*

Εισαγωγή-ανθολόγηση-σχόλια ΗΛΙΑΣ ΜΑΛΕΒΙΤΗΣ

~.~

ΡΩΜΑΝΟΥ ΤΟΥ ΜΕΛΩΔΟΥ

Κοντάκιον εἰς τὴν γέννησιν

(ἀπόσπασμα τοῦ ΛΣΤ´ ὕμνου)

Αὐτός, ποὺ ἀπὸ πατέρα, δίχως μάνα, πρὶν ἀπ’ τὸν Ἑωσφόρο ἐγεννήθη,
στὴ γῆν ἀπὸ Σὲ σαρκώθη σήμερα δίχως πατέρα,
γι’ αὐτὸ καὶ τὴν καλὴ εἴδηση φέρνει στοὺς μάγους ἕνα ἀστέρι,
κι ἄγγελοι μὲ βοσκοὺς ἀντάμα τραγουδοῦν
τὴν ἀνέκφραστη γέννα
σου, ὦ χαριτωμένη!

Τὸ σταφύλι της τὸ ἀγεώργητο βλασταίνοντας, ὅπως ἀμπέλι,
στὴν ἀγκαλιά της τὸ κράταγε σὰν κλῆμα κ’ ἔλεγεν: «Ἐσύ ’σαι
ὁ καρπὸς μου κ’ ἡ ζωή μου, ἀπὸ σὲ ἔχω μάθει,
ὁ Θεός μου, ὅτι εἶμαι ὅ,τι ἤμουν.
Τῆς παρθενίας μου τὴ σφραγίδα ἀνάλλαγη θωρώντας,
Λόγο ἀμετάβλητο, ποὺ ἔγινε σάρκα, σὲ κηρύσσω·
πῶς σ’ ἔπιασα μέσα μου δὲν ξέρω, τῆς φθορᾶς νικητὴ μόνο σὲ ξέρω,
γιατὶ εἶμαι ἁγνή, ἂν καὶ βγῆκες ἀπὸ μένα,
γιατί, φυλάγοντάς την ἀνέγγιχτη, τὴ μήτρα μου ἄφησες ὅπως τὴ βρῆκες,
γι᾽ αὐτὸ γιορτάζει ἡ χτίση ὁλόκληρη, φωνάζοντάς με:
ἡ χαριτωμένη. (περισσότερα…)

*

Μετάφραση-Σχόλια-Επιμέλεια στήλης
ΦΩΤΗΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

Ήδη από τον 12^ο αιώνα, η ανάδειξη στη βαθμίδα του Magister in Sacra Pagina στο πανεπιστήμιο του Παρισιού, συνεπαγόταν τρία κύρια καθήκοντα: τη διδασκαλία, τη διαλεκτική πραγμάτευση και την ομιλία (lectio, disputatio, praedicatio). Τον Θωμά, ο οποίος κατέκτησε τη βαθμίδα το 1256, τον γνωρίζουμε κυρίως μέσω των πραγματειών του, παραγνωρίζοντας, τουλάχιστον έως πρότινος, το βάθος των ομιλιών που εκφωνούσε στο πανεπιστημιακό περιβάλλον. Η ομιλία του Ecce rex tuus (Ἰδοὺ ὁ βασιλεύς σου) αποτελεί έξοχο παράδειγμα της παραγνωρισμένης αυτής παραγωγής. Ηχεί κάπως απίθανο, μα η ομιλία είχε παραμείνει ανέκδοτη μέχρι το 1946, όταν και αποδείχθηκε η γνησιότητά της. Έχει διασωθεί σε δύο χειρόγραφες παραδόσεις που διαφέρουν ελαφρώς. Η πρώτη εντοπίζεται στην Ισπανία (Σαλαμάνκα και Σεβίλλη) και η δεύτερη στη Γαλλία (Σουασόν). Η μετάφραση που ακολουθεί, όπως και η πρόσφατη γαλλική, στηρίζεται στο κείμενο του Σουασόν, κυρίως επειδή τούτο αποδίδει πολύ πιο πιστά το ύφος του συντάκτη αλλά και το φυσικό συγκείμενο της εκφώνησης (όπως καταγράφηκαν, φυσικά, από τους συγκαιρινούς ακροατές στις σχετικές reportationes). Η ομιλία εκφωνήθηκε στις 29 Νοεμβρίου του 1271, δύο χρόνια πριν από τον θάνατο του Θωμά. Κατά τη συνήθη πρακτική, μέρος της εκφωνήθηκε το πρωί, ενώ αναπτύχθηκε περαιτέρω σε εσπερινή συνεδρία (collatio) της ίδιας ημέρας.

Ο Ακινάτης ακολουθεί αρκετά πιστά τη δομή του λεγόμενου sermo modernus, ενός προτύπου σχολαστικής ομιλίας που καλλιεργήθηκε αρχικά και ιδιαιτέρως στο Παρίσι. Πολύ συνοπτικά, σύμφωνα με αυτό το πρότυπο η ομιλία δομείται πάνω σε ένα «θέμα» (thema ή materies): μια λέξη ή μια φράση, προερχόμενη αποκλειστικά από τη Γραφή. Εξ ορισμού σύντομο, το θέμα περιλαμβάνει, κατά κανόνα, λέξεις που απαντώνται συχνά στη Γραφή και επιδέχεται, έτσι, ικανή και πολύπλευρη ανάπτυξη. Ταυτόχρονα είναι επιδεκτικό συνύφανσης με τη λειτουργική περίσταση που παρέχει το έρεισμα για την ομιλία. Το θέμα ακολουθεί ένας σύντομος «πρόλογος» (prothema), ο οποίος εισάγει το γενικό αντικείμενο της ομιλίας και καταλήγει τυπικά με μια παράκληση προς τον Θεό να συνδράμει τον ομιλητή και τους ακροατές. Το βασικότερο έργο της ομιλίας (fundamentum αποκαλείται στα σχολαστικά εγχειρίδια) είναι η «διαίρεση» (divisio), η οποία καθοδηγεί την επεξεργασία του θέματος λογικά, σημασιολογικά ή/και μεταφορικά. Τούτη μπορεί να συνοδευθεί από μια «διάκριση» (distinctio): εκεί η έμφαση δίνεται στην εκδίπλωση του νοήματος μεμονωμένων λέξεων του θέματος. Ο συντάκτης έπειται αναλαμβάνει το εκτενές έργο της «ανάπτυξης» (prosecutio) συχνά με τη βοήθεια «υποδιαιρέσεων» ή/και «υπο-διακρίσεων».

Στην ομιλία που μεταφράζεται εδώ, «θέμα» αποτελεί η φράση «ἰδοὺ ὁ βασιλεύς σου ἔρχεταί σοι πραΰς» από το Κατά Ματθαίον. Ο Θωμάς αναλαμβάνει αρχικά να υποσημάνει τις τέσσερις τροπικότητες και στιγμές «έλευσης» (adventus) του Ιησού, συνδέοντας το θέμα με την πρώτη Κυριακή της Παρουσίας (adventus στα λατινικά). Η διαίρεση και διάκριση επί του θέματος στις οποίες επιδίδεται στη συνέχεια, είναι υποδειγματικές.

(περισσότερα…)