*

Μετάφραση ΝΑΤΑΣΑ ΚΕΣΜΕΤΗ

Ἡ Τελευταία Πεταλούδα

Θάμνος ἀνώνυμος στό κηπάριο τῆς πρόσοψης εὐωδιάζει·
Κάποιος ἀπό κείνους τούς μερακλῆδες κηπουρούς, τώρα πεθαμένος,
γνώστης παράξενων φυτῶν ὅπου φυλάγονται μυστικά φυτώρια σάν τόν κόσμο
τόν ἀγόρασε καί τόν φύτεψε κεῖ.
Ἴσως εἶναι ἀπό τίς Ἄνδεις, τό Θιβέτ ἤ κάποιον ἄλλο τόπο λιγότερο ἀξιοσημείωτο.
Μοναδικό ἄρωμα σκορπίζει στόν ἀέρα κίτρινο λουλουδάκι, ἀφανές.
Ὅμως ὁ ἴδιος κάθε ἄνοιξη τόν λατρεύω καί τόν παρατηρῶ περισσότερο γιά τήν Papilio mahaon τήν ὄμορφη πεταλούδα πού ἔρχεται ἀπό πολύ μακριά τό νέκταρ στά μπουμπούκια νά ρουφήξει.
Χρειάζεται νά κατανοήσετε πώς τώρα σ’ αὐτή τήν πόλη σπανίζουν, τοῦτα τά πλάσματα
μιᾶς μόνον ἐποχῆς πού τήν σκέπτομαι πάντοτε ἐξαιτίας τῆς μοναδικῆς πεταλούδας πάνω στόν μοναχικό μου θάμνο ὡς μιά ἀθάνατη,
πού ἐμφανίζεται ἐξαφανίζεται μέ τίς χρυσές ἐποχές,
ἀλλ’ οὐσιαστικά ἀθάνατη
Εἰσχωρώντας στό χειμωνιάτικο σκοτάδι
ἐπιστρέφει, πάντα ἐπιστρέφει στό ἕνα καί μόνο καλοκαιρινό φυτό τοῦ κόσμου.
Ὁ κόσμος ἕνας συγκλίνων κῶνος ἀπό τήν παιδική ἡλικία, ὅπου τοῦτα τά πλάσματα ἦσαν ὁλόγυρά μου, ὅπου γνώριζα τήν σκοτεινιά προνύμφη τῆς σφήγγας τῶν σκώρων κάτω ἀπό τίς πατατιές τόν Ὀκτώβριο ἤ τίς κρεμάμενες χρυσαφιές χρυσαλίδες,
κρυμμένες στίς χειμωνιάτικες καταιγίδες,
τήν ἀνάσταση μέ τήν ἄνοιξη, τήν ἄσκοπη φευγαλέα περιπλάνηση
ἀσύλληπτη ψηλά πέρα ἀπό τίς πίσω αὐλές, χορεύοντας
σέ λιβάδια μαῦρα, χρυσά, κίτρινα,
ἡ οὐσία τοῦ καλοκαιριοῦ καί τό αἰώνιο ἡλιόφως.
Τήν κρατῶ στήν προχωρημένη ἡλικία τώρα, ἀπό τήν τελευταία
χελιδονοουρά – Papiliο mahaon. Kάθε καλοκαίρι μόνο μιά,
σιγανά κινώντας τά λεπτεπίλεπατα φτερά της, καθώς ρουφᾶ τόν χρυσαφένιο θάμνο.
Δοκιμάζω τό ἴδιο ἁπαλά νά ἀγγίξω τό φτερό της – δέ θά μοῦ τό ἐπιτρέψει,
Πάντα ψηλά φευγάτη σέ μιάν ἄνοιξη πολύ μακρινή γιά νά τή φτάσω.

Ἀπό τήν συλλογή: Notes of an Alchemist, 1972

~.~

Δύση στό Λάραμι

Κάπου πέρα μακριά ἀπ’ τό Λάραμι οἱ ἑλικοειδεῖς μετακινήσεις
ἀκόμη οὐρλιάζουν τό μοναχικό τους μήνυμα στό σκοτάδι,
οἱ βουνίσιοι πλαγιάζουν ἥσυχοι, οἱ λύκοι χάθηκαν,
ἄστρα γυρίζουν ψηλά, πελώριοι δορυφόροι βρίσκονται
σκόρπιοι σέ πυρωμένα μαντριά. Ὑπολογιστές παρακολουθοῦν μέ μάτια ραντάρ
προσδιορισμένα γεωγραφικά πλάτη.
Γιγάντια χωνιά ἀφτιῶν ἀφουγκράζονται παντοῦ·
μιά ἀρκούδα κοιμισμένη κάτω ἀπό χειμωνιάτικο κορμό
κι ὁ δικός της σφυγμός καταγράφεται· χῆνες στό νυχτερινό τους πέταγμα παρεμβάλλονται σέ ὀθόνες ὁριζόντων, ἀργά σύρουμε ἕνα δίχτυ πού συγκλίνει πάνω μας.
Πόσο παράξενο ν’ ἀκοῦς σφυρίγματα τρένων στίς θύελλες, μουγκανητά γελαδιῶν σέ κάρα,
νά σκέφτεσαι τή γραμμή Chisholm ἑνός περασμένου αἰώνα, καί νά ξέρεις πώς
πέρα ἀπό τόν πολικό κύκλο ἄλλα ἀφτιά ἀκοῦνε τώρα.
Τοῦτος ὁ ἠλίθιος καί ταραγμένος αἰώνας διαρκῶς κατασκοπεύει,
μετράει τούς σφυγμούς τῶν ἀρκούδων, τίς φρενήρεις στροφές καί
ἐπιστροφές τῶν φαλαινῶν.
Στό βάθος πλανιέται ὁ θόρυβος τῶν ἠπείρων,
Δορυφόροι τόν συλλαμβάνουν. Πέρα ψηλά στά κράκουρα,
βουνίσια πρόβατα μέ σίγουρα βήματα σκαρφαλώνουν ψηλότερα,* ὑψώνουν κερασφόρα κεφάλια, κοιτάζουν τή νύχτα πού πέφτει κάτωθε, ἀκοῦν τό τρένο, ποδοκροτοῦν ὅπως καί τά κατσίκια, ἀόριστα ἀνήσυχα, ἐνῶ ἡ ἀχνή φεγγοβολή
στήν τελευταία κορφή σβήνει. Πολύ μακριά ἕνα κογιότ κλαίει,
ὄχι στό ἄγριο σκοτάδι, ἀλλά σέ μιά στοιχειωμένη νύχτα
σφραγισμένη ἀπό τήν περιστροφή τεράστιων ἀφτιῶν καί ὀφθαλμῶν.

Ἀπό τήν συλλογή The Innocent Assassins, 1973

LOREN EISELEY (1907-1977)

~.~

* Τό Laramie γειτνιάζει μέ τήν Νεμπράσκα, πατρίδα τοῦ παλαιοντολόγου L.Ε. Ἐδῶ ἀναφέρεται στούς Black Hills, ὅπου περί τό 1849 κτίστηκε τό Fort Laramie: προωθημένο φυλάκιο στά ὅρια μέ περιοχπού ἀνῆκαν σέ διάφορες φυλές Ἰνδιάνων, ὅπως οἱ Sioux, Cheyennes, Oglalas· γι’ αὐτούς ἡ πραγματική Κυβερνητική πρόθεση ἦταν ὁ περιορισμός τους σέ συγκεκριμένες ἐκτάσεις – καταυλισμούς, καί ἡ καταπάτηση τῆς γῆς τους γιά ἐξεύρεση οἰκονομικῶν πόρων τοῦ κράτους πού κινδύνευε νά πτωχεύσει. Ἡ φήμη ὕπαρξης χρυσοῦ, ἀργύρου, χαλκοῦ, σιδήρου, προσέλκυε πλῆθος μεταναστῶν καί ἐμπόρων ὅπλων, ἀλκοόλ κ.λ. Τό ὀχυρό ἐκτός ἀπό κόμβος στρατιωτικοῦ ἀνεφοδιασμοῦ, ἦταν καί ταχυδρομικός σταθμός, ὁπότε εἶχε μεγάλη κίνηση. Στά 1875 μιά ὁμάδα ἐρευνητῶν γεωλόγων συγκεντρώθηκε στό Laramie γιά ἐντοπισμό ἀπολιθωμάτων. Ἡ περιοχή, σύμφωνα καί μέ τήν δημοσίευση τοῦ William Berryman Scott, Some Memories of a Palaeontologist, (Princeton: 1939), ἦταν γεμάτη ἀπολιθώματα. Στά 1880 τό Laramie ἦταν ὁλότελα ἐγκαταλελειμένο, ἀλλά εἶχε προηγηθεῖ ἡ σφαγή τῶν Lacota: https://www.nps.gov/parkhistory/online_books/fola/high_plains.pdf

~.~

Για τόν ἐπιφανῆ ἀνθρωπολόγο, παλαιοντολόγο, δοκιμιογράφο, ποιητή, παραθέτουμε τά, ἐντελῶς ἐνδεικτικά, ἀκόλουθα, καί γιά νά διευκολυνθεῖ ἡ κατανόηση τῶν ποιημάτων καί τῶν στοχασμῶν του:

Πρωτοσυνάντησα τό Ἀπέραντο Ταξίδι τοῦ L.E τυχαίως στά στόκ μιᾶς πανεπιστημιακῆς βιβλιοθήκης. Τό κατέβασα ἀπό τό ράφι, κι ἀφοῦ ἔριξα μιά ματιά στά περιεχόμενα, ἄρχισα νά διαβάζω ἕνα ἀπό τά δοκίμια. Τρεῖς ὧρες ἀργότερα συνειδητοποίησα πώς ἀκόμα στεκόμουν στήν ἴδια θέση ἔχοντας ἤδη διαβάσει σχεδόν τό μισό βιβλίο. Ποτέ πρίν δέν εἶχα συναντήσει παρόμοια γραφή. Γράφει γιά τή φύση μέ τά μάτια ἑνός στοιχειωμένου ποιητῆ πού βλέπει τόν φυσικό κόσμο νά γλιστράει μακριά καθώς τόν κοιταζουμε – τήν ἴδια ἀκριβῶς στιγμή. Εἶναι πολύ δύσκολο νά μεταφέρεις σέ κάποιον πού δέν ἔχει διαβάσει κάτι δικό του τί εἶναι αὐτό πού κάνει τή γραφή του τόσο ἰδιαίτερη. Εἶναι δεξιοτέχνης τῆς γλώσσας. Ἡ «ἀντίληψή» του ὅσων παρατηρεῖ στήν φύση εἶναι αὐθεντική καί φρέσκια. Ἡ δομή τῶν δοκιμίων του οἰκοδομεῖται μέ ἐπιχειρήματα σέ μορφή ἱστοριῶν, προχωρώντας ἀπό κάποια γενική παρατήρηση σ’ ἕνα ἀπρόβλεπτο συμπέρασμα, εὐφραίνοντας καί ξαφνιάζοντας τόν ἀναγνώστη.

Κι ἀλλοῦ:

Ἄν ὑπάρχει κάτι μαγικό πάνω σέ τοῦτο τόν πλανήτη, περιέχεται στό νερό.
Ἡ φράση προέρχεται ἀπό τό ἀριστούργημά του «Τό Ἀπέραντο Ταξίδι».

Ἴσως ὁ L.E. ἦταν ἀπό τούς σπουδαιότερους συγγραφεῖς γιά τή φύση, τήν ἐξέλιξη, καί τή θέση τοῦ ἀνθρώπου μέσα στό σύμπαν. Τόν διαβάζω περισσότερο γιά τίς ποιητικές του ἐνοράσεις, παρά γιά τήν στοιβαρή του ἐπιστήμη· εἶναι ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους μάστορες ἐκείνου τοῦ ὕφους ποιητικοῦ δοκιμίου πού εἶναι γνωστό ὡς «τό κρυμμένο δοκίμιο»· τό μεταχειρίστηκε γιά νά ἑρμηνεύσει περίπλοκες ἐπιστημονικές ἰδέες, ὅπως ἡ ἀνθρώπινη ἐξέλιξη, στό εὐρύ κοινό.

Λίγα ἀποσπάσματα τώρα, ἀπό τό βιβλίο του The Firmament Of Time **:

Ὁ κόσμος τῆς γεωλογικῆς προφητείας ἔχει ἐξαφανιστεῖ. Ὑπάρχει μόνον ὁ ἀχανής ἀνήσυχος ποταμός τῆς ζωῆς πού ἐξαπλώνεται σέ κάθε πιθανή κόγχη –ζωθήκη, ὀνειρευόμενος τόν δρόμο του πρός κάθε πιθανή μορφή. Ἀπό τήν ἀρχή δέν ὑπάρχουν διαλείμματα σ’ αὐτόν τόν ποταμό. Τά ἄϋλα γαλάζια ἀποτυπώματα δέν ἦσαν παρά μιά ψευδαίσθηση δημιουργημένη ἀπό τήν φυσική κάθοδο. Τό ἀσβέστιο στά κόκκαλά μας, τό ἅλας στό αἷμα μας δέν προῆλθαν ἀπό τό εὐθύ χέρι τοῦ Τεχνίτη. Ἀντίθετα, ἦσαν μέρος τῆς κληρονομιᾶς μας ἀπό μιάν ἀρχαία καί ξεχασμένη θάλασσα.

Κι ὅμως παρ’ ὅλην αὐτήν τήν πλημμυρίδα ἀλλαγῶν, τήν κίνηση καί τήν καταστροφή, ὑπάρχει μιά τεράστια εὐστάθια στά μορφολογικά σχέδια τά ὁποῖα εἶναι κτισμένα μέσα στά μεγάλα φύλλα τῶν στρωματώσεων –τίς μεγάλες κατηγορίες τῆς ζωῆς. Ἔχουν ὅλα, ἤ τά πλεῖστα ἀπό αὐτά ἐπιβιώσει ἀπό τήν πρώτη καταγραφή ἀπολιθώματος. Δέν ἐξαφανίζονται. Τά εἴδη ἀλλάζουν, μπορεῖ νά πεῖ κανείς, ἀλλά ἡ Φόρμα, αὐτό τό μεγαλύτερο ζῶο πού ἁπλώνεται σ’ ὅλο τό μῆκος τῶν δισχιλιετιῶν, ἐπιζεῖ. Ὑπάρχει μιά παράξενη ἀνακούφιση σ’ αὐτήν τήν ἀνακάλυψη. Σέ κάποια μέρη τοῦ κόσμου, ἄν κάποιος μποροῦσε νά προχωρήσει στά δάση βαθιά, θά τοῦ ἦταν δυνατό νά βρεῖ πολλές παραλλαγές τοῦ ἑαυτοῦ του, μέ γούνα καί μορφασμούς, νά ἐποπτεύουν τίς δράσεις του πίσω ἀπό φύλλα καί χλωρασιές. Σχεδόν εἶναι σάν κάπου ἐ κ τ ό ς, κάπου πέρα ἀπό τίς ψευδαισθήσεις, νά ὑπῆρχε ἡ δυνατότητα τά διάφορα νά εἶναι ἕνα.

Πρίν ἀπό τρία χρόνια σέ ἕνα συμπόσιο γιά τά ἑκατό χρόνια ἀπό τήν ἀνακάλυψη τοῦ Νεαντερτάλιου ἀνθρώπου, ἔκανα τίς ἑξῆς παρατηρήσεις:

Ὅταν θεωροῦμε αὐτό τό κτηνωδῶς ἀδαές πλάσμα μέ τήν «γοριλοειδή ἀγριότητα» ὅπως, οἱ περισσότεροι ἀπό κείνους πού κοίταξαν μέ περιέργεια μέσα στό σκοτεινό θόλο τοῦ κρανίου του, διάλεξαν νά μεταφράσουν ὅσα εἶδαν ἐκεῖ μέσα, ἄς θυμηθοῦμε τί τελικά ἀποκαλύφθηκε στό μικρό γαλλικό σπήλαιο κοντά στό La Chappelle-aux-Saints τό 1908. Ἐδῶ, μέσα ἀπό χιλιετίες χρόνου, μποροῦμε νά παρατηρήσουμε ἕνα λίαν συγκινητικό θέαμα. Διότι αὐτοί οἱ ἄνθρωποι, τῶν ὁποίων ὁ ἐγκέφαλός, κλειδωμένος μέσα σέ κρανίο πού προδιέγραφε τόν πίθηκο, αὐτοί οἱ ἄνθρωποι γιά τούς ὁποίους οἱ ἐπιστήμονες ἀρκέστηκαν νά μήν ἔχουν καμιά παραπάνω σκέψη πέραν τοῦ ἀγριανθρώπου, τοποθετοῦσαν στό ἔδαφος τούς νεκρούς τους πενθώντας.

Πλῆθος χέρια τραχιά ἀπό τόν πυριτόλιθο εἶχαν δώσει τό σχῆμα ἑνός μνήματος καί εἶχαν τοποθετήσει ἐπίπεδες πέτρες ὡς φύλακες γιά τό κεφάλι τοῦ νεκροῦ. Εἶχαν ἀφήσει ἕνα κομάτι κρέας γιά νά διευκολύνουν τό ταξίδι τοῦ νεκροῦ. Κατεργασμένοι πυριτόλιθοι, ἕνας μικρός θησαυρός στήν ἀνθρώπινη αὐτή, εἶχε μέ ἀγάπη γίνει σπονδή μέσα στόν τάφο. Καί στήν κάθοδο τῶν ἀνονόμαστων αἰώνων τό μήνυμα εἶχε φτάσει δίχως λέξεις:
«Κι ἐμεῖς ἐπίσης ὑπήρξαμε ἀνθρώπινα πλάσματα, κι ἐμεῖς ἐπίσης ὑποφέραμε, κι ἐμεῖς ἐπίσης πιστεύαμε πώς ὁ τάφος δέν εἶναι τό τέλος. Ἐμεῖς πού τά πρόσωπά μας σᾶς τρομοκρατοῦν, γνωρίσαμε ἐπίσης τήν ἀνθρώπινη ἀγωνία καί τήν ἀνθρώπινη ἀγάπη.»
«Εἶναι σοβαρό νά λάβεις ὑπόψη σου» εἶπα τότε, «πώς σέ πενήντα χιλιάδες χρόνια τίποτα δέν ἔχει ἀλλάξει ἤ τροποποιηθεῖ σ’ἐκείνη τήν πράξη. Εἶναι ἡ ἀνθρώπινη χειρονομία ἀπό τήν ὁποία γνωρίζουμε ἕναν ἄνθρωπο, ἄν καί στήν ὄψη τό κούτελό του φαίνεται νά μᾶς προκαλεῖ τήν ἀνάμνηση τοῦ πιθήκου.»

** The Firmament Of Time, πρωτοεμφανίστηκε ὡς σειρά διαλέξεων τό 1959, στό Πανεπιστήμιο τοῦ Cincinnati. Μετά τήν βραβευμένη ἔκδοση τους ( 1961), ἀκολούθησαν διάφορες ἐκδόσεις μέ πιό πρόσφατη αὐτή τοῦ 2016 (Library of America).

*