυτό, οι Τούρκοι μας κάνουν και πλάκα: Μας ευχαρίστησαν δημοσίως επειδή αποδεχθήκαμε την δικαιοδοσία τους ανοικτά της Κάσου και έτσι απετράπη η κρίση! Με άλλα λόγια, προσέθεσαν και την πολιτική γελοιοποίηση, αποκαλύπτοντας όσα η Αθήνα επιχειρεί να υποβαθμίσει.»

O Σταύρος Λυγερός για τα χαΐρια της εθνικής μας πολιτικής… Το 2020 η ελληνική κυβέρνηση ισχυριζόταν ότι φτάσαμε στα πρόθυρα του πολέμου με τους Τούρκους για να προασπιστούμε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα. Τώρα, δεν τρέχει μία. Άνευ πολέμου, και με την πλήρη συγκάλυψη των ΜΜΕ, παραχωρούμε ανοιχτά οτιδήποτε μας ζητηθεί. Κι όμως, το 2020 υπήρχαν φωνές αυτοπροσδιοριζόμενες ως πατριωτικές που στο κυβερνητικό θέατρο έβλεπαν την υπερήφανη αντίσταση του Μαξίμου… Τέσσερα χρόνια μετά, έχουμε κάνει το τουρκολιβυκό σύμφωνο γαργάρα, έχουμε ακυρώσει οι ίδιοι την συμφωνία με την Αίγυπτο και η εγκατάλειψη του ΠΝ βγάζει μάτι. Αντ’ αυτού, αδειάζουμε τις αποθήκες μας για τα μάτια του Ζελένσκι και στέλνουμε ό,τι φρεγάτα μας απόμεινε στην Ερυθρά θάλασσα για να αντιμετωπίσουμε τον υπαρξιακό κίνδυνο των Χούθι…

~.~

Ξεφυλλίζοντας την σολωμική βιβλιογραφία, πάλι και πάλι το ίδιο συμπέρασμα: τα ουσιώδη κριτικά κείμενα για τον Σολωμό είναι ελάχιστα. Αν παραβλέψει κανείς το προδρομικό εκείνο του Στάη για τον Λάμπρο, ξεκινούν με τον Πολυλά, κορυφώνονται με τον Παλαμά και τελειώνουν με τον Βάρναλη. Ενδιαμέσως, οι Ζαμπέλιος και Αποστολάκης προσθέτουν κάποιες ενδιαφέρουσες σελίδες.

Από τον Μεσοπόλεμο και δώθε ο ποιητής Σολωμός σαν να εξαχνώνεται. Γίνεται είτε «παράδοξο» – ένα εκδοτικό και γλωσσικό μετέωρο που ψάχνει τον αποκρυπτογράφο του. Είτε Άγιος που ερήμην του έργου του λατρεύεται στο λογοτεχνικό μας εικονοστάσι.

Δεν είναι τυχαίο ότι την ίδια περίοδο, σβήνει σιγά σιγά και η επιρροή του στη γραφόμενη ποίηση. Αλλά και οι δοκιμιογράφοι τον παρακάμπτουν. Σεφέρης και Ελύτης του αφιερώνουν λίγες σελίδες κι αυτές παρεμπίπτουσες θα έλεγε κανείς, σχεδόν υποχρεωτικές. Λορεντζάτος και Παπατσώνης ασχολούνται με το πρόβλημα του εκφράζεσθαι ή των εσωτερικών αντινομιών στο έργο του, δεν προσφέρουν εικόνα συνολική. Αντιθέτως τα ποιήματα προς τιμήν του πληθαίνουν, με κορωνίδα τους το «Σολωμού συντριβή και δέος» από τα Ελεγεία της Οξώπετρας.

Από τον Μεταπόλεμο, το πάνω χέρι παίρνουν οι γραμματικοί και οι γραμματολόγοι. Είτε καλοί και χρήσιμοι (Πολίτης, Δημαράς, Μαρωνίτης), αν και συνήθως ετερόφωτοι. Είτε σχολαστικοί και αερολόγοι, που δίνουν και τον γενικότερο τόνο. Από το τέλμα της αποσπασματολαγνείας, των ρομαντικών θεωρητικών πτήσεων και των «αναλυτικών» εκδόσεων, ανασύρει τον ποιητή ο Στυλιανός Αλεξίου. Και μια γενναία προσπάθεια να επαναφέρει τη συζήτηση στα κριτικώς ουσιώδη αναλαμβάνει ο Δημήτρης Αρμάος. Διόλου τυχαία, ο πρώτος έδρεψε για την απόπειρά του την μήνιν της ακαδημαϊκής μικρόνοιας. Και ο δεύτερος, την σιγή.

~.~

Αγάπη και μίσος, φιλία και έχθρα, ανωτερότητα και φιλεκδικία. Εκείνη η παμπάλαια υποψία ότι όλα τους είναι μοιρασμένα ακριβοδίκαια, ότι σ’ αυτά μετέχει ισόποσα κάθε τόπος και κάθε εποχή, κάθε πολιτισμός και κάθε κοινότητα. Στον πόλεμο είδαν πολλοί μιαν «αφαίμαξη της βρωμιάς», μια «υγιεινή του πνεύματος», μια εκτόνωση του αρνητικού που κατακαθίζει μέσα μας αθέατο στους άοπλους καιρούς και μας φαρμακώνει. Αν είναι έτσι, η ειρήνη, η ανεμελιά, η καλοπέραση είναι το θερμοκήπιο της κακίας. Μας καταναγκάζει να συμβιώνουμε μ’ αυτούς που τα καταπιεσμένα μας ένστικτα μυστικά μάς προστάζουν να τους ξεκοιλιάσουμε. Μας διαφθείρει καταδικάζοντάς μας να παίζουμε διαρκώς τον υποκριτικό ρόλο της ανοχής, της προσήνειας, της καταλλαγής. Μας μπουκώνει με τρόπαια κάθε λογής, στερώντας μας τη μόνη χαρά που μας κρατάει ζωντανούς: την πρόκληση να τα κατακτήσουμε μόνοι μας. Μας γυμνώνει απ’ τη μόνη αλήθεια: ότι Νόημα δίνει μόνο η Θυσία, ότι τίποτε δεν αξίζει πεντάρα, αν δεν είσαι έτοιμος γι’ αυτό να σκοτώσεις και να σκοτωθείς.

~.~

Καύσωνες που δεν λένε να τελειώσουν, αποτεφρωμένα δάση, ακρίβεια πέρα από κάθε φαντασία, των τουριστών τα φούσατα να περνούν και ν’ αφήνουν πίσω τους παντού σκουπίδια, πλαστικά και τσιμέντα, μια μασκαρεμένη νεοαποικιοκρατία που αποπατεί 24/7 πάνω στη Φύση και την Ιστορία. Και εμπρός της, ένας σκυφτός λαός λαντζέρηδων και σερβιτόρων με το χέρι απλωμένο όλο προσδοκία για το φιλοδώρημα. Το ευδαιμονικό κάποτε θέρος είναι τώρα πια η χειρότερη εποχή του χρόνου, το ελληνικό καλοκαίρι ένας δυστοπικός εφιάλτης.

~.~

Ένα ήταν το ιστορικό ματς αυτού του καλοκαιριού, κι ας λένε οι Ισπανοί και οι Ευρωπαίοι. Ο Μέσσι με την Αργεντινή πήρε τον τέταρτο διεθνή του τίτλο μέσα σε τρία χρόνια (2021-2024), καταβάλλοντας την Κολομβία στον τελικό του Copa America. Τόσα χρόνια του επέρριπταν ότι δεν είχε τίτλους με την Εθνική της πατρίδας του, μόνο χαμένους τελικούς. Bicampeón de América και Πρωταθλητής Κόσμου πια, κοιτάει την ποδοσφαιρική αθανασία από τον απρόσιτο σε όλους τους άλλους, περασμένους ή τωρινούς, θρόνο του.

*

*

~.~

*

*

*